Formacja roślinna jest zespołem określonych gatunków roślin charakteryzujących się zbliżonym typem wzrostu i podobnymi wymaganiami w stosunku do gleby, klimatu i czynników abiotycznych. Czynnikami decydującymi o rozmieszczeniu formacji roślinnych na Ziemi są m.in.:

• dopływ energii promieniowania słonecznego i związane z nim bezpośrednio i pośrednio elementy klimatu (temperatura powietrza, opady, parowanie),

• warunki wodne podłoża, w tym retencja gruntowa,

• właściwości fizycznochemiczne skał podłoża i wykształconych na nich gleb,

• działalność człowieka wtórnie modyfikująca rozmieszczenie roślinności.

R1PXyAfGgE9Yx

Na ilustracji zaznaczono kolorami na mapie świata rozmieszczenie głównych formacji roślinnych. Od północy tundra, aż po Alaskę, północne krańce Kanady, całą Norwegię, północne krańce Rosji z Kamczatką. Tundra zaznaczona jest również na obrzeżach Antarktydy. Następny pas to lasy północne iglaste, czyli tajga - obejmuje ona dużą część Kanady, Islandię, Szwecję, Finlandię, dużą część Rosji północnej z Półwyspem Karelskim. Kolejna formacja - lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej. Zaznaczone zostały na terenie wschodniej Kanady, wschodnich i zachodnich Stanów Zjednoczonych, z Florydą łącznie, na półwyspie Jukatan, w większości Europy Zachodniej (bez Hiszpanii, Włoch i południowych Bałkanów z Grecją). Ponadto także na europejskiej części Rosji, większości Turcji oprócz Azji Mniejszej, a także na terenie Korei, Japonii, północno‑wschodnich Chin. Od południa kuli ziemskiej patrząc lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej zaznaczono na południowym krańcu Ameryki Południowej, w całej Nowej Zelandii, Tasmanii, na południowo‑wschodnim wybrzeżu Australii. Następna formacja to stepy. Zaznaczono je w środkowym pasie Stanów Zjednoczonych, przez całą ich wysokość, na dużej części Azji Środkowej, na dużej części Iranu. Od południa globu stepy zaznaczono na terenie Argentyny i w południowo‑wschodniej części Australii, bez wybrzeża. Kolejna formacja – roślinność twardolistna – zajmuje obszar Kalifornii, południowej Europy, Maroka, północnej Algierii, Tunezji, Azji Mniejszej, Syrii, Jordanii, Palestyny, Izraela. Ta formacja jest obecna także w środkowej części Chile, na południowym krańcu Afryki, w południowo‑zachodniej Australii i na Małych Wyspach Sundajskich. Następna formacja roślinności to półpustynie i pustynie. Obejmuje ona obszar stanów Nevada, Utah, Nowy Meksyk, Teksas oraz obszar północnego Meksyku, W Brazylii fragment północno‑wschodniego krańca, w Afryce teren Namibii i Angoli oraz szeroki pas północny (oprócz Maroka, północnej Algierii i Tunezji). Ta formacja obejmuje także cały Półwysep Arabski, w Azji między innymi teren Iranu, Pakistanu, Uzbekistanu, Afganistanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, częściowo Kazachstanu, północno‑zachodnich Chin, a w Australii spora zachodnia część kontynentu. Kolejna formacja to sawanny. Obejmują większość obszaru Afryki, oprócz wcześniej wskazanych i terenów równikowych. Sawanna jest też obecna w północnej Australii i w środkowej Brazylii i w Urugwaju. Następna formacja – wilgotne lasy równikowe – to obszary północy Ameryki Południowej i większości Brazylii, pas Afryki wzdłuż równika, tereny Azji Południowo‑Wschodniej i Oceanii. Następna formacja – lasy podrównikowe i zwrotnikowe – zajmują tereny wschodniego wybrzeża Meksyku, część Peru i Chile, północy Madagaskaru, północy Indii, Laosu i Wietnamu. Ostatnia z formacji roślinnych to roślinność wysokogórska. Zaznaczono ją na obszarze Himalajów i Radżastanu w Indiach.

Formacje roślinne

Tundra i lasotundra

Główną formacją roślinną strefy okołobiegunowej na półkuli północnej jest bezdrzewna tundra (arktyczna, mszysto‑porostowa, krzewinkowa). Rozciąga się ona od Labradoru przez wybrzeża Cieśninę Beringa, Grenlandię, Islandię, północną część Płw. Skandynawskiego, aż po północną Syberię.

