Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Historia idei praw człowieka
Prawa człowieka w praktyce politycznej i prawnej
Starożytność
W starożytnej Grecji (np. w demokracji ateńskiej) i republikańskim Rzymie obywatele mieli prawa polityczne: mogli uczestniczyć w podejmowaniu ogólnopaństwowych decyzji dotyczących m.in. wypowiedzenia wojny czy zawarcia pokoju, mieli bierne oraz czynne prawo wyborcze i mogli również wybierać i odwoływać urzędników. Prawa polityczne i obywatelskie dotyczyły wyłącznie grupy obywateli polis oraz republiki rzymskiej. Mieszkańcy niemający obywatelstwa byli pozbawieni praw politycznych, a niewolnicy nie mieli nawet prawa do wolności osobistej.
W okresie rozwoju chrześcijaństwa i wzrostu liczby wyznawców tej religii również zaczęto zmieniać prawo, wprowadzając zasadę tolerancji religijnej. W Cesarstwie Rzymskim przyjmowanie do panteonu bóstw bogów lokalnych było naturalne, jeśli dotyczyło to religii politeistycznych. Jeszcze w czasach republikańskich została wprowadzona zasada tolerancji religijnej wobec Żydów. Jeśli chodzi o religię chrześcijańską, po pierwszym okresie prześladowań, w 313 r. Konstantyn Wielki ogłosił edykt tolerancyjny, który gwarantował równouprawnienie wszystkich religii w Cesarstwie Rzymskim. W 392 r. decyzją Teodozjusza Wielkiego doszło do uznania chrześcijaństwa jako religii panującej i zaczęło się prześladowanie wyznawców innych kultów oraz poddano kontroli kościoła rozwój nauki i filozofii.
Od średniowiecza do oświecenia
W średniowieczu prawne zabezpieczenia praw człowieka (wolności osobistej, własności, prawa do sądzenia przez równych sobie, wybierania spośród siebie władzy – parlamentów, rad miejskich, a także urzędników sądowych) były zróżnicowane dla poszczególnych grup społecznych (przede wszystkim szlachty, duchowieństwa, ale też mieszczaństwa, a w niektórych krajach również wolnych chłopów). Prawa te, zwane stanowymi (przywilejami), obowiązywały nie tylko w Rzeczypospolitej, ale również m.in. w Anglii, Czechach, na Węgrzech, w Niemczech, Niderlandach, Szwajcarii czy we Włoszech.
W średniowieczu można wskazać również stosowanie pewnych form umowy społecznej – nie były one jeszcze zawierane między ogółem wolnych ludzi, ale między monarchą a przedstawicielami ówczesnego narodu politycznego (np. między rycerstwem – szlachtą – czy duchowieństwem). Poprzedziło je uznawanie i nadawanie praw indywidualnych poszczególnym osobom i instytucjom już w ramach ustroju feudalnego (np. pojedynczym rycerzom czy klasztorom).
W II połowie XVII w. pojawiła się idea suwerenności narodu zaproponowana przez Tomasza Hobbesa. Jego idea absolutyzmu opierała się na zgodzie obywateli na oddanie całej swojej suwerenności w ręce jednostki, określanej przez Hobbesa mianem Lewiatana. Hobbes jednak uznaje prawo narodu do odwołania władcy, jeśli jego decyzje nie reprezentują interesów państwa. Dla niego racja stanu, rozumiana jako realizacja interesów narodu, jest najważniejszą ideą i dbanie o nią jest najważniejszym obowiązkiem władcy.