RAhHKNsfjw1t0

Na ilustracji zaznaczono na mapie świata rozmieszczenie tundry. Obejmuje ona pas północy świata: wybrzeża Grenlandii, Alaskę, północne krańce Kanady, całą Norwegię, północne krańce Rosji z Kamczatką. Tundra zaznaczona jest również na obrzeżach Antarktydy.

Roślinność porasta niżej położone tereny – dna dolin i obniżeń oraz dolną część łagodnie nachylonych stoków. Na terenach wyżej położonych, skalistych, występują jedynie mchy i porosty.  Porywisty wiatr ogranicza obecność roślinności niskiej i zwartej na eksponowanych stanowiskach. Dlatego w tundrze, zwłaszcza jej północnej części, dużą powierzchnię zajmują także obszary całkowicie pozbawione roślinności.

Formację tundry tworzą różnorodne zbiorowiska mszysto‑porostowe, trawy, turzyce, krzewinki i zioła niskie, karłowate, płytko ukorzenione przybierające formy płożące i poduszkowate. Ich korzenie rozwijają się tylko w powierzchniowym, silniej nagrzewanym poziomie gleby. Oprócz roślin zielnych występują też krzewy (brzoza karłowata, wierzba lapońska i polarna, cedr płożący i in.).

R1etDBCFkHYid

Na zdjęciu widać tundrę - niska i rzadka roślinność trawiasta, gdzieniegdzie czerwonawe plamy innej rośliny. Dużo leżących w rozproszeniu większych i mniejszych kamieni. W tle wzniesienia. Surowy wygląd chłodnej przestrzeni.

RdjHjzwsMzD73

Na zdjęciu widać rozlewisko rzeki, płynącej pomiędzy mocno zarośniętymi formacjami roślinnymi, trawiastymi. Pomiędzy nimi widoczne są liczne obszary wody.

R9gIHUzCTXmBj

Na zdjęciu pokazano z bliska gałązki wierzbę karłowatą. Widać małe, owalne, zielone listki, pomiędzy którymi znajduje się dużo gęstych białych włókien przypominających kłębki bawełny.

Tundra jest formacją bezdrzewną. Jedynie w jej południowej części (lasotundrze), stanowiącej strefę przejściową do strefy tajgi, pojawiają się pojedyncze drzewa iglaste oraz widne lasy brzozowe i modrzewiowe. Na półkuli południowej, ze względu na odmienne, bardziej oceaniczne cechy klimatu, występuje natomiast roślinność subantarktyczna i antarktyczna. Tworzą ją na wolnych od lodu powierzchniach mchy, porosty oraz niskie rośliny kwiatowe i wrzosowiska.

R1A3Yu0Dp188a

Na zdjęciu ujęto rosnące w rozproszeniu drzewa iglaste. Widoczne są smukłe, wysokie zielone drzewa, mniejsze zielone oraz żółte i pomarańczowe. Ziemia porośnięta jest także niskimi różowymi roślinami. W tle widać stok wzgórza.

Tajga

Na południe od pasa tundry, od Labradoru po Alaskę i na obszarze Niziny Zachodniosyberyjskiej i Wyżyny Środkowosyberyjskiej, występuje tajga – strefa lasów borealnych, iglastych, charakterystycznych dla klimatu umiarkowanego chłodnego. Roślinność tajgi jest dobrze przystosowana do długich zim i krótkiego lata.

RAsvIw99An2QH

Na ilustracji pokazano mapkę świata z zaznaczoną formacją lasów północnych iglastych, czyli tajgi. Obejmuje ona dużą część Kanady, Islandię, Szwecję, Finlandię, dużą część Rosji północnej z Półwyspem Karelskim.

W tajdze występują europejskie, syberyjskie i amerykańskie gatunki świerków, modrzewi, jodeł i sosen z udziałem brzozy i osiki. Ta formacja roślinna ma różny skład gatunkowy w poszczególnych rejonach Ziemi. W Europie i Zachodniej Syberii występuje tzw. tajga ciemna – gęsty, zwarty las świerkowy z domieszką jodły, limby i bogatym runem krzewinkowym. We wschodniej Syberii i w północnej Europie występuje natomiast tajga jasna, w której występują m.in. modrzew i sosna rosnące w mniejszym zwarciu o ubogim runie porostowym. Gatunki liściaste (brzoza, osika) pojawiają na obrzeżach lasów, nad brzegami rzek i na bagnach.

R1UFQNTKoIZOG

Na zdjęciu widać luźno porośnięty drzewami iglastymi stok idący w dół. W tle górzysty teren, w większości pokryty zielenią. Niebo jasne.

R1H6GOsNBtW8t

Na fotografii widoczne są wysokie, smukłe drzewa iglaste. Dominuje ciemna zieleń.

W lasach borealnych wschodniej Kanady, w Górach Laurentyńskich i północnych Appalachach w drzewostanie zdecydowanie dominuje jodła, podczas gdy w północnym Quebecu i na Labradorze świerk i modrzew.

Lasy mieszane i liściaste

Lasy mieszane i liściaste, zrzucające liście na zimę, są charakterystyczne dla strefy klimatu umiarkowanego ciepłego, o znacznej wilgotności i wyraźnie wyodrębnionych porach roku. Porastają one południowo‑wschodnią część Ameryki Północnej, Europę Zachodnią i Środkową oraz Azję Wschodnią. Lasy te charakteryzują się trójwarstwową budową (piętro runa, podszytu i drzewostanu) i zróżnicowanym składem gatunkowym, zależnym od lokalnych warunków siedliska.

R1ew6fMbzDHYM

Na mapie świata zaznaczono lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej. Zakreślone kolorem zostały obszary wschodniej Kanady, wschodnich i zachodnich Stanów Zjednoczonych, z Florydą łącznie, półwysep Jukatan, większość Europy Zachodniej (bez Hiszpanii, Włoch i południowych Bałkanów z Grecją). Ponadto europejska część Rosji, większość Turcji oprócz Azji Mniejszej, a także teren Korei, Japonii, północno‑wschodnich Chin. Od południa kuli ziemskiej patrząc, lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej zaznaczono na południowym krańcu Ameryki Południowej, w całej Nowej Zelandii, Tasmanii, na południowo‑wschodnim wybrzeżu Australii.

Charakterystycznymi gatunkami są dąb, buk, grab, wiąz, klon, lipa i jesion. Struktura gatunkowa zbiorowisk leśnych jest jednak przestrzennie zróżnicowana. W zachodniej, środkowej i południowej części Europy występują rozległe lasy bukowe (buczyny) i dąbrowy. W zachodniej i północno‑zachodniej Europie pojawiają się lasy brzozowo‑dębowe. W Europie Środkowej dominują grądy, w których występują dęby, klony, jesiony, graby, wiązy i lipy. W Europie zachodniej w grądach pojawia się też buk, a we wschodniej świerk i modrzew. Warstwa krzewów lasów liściastych i mieszanych jest dobrze rozwinięta, a runo bogate. Lasy liściaste Ameryki Północnej mają podobny skład gatunkowy do lasów europejskich, zróżnicowany w zależności od żyzności siedliska. Natomiast w Azji występują odpowiedniki europejskich dąbrów i grądów, ale budują je inne gatunki, charakterystyczne dla regionu, nie tylko liściaste. Na przykład w lasach na obszarze Kraju Nadmorskiego, w środkowym biegu Amuru, w Mandżurii, rosną np. gatunki charakterystyczne dla tajgi syberyjskiej i jednocześnie przedstawiciele lasów liściastych, a nawet subtropikalnej flory górskiej – świerki, modrzewie, lipy, orzechy włoskie, dęby korkowe, topole, limby i in. Lasy liściaste i mieszane półkuli południowej różnią się znacznie od lasów półkuli północnej. Jest to wynikiem odmiennych warunków klimatycznych. Występują w nich m.in. buki, cedry, cyprysy, araukarie, mirty, bambusy, eukaliptusy (Tasmania), paprotniki (Nowa Zelandia) z lianami i epifitami.

RSrDXpLZn5SvK

Na zdjęciu widoczny jest las liściasty. Znajdują się w nim wysokie drzewa i krzewy.

R19WcUHp0Jaum

Na zdjęciu widoczne są proste pnie drzew liściastych, rosnące na pokrytej suchymi liśćmi ziemi. Gdzieniegdzie rosną też paprocie.

RrjFpp2wml8QX

Na zdjęciu widoczne są paprocie mające postać drzew. mają długie, rozłożyste liście typowe dla paprotników, ale posiadają wysokie, smukłe pnie typowe dla drzew.

Step i lasostep

Strefę lasów liściastych i mieszanych oddziela od stepów wąska strefa lasostepów, w której lasy liściaste tworzą mozaikę z łąkami stepowymi. Lasostepy występują m.in. na równinach naddunajskich, w europejskiej części Rosji, na Syberii, w południowej części Wielkiego Chinganu i pogórza Nanszanu. W Ameryce Północnej strefa lasoprerii otacza od północy i wschodu obszar stepów (zwanych tam preriąpreriaprerią).

R1atoygZFj3QN

Na mapce świata zaznaczono obszar występowania lasostepu. Jest to pas od wschodniej Ukrainy, przez kawałek Rosji, aż po granicę z Kazachstanem.