W okresie oświecenia, wraz z pojawieniem się norm prawa stanowionego, nastąpił największy rozkwit idei praw człowieka. W filozofii oświeceniowej pojawiły się nowe elementy myśli politycznej. Przede wszystkim idea suwerenności została na nowo przedstawiona przez filozofów oświeceniowych. Jan Jakub Rousseau zaproponował teorię umowy społecznej w wersji republikańskiej. Uznał, że najlepszym sposobem realizacji tej idei jest możliwość kadencyjności urzędów. Jego zdaniem zasada ta może być realizowana przez wybór i pociąganie do odpowiedzialności wybieranych przedstawicieli. Z kolei Karol Monteskiusz, również zwolennik umowy społecznej, rozumiał ją jako przekazanie władzy w ręce monarchy, ale jednocześnie ograniczenie jego władzy kompetencjami parlamentu. Pojawiła się również zasada podziału władzy, reprezentowana przez Johna Locka i Karola Monteskiusza. Natomiast nowa grupa społeczna, jaką była rozwijająca się burżuazja, zaczęła realizować idee oświeceniowe. W 1776 r. doszło do uchwalenia Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych, w której zostały zawarte postulaty oświeceniowe, a w 1789 r. francuscy rewolucjoniści uchwalili Deklarację praw człowieka i obywatela, która stała się podstawą pierwszej generacji praw człowieka.
Anglia
-
Wielka karta swobód (Magna Charta Libertatum), wydana przez angielskiego króla Jana bez Ziemi w 1215 r., gwarantowała wolność osobistą i majątkową wolno urodzonym, a więc większości ludności ówczesnej Anglii. Władca zobowiązywał się do nienakładania podatków bez zgody przedstawicieli rycerstwa. Podstawą porządku politycznego państwa miało się stać zachowanie wolności osobistej i majątkowej, a złamanie tej zasady uzasadniało wypowiedzenie władcy posłuszeństwa.
-
W XIII w. powstał dwuizbowy parlament złożony z Izby Gmin (reprezentującej średnią i drobną szlachtę i mieszczaństwo) oraz Izby Lordów, w skład której wchodzili przedstawiciele arystokracji angielskiej; funkcjonowały również samorząd terytorialny i sądownictwo.
-
Habeas Corpus Act – dokument podpisany przez Karola II w 1679 r. Stanowił prawne zabezpieczenie nietykalności osobistej jednostki; o pozbawieniu wolności mógł decydować wyłącznie sąd. Ustanowione przepisy proceduralne chroniły poddanych przed samowolą panującego i rozszerzały kontrolę sądową nad władzą wykonawczą.
-
Akt Bill of Rights (Karta praw) z 1689 r., znany jako Deklaracja praw narodu angielskiego – dokument uchwalony przez parlament brytyjski, na mocy którego bez zgody parlamentu nie można było ustanawiać nowych praw ani uchwalać nowych podatków. W wyniku jego przyjęcia Anglia staje się monarchią parlamentarną.
-
Przyjęcie aktu o sukcesji z 1701 r., zapewniającego m.in. niezależność sądownictwa od władzy królewskiej.
-
W XVIII w. ustanowiono system rządów parlamentarnych gwarantujących kontrolę wybieranego parlamentu nad wyłonioną przez ten organ władzą wykonawczą (gabinetem). Ukształtowały się prawa związane z wolnością wypowiedzi, krytyką władzy, wolnością prasy oraz immunitetem parlamentarnym chroniącym posłów opozycji (przede wszystkim ich prawo do wypowiedzi) przed politycznymi działaniami władzy.
Węgry
Złota bulla (1222 r.) wydana przez króla węgierskiego Andrzeja II nadawała średniej szlachcie te same przywileje, które dotąd posiadali baronowie (magnaci) – m.in. wolność osobistą i majątkową. Dzięki niej w XIII w. powstał sejm węgierski.
Państwa włoskie
-
W średniowieczu wykształcił się system samorządnych republik włoskich, miast-państw (Wenecja, Genua, Florencja, Piza) rządzonych oligarchicznie, również za pomocą metod wyborczych. Powstały szkoły prawa – uniwersytety (Bolonia, Padwa) – których władze były wybierane przez nauczających i studiujących.
-
W odrodzeniu wykształciły się: koncepcja i praktyka politycznej suwerennej władzy świeckiej i prawa ludu do jej obalenia w przypadku sprawowania przez nią rządów niezgodnych z prawem naturalnym (Niccolò Machiavelli).