R1AYOOmuzTIlX

Na zdjęciu widać nizinny teren porośnięty zieloną, łąkową roślinnością i drobnymi, żółtymi kwiatami. Gdzieniegdzie rośnie drzewo, na horyzoncie widać większe skupisko drzew. Dzień jest jasny.

Step jest formacją bezdrzewną, trawiasto‑zielną o charakterze suchoroślowym. Lasy i zarośla występują wyłącznie wzdłuż strumieni i rzek. Ciągnie się od Niziny Węgierskiej (pusztapusztapuszta) i wybrzeży Morza Czarnego po środkowe Chiny. W Ameryce Północnej tworzy pas prerii Wielkich Równin, zaś w Ameryce Południowej, w Urugwaju i Argentynie obszar zwany pampąpampapampą. Ze względu na poziom bioróżnorodności wyróżnia się step łąkowy (najbogatszy florystycznie), step ostnicowy oraz step piołunowy (uboższy florystycznie).

ReetmxyR9BbY4

Na mapie świata zaznaczono stepy - w środkowym pasie Stanów Zjednoczonych, przez całą ich wysokość, na dużej części Azji Środkowej, na dużej części Iranu. Od południa globu stepy zaznaczono na terenie Argentyny i w południowo‑wschodniej części Australii, bez wybrzeża.

Dominującą roślinnością strefy stepów są rozkrzewione i wysokie rośliny zielne, wśród których występują wieloletnie trawy darniowe i różne zioła. Miejscami rosną kępy zarośli złożone z tarniny, wisienki stepowej, tawuły. W stepach euroazjatyckich podstawowymi gatunkami są: ostnica, kostrzewa, wiechlina, strzęplica, piołun, karagana, w preriach i pampach amerykańskich czepota (vilcacora), ostnica, perz, a w suchych stepach trawa grama, trawa bizonowa i pojedyncze kaktusy.

RzGstbhNYMaDH

Na zdjęciu widoczny jest step ostnicowy, porośnięty roślinnością trawiastą. Widoczne są pochylone w lewo jasne wiechy ostnic, wyglądające jak białe włosy położone na wysokiej trawie. Na horyzoncie widoczne są wzgórza.

Rhf9zMaI3lB1A

Na zdjęciu znajduje się amerykańska preria, cała pokryta suchymi trawami w kolorze złota. Ponad prerią widoczne jest błękitne niebo z dużymi, białymi chmurami.

RjRH3Beqn8g28

Na zdjęciu ujęto pampę, czyli argentyński step. Teren pokryty jest suchawą, zieloną roślinnością. Widoczne są cztery konie - dwa z nich idą, dwa skubią trawę. Dwa konie są umaszczone podobnie do krów - w biało‑czarne łaty, jeden koń jest biały w łaty brązowe. Najmniejszy z koni, źrebak, ma brązowe umaszczenie. Nad pampą widać pokryte białymi chmurami niebo.

Roślinność twardolistna

W strefie klimatu podzwrotnikowego występuje roślinność twardolistna zwana też śródziemnomorską, którą tworzą zawsze zielone, sucholubne lasy i zarośla. Ich twarde liście pozwalają na przetrwanie niedoboru opadów w okresie letnim. W wielu miejscach pierwotne lasy i zarośla zostały wskutek gospodarczego wykorzystania terenu zastąpione przez zbiorowiska wtórne. Formacja ta w basenie Morza Śródziemnego znana jest jako makia. Jej odpowiednikiem w Ameryce Północnej (Kalifornia, Nizina Zatokowa, Floryda, północny Meksyk) jest chaparral, w Afryce Południowej fynbos, na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej matorral. Formacje te pojawiają się również w południowej części Wyżyny Brazylijskiej, na Półwyspie Malajskim i Indochińskim.

R1PngDnkXnXxs

Na mapie świata zaznaczono obszary występowania roślinności twardolistnej. Zajmuje ona obszar Kalifornii, południowej Europy, Maroka, północnej Algierii, Tunezji, Azji Mniejszej, Syrii, Jordanii, Palestyny, Izraela. Ta formacja jest obecna także w środkowej części Chile, na południowym krańcu Afryki, w południowo‑zachodniej Australii i na Małych Wyspach Sundajskich.

W zależności od regionu mają różny skład gatunkowy. W basenie Morza Śródziemnego (makia) przeważają jałowce, mirty, dzika oliwka, wrzośce, drzewa poziomkowe, w Ameryce Północnej (chaparral) wawrzyny, wrzosowate, karłowate dęby, robinie oraz kaktusy, w Ameryce Południowej (matorral) oprócz typowych gatunków roślin twardolistnych kaktusy i puie, zaś w Afryce Południowej (fynbos) różne gatunki srebrników, wrzośców i pelargonii.