-
W epoce oświecenia powstała koncepcja postępu (Giambattista Vico), jakiego może dokonać człowiek również w zakresie urządzenia swoich praw, oraz humanitarnego prawa karnego (Cesare Beccaria), uwzględniającego podstawowe prawa cywilne, które w XVIII w. stały się podstawą systemu prawa w wielu państwach europejskich.
Państwa niemieckie
-
Jeszcze w średniowieczu wykształciły się instytucje elekcji władzy sejmu cesarstwa oraz sejmów w poszczególnych królestwach i księstwach. Powstały rozbudowane samorządy miejskie i wiejskie.
-
W 1648 r. w pokoju westfalskim zapisano podmiotowe prawa do wyznawania jednej z trzech religii chrześcijańskiej (katolicyzmu, luteranizmu, kalwinizm) na terytorium Rzeszy Niemieckiej (od 1555 r. na mocy pokoju w Augsburgu poszczególni władcy krajów niemieckich mieli prawo określać obowiązującą religię).
-
W XVIII w., zgodnie z doktryną absolutyzmu oświeconego, poddani w niektórych państwach niemieckich (szczególnie w Austrii i Prusach) stali się równi wobec prawa. Wprowadzono dwuinstancyjne sądownictwo, powszechne podatki i szkolnictwo, a także tolerancję religijną.
Stany Zjednoczone
-
Uchwalona w 1776 r. Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych proklamowała równe prawa ludzi do życia, wolności i dążenia do szczęścia, określając je jako prawa niezbywalne. Gwarantowała także prawo do oporu obywateli wobec władzy naruszającej prawo.
-
Karta praw (Bills of Rights), uchwalona przez Kongres w 1791 r. (dołączona do Konstytucji USA z 1787 r.), zawiera katalog wolności i praw wszystkich obywateli. Należą do nich: wolność religii, słowa, zgromadzeń, prawo petycji do władz, prawo do nietykalności osobistej, miru domowego, ochrony mienia i sprawiedliwego procesu oraz zasada neminem captivabimus nisi iure victum (łac. nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego). Karta ta nadal obowiązuje.
Francja
-
W XIV w. powstały Stany Generalne – parlamentarne reprezentacje rycerstwa (szlachty), duchowieństwa i stanu trzeciego. Zapoczątkowano funkcjonowanie systemu niezależnych władz miejskich.
-
W 1598 r. został wydany edykt nantejski, gwarantujący prawo do wyznawania przez mieszkańców Francji jednego z wyznań chrześcijańskich. W 1629 r. polityczne prawa hugenotów gwarantowane edyktem nantejskim, zostały ograniczone przez kardynała Armanda de Richelieu, natomiast w 1685 r. Ludwik XIV ostatecznie zniósł edykt nantejski, co zakończyło okres tolerancji religijnej we Francji.
-
Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789 r. zawierała katalog praw i wolności osobistych i obywatelskich (politycznych). Uznano w niej wolność i równość wobec prawa wszystkich ludzi od momentu urodzenia. Została w niej również zapisana gwarancja wolności osobistych (myśli, przekonań, sumienia), uznanych za naturalne i niezbywalne. Sformułowano takie zasady, jak: prawo do wolności (czyli czynienia wszystkiego, co nie szkodzi innym), własności, bezpieczeństwa, suwerenności ludu i wynikające stąd prawo do oporu przeciwko uciskowi. Zadaniem państwa ma być ochrona praw jednostki. Według tej koncepcji prawo jest wynikiem woli powszechnej, władzę (w myśl zasady trójpodziału) wybiera naród (na mocy tej zasady przeprowadzono pierwsze bezcenzusowe wybory powszechne i następnie wyłoniono republikańską władzę). Deklaracja stała się częścią konstytucji uchwalonej w 1791 r. Odwołania do tego dokumentu znajdują się również w aktualnej konstytucji francuskiej.
-
Deklaracja praw człowieka i obywatela (jakobińska) z 1793 r. opierała się na koncepcji, zgodnie z którą zadaniem państwa jest zapewnienie obywatelom – po raz pierwszy wówczas sformułowanych – praw socjalnych i kulturalnych. W Deklaracji nie wskazano dróg egzekwowania przez obywateli tych praw. Zapisy te nie weszły jednak wówczas w życie z powodu niemal równoczesnego wprowadzenia dyktatury zawieszającej te prawa.