R1VKDcETDs7dr

Na zdjęciu widać zieloną roślinność typu zaroślowego. W tle błękitne niebo.

RICHzXEBCQ4JI

Na fotografii uwidoczniono panoramę miejscowości nad brzegiem morza lub oceanu. W środkowej części zdjęcia widoczne są gęste zabudowania. Od lewej stykają się one z półokrągłą zatoką. Za miejscowością widoczne jest wysokie pasmo górskie, kształtem przypominające długą falę. Nad górami i wodą widoczne jest błękitne niebo. Z przodu fotografii, na wzniesieniu, z którego roztacza się panorama, rośnie drobna roślinność, w różnych odcieniach zieleni. Są tu także drobne różowe kwiaty.

R1LVgKfLSqeRq

Na fotografii widoczny jest górzysty teren pod błękitnym niebem przykrytym niemal całkowicie warstwą białych chmur. Z przodu zdjęcia widoczne są zarośla, w których odznaczają sie raczej gałązki niż liście. Widać także kawałek ziemi pokrytej niską trawą.

Pustynie i półpustynie

Roślinność pustyń i półpustyń strefy klimatu zwrotnikowego jest bardzo uboga. Istnieją nawet, choć nieliczne, pustynie całkowicie jej pozbawione. W miejscach, gdzie susza trwa przez cały rok, niekiedy kilka lat z rzędu pojawia się tylko roślinność pionierska – porosty, glony, sinice.

RH8sMO9WbbMUX

Na mapie świata zaznaczono obszary występowania półpustyń i pustyń. Obejmują ona obszar stanów Nevada, Utah, Nowy Meksyk, Teksas oraz obszar północnego Meksyku, W Brazylii fragment północno‑wschodniego krańca, w Afryce teren Namibii i Angoli oraz szeroki pas północny (oprócz Maroka, północnej Algierii i Tunezji). Ta formacja obejmuje także cały Półwysep Arabski, w Azji między innymi teren Iranu, Pakistanu, Uzbekistanu, Afganistanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, częściowo Kazachstanu, północno‑zachodnich Chin, centralną część Indii, a w Australii spora zachodnia część kontynentu.

RcL3bRoCrlvjQ

Na zdjęciu widoczna jest kamienista powierzchnia kamienistej gleby. Oprócz brązowych, żółtych i białych kamieni oraz żółtego piasku widać także bardzo drobną, niewyrastającą ponad piasek zieleń.

Roślinność pustyń tworzą kserofitykserofity (suchorośla, sklerofity)kserofity, rośliny przystosowane (fizjologicznie i anatomicznie) do życia w suchych miejscach. Są wśród nich sukulenty gromadzące wodę w liściach lub łodygach, suchorośla wykształcające sztywne pędy o małych liściach, kolcach i cierniach oraz słonorośla (halofity) odporne na zwiększone stężenie soli w podłożu. Wszystkie te gatunki wykazują specyficzne przystosowanie do środowiska pustynnego, np. ograniczają transpirację w ciągu dnia, w nocy adsorbują wodę z rosy i mgieł, wytrzymują długie okresy uśpienia, mają rozbudowane systemy korzeniowe, dzięki którym mogą sięgać w głębsze warstwy gleby i szczeliny skalne. W tych niesprzyjających wegetacji warunkach występuje także roślinność efemeryczna kwitnąca i wytwarzająca nasiona jedynie po opadach.

R2dYGCwKhfaTz

Na fotografii ujęto kwitnące kwiaty typu łąkowego. Część ma błękitno‑białe płatki i żółty środek, część żółte płatki i czarny środek. Jeszcze inne są jasnofioletowe. W tle widoczna jest niewyraźnie jasnofioletowa łąka a dalej wzgórza. Nad wzgórzami jasne niebo.

R1cEwE6n96KY2

Zdjęcie prezentuje typowy pustynny krajobraz. Większość fotografii zajmuje pomarańczowy piasek, który porasta sucha, złota trawa i ciemnoszare kępki niskich krzewów. W tle widoczne są wysokie wydmy, nad którymi znajduje się błękitne niebo. Dzień jest jasny, słoneczny.

Znakiem szczególnym pustyń północnoamerykańskich są gigantyczne kaktusy saguaro. Na hamadach Sahary występują kolczaste krzewy i porosty tworzące charakterystyczne poduszki. We wschodniej części Sahary pojawiają się rzadkie zarośla akacji, sykomor i tamaryszków. Na pustyniach Australii występują niekiedy kolczaste suchorośla. Natomiast na obszarach pustyń przyległych do mórz i oceanów (np. pustynia Namib) wytworzył się specyficzny typ roślinności rozwijającej się dzięki wykorzystaniu wody z mgieł, mżawki i rosy (welwiczja przedziwna zwana żywą skamieniałością).