Polska
-
W średniowieczu (XII–XIII w.) ustanowiono pierwsze przywileje indywidualne, a następnie stanowe dla duchowieństwa i rycerstwa, gwarantujące wolność osobistą i własność, a także pewną niezależność sądową. W elekcji Kazimierza Sprawiedliwego (XIII w.), obok możnych i duchowieństwa, brali również udział przedstawiciele średniego rycerstwa.
-
Przywilej koszycki z 1374 r. był pierwszym przywilejem generalnym, tzn. obejmującym całe rycerstwo na ziemiach Korony Polskiej. Ograniczał prawo władcy do wprowadzania nowych podatków.
-
Stanisław ze Skalbmierza i Paweł Włodkowic w XIV–XV w. uznali zasadę tolerancji wobec pogan i prawo wyboru przez nich władzy oraz uzasadnili koncepcję wojny sprawiedliwej.
-
Przywilej jedlneńsko-krakowski, nadany przez Władysława Jagiełłę w 1430 r. i potwierdzony w 1433 r., wprowadzał nietykalność osobistą i majątkową dla szlachty, czyli zasadę, że władza państwowa nie ma prawa uwięzić ani pozbawić majątku bez prawomocnego wyroku sądowego (neminem captivabimus nisi iure victum).
-
Przywilej nieszawski, nadany przez Kazimierza Jagiellończyka w 1454 r., ustanawiał zasadę, iż król nie może zwołać pospolitego ruszenia ani stanowić nowych praw bez zgody sejmików ziemskich.
-
Konstytucja nihil novi z 1505 r. potwierdzała uzyskane wcześniej przez szlachtę przywileje oraz stanowiła, że żadne nowe prawo nie może być ustanowione bez wspólnej zgody sejmu, senatu i króla.
-
Ruch egzekucyjny szlachty wprowadził zasadę ustrojową państwa polegającą na podporządkowaniu wszelkiej władzy prawu.
-
Akt konfederacji warszawskiej z 1573 r. gwarantował swobodę wyznania i dostęp przedstawicieli wyznań chrześcijańskich do urzędów publicznych.
-
Artykuły henrykowskie z 1573 r., potwierdzając dotychczasowe zasady prawne, przyjęły zasady elekcji władzy i prawo do oporu, czyli do wypowiedzenia władcy posłuszeństwa w razie naruszenia przez niego prawa.
-
Andrzej Frycz Modrzewski i bracia polscy (arianie) byli zwolennikami tolerancji religijnej.
-
Konstytucja 3 maja 1791 r. głosiła, iż
Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu
. Wprowadziła trójpodział władz, rząd odpowiedzialny przed sejmem, tolerancję religijną oraz zapis, żeBezpieczeństwo osobiste i wszelką własność komukolwiek z prawa przynależną jako prawdziwy społeczności węzeł, jako źrenicę wolności obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy
.
XIX wiek
W XIX w. ochrona praw i swobód stała się domeną prawa wewnętrznego państwa. Rozwój konstytucjonalizmukonstytucjonalizmu, który miał miejsce w tamtym czasie, doprowadził do tego, że prawa człowieka zostały zapisane w konstytucjach i innych aktach prawnych poszczególnych państw. Jednocześnie zaznaczyło się oddolne dążenie do uzupełniania katalogu praw osobistych i politycznych przysługujących jednostce. W Wielkiej Brytanii i USA wynikały one z długiej anglosaskiej tradycji prawnej; w jej ramach jednostka miała możliwość dochodzenia swoich praw przed sądami powszechnymi.