RngouScUkYvX6

Na zdjęciu widoczna jest panorama pustyni Sonora. Porastają ją wysokie, kolumnowe zielone kaktusy saguaro. Widoczne są także niższe, jasnozielone rośliny mające formę niezbyt gęstych krzaczków. W tle widoczne są pustynne wzgórza, nad którymi znajduje się bezchmurne, jasne niebo.

R1VJib13jxDFt

Na zdjęciu pokazano welwiczję przedziwną. Roślina ma liście podłużne, skręcone i postrzępione. Wyglądają jak zielonkawy makaron wstążki. Welwiczja rośnie na żółtym piasku. W tle widoczne są wzgórza, a nad nimi bezchmurne niebo.

Sawanna

Sawanny porośnięte w zależności od stanu uwilgotnienia trawami, nielicznymi drzewami, roślinami gruboszowatymi i ciernistymi krzewami są formacją roślinną charakterystyczną dla strefy międzyzwrotnikowej o klimacie gorącym z wyraźnie zaznaczoną porą suchą i deszczową. Zajmują rozległe tereny m.in. w Sudanie, Afryce Wschodniej, części kotliny Kalahari, na Nizinie Orinoko, Wyżynie Brazylijskiej, Gran Chaco i w części Wyżyny Gujańskiej oraz w północnej części Australii i na Półwyspie Indyjskim.

R1dkNzUFx8Pk6

Na mapie świata zakreślono tereny występowania sawanny. Obejmują większość obszaru Afryki, oprócz wcześniej wskazanych i terenów równikowych. Sawanna jest też obecna w północnej Australii i w środkowej Brazylii i w Urugwaju.

Struktura i różnorodność gatunkowa sawann zależy od dostępności wody. Na tej podstawie wyróżnia się m.in.:

• sawanny zalewowe, występujące na obszarach okresowo zalewanych dolin rzecznych (krzewy kolczaste),

• sawanny wilgotne, pojawiające się w miejscach, gdzie opady przekraczają 1100 mm, a okres suchy trwa poniżej 5 miesięcy,

• sawanny suche, występujące przy opadach rzędu 500–1100 mm,

• sawanny kolczaste, powstające w strefie opadów o wysokości 200–700 mm.

Sawanny wykazują znaczne zróżnicowanie regionalne. Znakiem szczególnym sawann afrykańskich są baobaby i rosnące w rozproszeniu akacje, o charakterystycznych spłaszczonych koronach. Trawiastą sawannę, nazywaną na Wyżynie Brazylijskej campos, a w Wenezueli (Nizina Orinoko, Wyżyna Gujańska) llanos, czyli sawanny zalewowe, porastają palmy oraz kolczaste krzewy i drzewa.

Rv9JQNxJ9rfnc

Fotografia przedstawia piaszczystą drogę prowadzącą przez sawannę. Po bokach rosną suche krzewy, W miejscu, gdzie droga skręca w prawo rośnie kilka typowych dla sawanny drzew, które mają formę parasola. Od dołu rośnie pień, który rozgałęzia się dość nisko, a im wyżej, tym rozgałęzień jest więcej. Na szczycie rozgałęzień, niemal na jednej linii widoczne jest zielone, drobne poszycie. Nad horyzontem widoczne jest słoneczne, jasne niebo.

R1eUnY7b8AmER

Zdjęcie ukazuje teren pokryty zieloną, trawiastą roślinnością. W połowie wysokości zdjęcia widoczne jest ogrodzenie na całą szerokość fotografii. Są to niskie słupki z niemalowanego drewna. Na horyzoncie widać palmę, wysoki krzew, a dalej linię drzewiastej roślinności. Niebo jest jasne, słoneczne, z dużą liczbą chmur.

Lasy podrównikowe

W strefie klimatu podrównikowego, gdzie okres wegetacji przypada tylko na porę deszczową, występują niskie (8–20 m), widne lasy i zarośla zrzucające liście w porze suchej. Rosną one na obszarze wschodniej i południowo‑wschodniej Afryki, w środkowej części Półwyspu Indyjskiego, w Ameryce Południowej (w Brazylii) i w Ameryce Środkowej. Stanowią formację przejściową pomiędzy wilgotnymi lasami równikowymi a sawanną.

RZSD9ICUUcGzo

Na mapie świata zaznaczono obszary występowania lasów podrównikowych. Zajmują one tereny wschodniego wybrzeża Meksyku i częściowo Ameryki Środkowej, część Peru, Boliwii, północny,zachód Madagaskaru, różne obszary Indii, Laosu i Wietnamu.