Kodeks cywilny (1804 r.), zwany również Kodeksem Napoleona, kształtował równość wobec prawa, podkreślał wolność osobistą, prawa jednostki, stał na straży wolności i nienaruszalności własności prywatnej, jak również prawa jednostki do zaskarżania władz z powodu niewywiązywania się z prawnych obowiązków. Rewolucja francuska i wojny napoleońskie doprowadziły do upowszechnienia tego kodeksu i rozszerzenia wolności oraz praw człowieka w Europie. Zostały one zapisane nawet w oktrojowanej Konstytucji francuskiej Ludwika XVIII z 1814 r., a następnie m.in. w konstytucjach wielu państw niemieckich, także w konstytucjach: Księstwa Warszawskiego z 1807 r. i Królestwa Polskiego z 1815 r., a od 1848 r. – w konstytucjach kolejnych krajów.
Równocześnie kształtował się system coraz bardziej demokratycznych praw politycznych. W latach 30. XIX w. w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii zniesiono ograniczenia wyborcze dla katolików i Żydów oraz zdemokratyzowano podział na okręgi wyborcze. W latach 80. doszło do upowszechnienia praw wyborczych. Z kolei we Francji wybory prezydenckie stały się powszechne w 1848 r. za czasów II Republiki. We Frankfurcie w tym samym roku doszło do próby zorganizowania parlamentu ogólnoniemieckiego pochodzącego z wyborów powszechnych. W Stanach Zjednoczonych, z inicjatywy Abrahama Lincolna, nadano prawa obywatelskie ludności afroamerykańskiej (poprawka do konstytucji z 1865 r.). Wprowadzono zasadę odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem pochodzącym z wyborów, a nie przed władcą. Obywatel uzyskał prawo do sądowego odwołania się do specjalnego sądu w razie naruszania jego praw podmiotowych. Od 1867 r. funkcję tę w Austro‑Węgrzech pełnił specjalny sąd – Trybunał Państwa.
W XIX w. została również zapoczątkowana prawnomiędzynarodowa ochrona praw człowieka oparta na prawie do interwencji humanitarnej. Wyrosła ona z przekonania, że państwa trzecie mają prawo interweniować, gdy inne państwo dopuszcza się naruszeń praw człowieka (wówczas dotyczyło to zwykle mniejszości narodowych i religijnych). Uznawano ograniczoną suwerenność państwa w tym zakresie. Przykładem takich praw mogą być traktaty: paryski (1856 r.) i berliński (1878 r.), ustanawiające międzynarodową ochronę mniejszości chrześcijańskiej w imperium tureckim (osmańskim), czy traktat berliński (1885 r.) zakazujący handlu niewolnikami. Wyrazem rozwoju prawa humanitarnego była pierwsza konwencja genewska (1864 r.), która dotyczyła zasad opieki nad poszkodowanymi w wyniku konfliktów zbrojnych, zapewniała ochronę rannym i chorym bez względu na przynależność narodową. Konwencja ta uznawała personel medyczny za neutralny w konflikcie zbrojnym, państwa podpisujące ją zobowiązywały się do nieatakowania medyków. Pierwszą organizacją międzynarodową, przestrzegającą zasad prawa humanitarnego, był Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, wyrosły z Komitetu Genewskiego założonego w 1863 r.
Pierwsza połowa XX w.
Kontynuacją uznania zasady, że potrzebna jest międzynarodowa regulacja praw człowieka, była przyjęta już na początku XX w. czwarta konwencja haska (1907 r.), zgodnie z którą ludność i wojujący pozostają pod opieką i władzą zasad prawa narodów, wypływających ze zwyczajów ustanowionych między narodami cywilizowanymi oraz z zasad ludzkości i wymagań sumienia publicznego
. Ochroną tą zostali objęci zarówno mieszkańcy, jak i żołnierze przebywający na terytorium konfliktu.
Zasada zbiorowych praw człowieka została rozszerzona przez wprowadzenia formuły głoszącej prawa narodów do stanowienia (tzw. zasada Wilsonazasada Wilsona) jako podstawy ładu międzynarodowego. Oparto na niej system Ligi Narodów, wprowadzając w tzw. małym traktacie wersalskim ochronę praw mniejszości narodowych (m.in. gwarancje równości praw obywatelskich) oraz ochronę ludności rdzennej (wolności sumienia i religii) na terenie Europy, gdzie po I wojnie światowej powstały lub odrodziły się nowe państwa, a wytyczenie „granic etnicznych” było niemożliwe oraz na terytoriach mandatowych Ligi w Afryce, Azji i Oceanii. Dla ochrony tej zasady utworzono też Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej – pierwszy mechanizm polityczno‑sądowy dający możliwość badania naruszania przyjętych praw i ogłaszania sankcji oraz prawo złożenia skarg przeciwko państwu, w którym mieszkali objęci ochroną prawną przedstawiciele mniejszości narodowych.