Formacja roślinna powszechnie znana jako busz w Afryce Południowej oraz częściowo w Afryce Wschodniej i Środkowej nosi też lokalną nazwę miombo. Jej odpowiednikiem w Ameryce Południowej jest caatinga (Nizina Orinoko, Wyżyna Gujańska), zaś w Australii scrub.

Okres wegetacji przypada tu na porę deszczową. Wtedy to rzadko rosnące, karłowate i słabo rozgałęzione drzewa porastają dużymi sztywnymi liśćmi, które w okresie suchym opadają. Rosną tu m.in. drzewa magazynujące wodę w korzeniach i pniach, np. drzewa butelkowe.

RDOwg965JC6Ty

Na zdjęciu ukazane są suche drzewa o grubych pniach oraz dość sucha roślinność zaroślowa.

RY1WLSzuWk3L2

Na zdjęciu znajdują się krzewy i drzewa o obfitych, kulistych koronach. Są one zielone. Widoczna jest także zielona, rzadka trawa. Z przodu widać także niezarośnięty fragment suchej ziemi. Pada na nią światło słoneczne. W tle widać zalesioną górę, a nad nią jasne niebo. Dzień jest upalny.

R1HNFLRHgDVhU

Fotografia ukazuje australijski busz. Widoczne są gęsto rosnące drzewa, których pnie wyglądają, jakby zdarto z nich korę. Od prawej widoczny jest fragment niedużego cieku wodnego. Brzeg, który znajduje się z przodu zdjęcia, jest kamienisty, a brzeg przeciwległy - zarośnięty gęsto zieloną roślinnością. Pomiędzy drzewami przebija białe, ostre światło słoneczne.

R16iCHrAsnN3z

Na zdjęciu widoczna jest ciągnąca się w poprzek wydeptana ścieżka.Ziemia jest sucha. Przed nią i za nią rosną gęsto krzewu, na których prawie w ogóle nie ma liści. Teren jest zarośnięty gęsto, ale mało na nim zieleni. Dzień jest jasny, słoneczny.

Lasy monsunowe

Na terenach o długiej porze deszczowej i krótkiej porze suchej rosną liściaste lasy monsunowe charakteryzujące się wyraźną sezonową rytmiką. Podczas pory deszczowej lasy te niekiedy przypominają wilgotną puszczę równikową, natomiast w suchych okresach upodabniają się do buszu, częściowo lub całkowicie tracąc liście.

Występują na obszarze południowej i południowo‑wschodniej Azji (Płw. Indyjski, Cejlon, Płw. Indochiński, Wyspy Sundajskie – Flores, Timor, Jawa), wschodniej i południowej Afryki (obszary od zachodniej Angoli po wschodni Mozambik), Ameryki Środkowej (część pacyficzna, Antyle), Ameryki Południowej (Wyżyna Brazylijska, Nizina Orinoko) oraz północnej Australii (Ziemia Arnhema, Płw. Jork).

Lasy monsunowe posiadają budowę warstwową – składają się z warstwy wyższych drzew osiągających wysokość ok. 20‑30 m, tracących liście w porze suchej, warstwy niższych drzew o drobnych, skórzastych liściach nieopadających podczas pory suchej oraz różnie wykształconej warstwy krzewów i warstwy runa. Drzewostan budowany jest często przez jeden bądź kilka dominujących gatunków zmieniających się w zależności od regionu. W Ameryce Południowej w drzewostanie obecne są palmy i gęste zarośla krzewów (mirtowych, wawrzynowych), występują tam także rzadkie lasy araukariowe. Na wschodzie Australii rosną lasy eukaliptusowe z drzewiastymi paprociami, a w południowo‑wschodniej Azji lasy tekowe, w których warstwa krzewów charakteryzuje się dużym udziałem bambusów.

R7OCk5k06MUb2

Zdjęcie ukazuje las monsunowy. Widoczne są palmy o grubych, chropowatych pniach i rozłożystych wachlarzowatych liściach. Liście targane są wiatrem i smagane obfitym deszczem. Padający deszcz powoduje, iż przestrzeń pomiędzy drzewami ma kolor szary.

Wilgotne lasy równikowe

Najlepsze warunki do rozwoju roślinności panują w strefie klimatu równikowego. Głównymi czynnikami powodującymi obfity rozwój flory są wysoka temperatura powietrza oraz obfite opady występujące przez cały rok. Wykształcona tu formacja wilgotnego lasu równikowego (selwa, hylea), charakteryzuje się najwyższą bioróżnorodnością. Rozciąga się ona od Niziny Amazonki, przez Wyżynę Gujańską, Amerykę Środkową, Kotlinę Kongo, aż po Archipelag Malajski

Rk0GnA6fGJNxZ

Mapka świata z zaznaczonymi obszarami występowania wilgotnych lasów równikowych. Zakreślono tereny północy Ameryki Południowej i większości Brazylii, pas Afryki wzdłuż równika, tereny Azji Południowo‑Wschodniej i Oceanii.

Wilgotny, wiecznie zielony las tropikalny to najbardziej różnorodna pod względem biologicznym formacja roślinna na świecie. Żyje tu od 40 do nawet 75 procent znanych nauce gatunków roślin i zwierząt, w tym ponad 90 tys. gatunków roślin, 16 tys. gatunków samych drzew. Wilgotne lasy równikowe cechuje duże zwarcie roślinności i wielowarstwowa struktura.

• Piętro drzew górujących (przestojowych) – występują tu najwyższe drzewa wilgotnego lasu równikowego. Ich wysokość sięga 60–80 m. Należą do nich m.in. puchowiec pięciopręcikowy (drzewo kapokowe), orzesznica wyniosła, balizia.

  R1K63KKRYRM2h

  Na zdjęciu od dołu widoczna jest woda, w której odbija się rosnący dalej las. Rośliny rosną gęsto. Niższe drzewa mają gęste, kuliste korony, a drzewa bardzo wysokie są rozłożyste. Nad lasem widoczne jest jasne niebo z dużą liczbą chmur.

  

• Piętro koron drzew – występują tu wiecznie zielone drzewa, osiągające wysokość 30–50 m - hebanowce, mahoniowce, kauczukowce i in. Zwarta powierzchnia koron drzew tworzy baldachim ograniczający dopływ światła do niżej położonych części lasu. Drzewa często oplecione są lianami. W koronach drzew żyją epifity: paprocie, storczyki, bromelie, glony, grzyby, mchy, porosty.

  RtLB2rXaaA1Sk

  Na zdjęciu widoczny jest sfotografowany z pewnej wysokości, gęsty las. Rosną w nim różne gatunki drzew liściastych. Dominuje ciemna zieleń.

  

• Piętro lian, nagich pni i konarów – oprócz oplecionych lianami nagich pni i konarów występują tu odporne na cień niskie drzewa i krzewy (5–15 m), np. palmy, podrosty drzew tworzących wyższe poziomy oraz liczne epifity – figowce, storczyki, epifity kaktusowate, ananasowate i wiele innych. Ze względu na deficyt światła rosnące tu rośliny wykształciły większe niż przeciętnie liście. 

  RtIY4ksGHLenX

  Na zdjęciu widoczny jest las liściasty. Las jest gęsty. Rosną w nim wysokie drzewa i niższe krzewy. Drzewa mają stosunkowo cienkie pnie. Pada rzęsisty deszcz. Widoczne są krople padające pionowo.

  

• Piętro zarośli i runa – występują tu rośliny cieniolubne i cienioznośne o wysokości nieprzekraczającej 5 m, ponieważ gęste korony drzew ograniczają dostęp światła słonecznego do dolnych partii lasu. Są to głównie rośliny zielne, paprotniki, mchy, grzyby rozkładające szczątki organiczne oraz pasożytnicze rośliny bezzieleniowe z rodzin bukietnicowatych i gałecznicowatych.

  RMKmAhGRG553N

  Fotografia prezentuje niższą warstwę roślinności lasu równikowego. Widoczne są liście różnych roślin, liany i fragmenty pni drzew. Roślinność rośnie bardzo gęsto, przez co granice między jedną rośliną a drugą się zacierają, trudno powiedzieć, co jest częścią tej samej rośliny. Jest dość ciemno, choć w tle widać fragment lasu, do którego dochodzi więcej promieni słonecznych.

  

Lasy górskie

W miejscach, gdzie wpływ warunków lokalnych (wodnych, geologicznych, antropogenicznych i in.) przeważa nad strefowością klimatu i gleb, wykształca się roślinność astrefowa. Do tej grupy należy także zróżnicowana gatunkowo roślinność górska. Jej występowanie związane jest ze zjawiskiem piętrowości. Wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej zmieniają się warunki klimatyczne – spada temperatura powietrza, wzrasta roczna suma opadów, skróceniu ulega okres wegetacyjny. Powoduje to stopniowe zastępowanie jednych formacji roślinnych przez inne, lepiej dostosowane do zmieniających się warunków. Układ pięter roślinnych oraz ich skład gatunkowy nawiązuje do roślinności występującej na danym kontynencie i w danej strefie klimatycznej.

Słownik