Wówczas ukształtował się system powszechnych praw politycznych (w tym praw kobiet) w Europie i Ameryce Północnej. Od początku wieku (1906 r.) zaistniał on w Finlandii, później w Norwegii (1913 r.), a po I wojnie światowej – w wielu krajach Europy (w Polsce w 1918 r.). Równocześnie w ramach Ligi Narodów stworzono ochronę prawną dla uchodźców przez możliwość przyjęcia przez nich tzw. paszportu nansenowskiego. Wprowadzono także międzynarodowe standardy prawa pracy dzięki powołaniu w 1919 r. Międzynarodowej Organizacji Pracy.
W tym czasie do konstytucji wielu państw europejskich (w tym Polski) wprowadzono pełny katalog praw osobistych i politycznych, a w niektórych państwach – zapis o prawach człowieka o charakterze socjalnym (w Meksyku w 1917 r., w Europie, w Republice Weimarskiej, w 1919 r.).
Ustawodawstwo socjalneUstawodawstwo socjalne zaczęło się rozwijać w Europie już w latach 30. (Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii) i 70. XIX w. (Niemcy i Austria), a w Polsce – w latach 20. XX w. W Stanach Zjednoczonych nastąpiło to w latach 30. XX w.
Karta Atlantycka, przyjęta w 1941 r. przez Winstona Churchilla i Franklina Delano Roosevelta, podkreślała prawo wszystkich ludów do wyboru formy rządów i potrzebę międzynarodowego zagwarantowania podstawowych praw: życia, religii, wolności od niedostatku i lęku.
Ruch Europejski, powstały w latach 20. XX w., na Kongresie haskim w 1948 r., w dokumencie Odezwa do Europejczyków, wskazał na potrzebę opracowania Karty praw człowieka gwarantującej wolność myśli, zrzeszania się i wyrażania opinii oraz prawa tworzenia opozycji politycznej i powołania Trybunału Praw Człowieka.
Proces rozpowszechniania się praw osobistych, politycznych i społeczno‑ekonomicznych | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Rodzaj praw | Wielka Brytania | Francja | USA | Niemcy | Polska |
prawa osobiste i polityczne | XVII w. | 1789‑1791 | 1776 r. | 1848 r. | 1918 r. |
prawa demokratyczne (proces demokratyzacji praw wyborczych) | 1860‑1870 | po 1870 r. | po 1830 r. (1870) | 1870 r. | 1918 r. |
prawa społeczno‑ekonomiczne | od 1870 r. | od 1890 r. | od 1936 r. | 1870 r. | od 1918 r. |
Słownik
program pokojowy, który przedstawił 8 stycznia 1918 r. w orędziu do Kongresu prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson; postulował podjęcie działań, które zapewnią sprawiedliwszy świat po I wojnie światowej; realizacja ich miała zapobiec kolejnej wojnie światowej
ustawodawstwo mające na celu ochronę robotników
wiele umów z zakresu prawa międzynarodowego i pomocy humanitarnej podpisanych w Genewie w Szwajcarii, będący częścią międzynarodowego prawa humanitarnego
jedno z podstawowych konstytucyjnych praw obywatelskich, polegające na zakazie pozbawienia wolności z wyjątkiem przypadków przewidzianych prawem
historycznie: kierunek uznający za najlepszą formę rządów władzę monarchy ograniczoną przez konstytucję, jego początki sięgają XVIII w. i ówczesnych teorii podziału władzy; konstytucjonalizm stanowił punkt wyjścia do wprowadzenia ustroju monarchii konstytucyjnej