Od Ligi Narodów...

RUULF06W86oUn1
Logo Ligi Narodów z 1919 roku
Źródło: domena publiczna.

Pierwszą organizacją stojącą na straży pokoju na świecie, poprzedniczką ONZ, była Liga NarodówLiga NarodówLiga Narodów. Została utworzona po I wojnie światowej z inicjatywy USA (ostatecznie USA nie zostały jej członkiem), działalność rozpoczęła w 1920 roku. Jej głównym celem było utrzymanie pokoju na świecie i rozwijanie współpracy. Dość szybko okazało się, że Liga nie jest w stanie zrealizować swojego głównego założenia, jakim było zapewnienie pokoju. Jej działalność przerwał wybuch II wojny światowej, przed którą nie potrafiła ona uchronić ludzkości. Liga Narodów została rozwiązana w 1946 roku.

...do Organizacji Narodów Zjednoczonych

Z inicjatywą jej utworzenia wystąpiły rządy USA i Wielkiej Brytanii. Nowa organizacja miała mieć szerokie kompetencje i stanowić podstawę powojennego ładu międzynarodowego. Cele, strukturę i zasady funkcjonowania organizacji opracowali na wspólnych konferencjach przywódcy głównych mocarstw koalicji antyhitlerowskiej: prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i przywódca ZSRS Józef Stalin.

Konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ)Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) z udziałem delegacji 50 państw rozpoczęła się 25 kwietnia 1945 roku w San Francisco, a zakończyła się 25 czerwca podpisaniem Karty Narodów Zjednoczonych. Karta ONZ została ratyfikowana 24 października 1945 roku.

RToJrhLDhkBHq1
Siedziba ONZ w Nowym Jorku. Zastanów się, dlaczego właśnie tam znajduje się kwatera główna organizacji.
Źródło: Julien Chatelain, licencja: CC BY-SA 2.0.

Siedzibą organizacji został Nowy Jork, a w Europie – Genewa i Wiedeń (obecnie jeszcze Haga i Nairobi). Jest to uniwersalna organizacja międzynarodowa, do której należą 193 kraje.

Państwa członkowskie dzielą się na członków pierwotnych (państwa, które uczestniczyły w konferencji założycielskiej) i pozostałych, którzy przystąpili do organizacji w późniejszych latach. Nowych członków przyjmuje Zgromadzenie Ogólne w drodze uchwały, na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Istnieje możliwość zawieszenia, a nawet usunięcia państwa członkowskiego z organizacji.

Decyzję o zawieszeniu lub wydaleniu podejmuje Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Karta Narodów Zjednoczonych nie przewiduje możliwości wystąpienia z organizacji, jednak każde państwo jest suwerenne i może podjąć taką decyzję.

Główne cele ONZ:

  • dążenie do zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa światowego;

  • tłumienie wojen i innych naruszeń pokoju;

  • rozwijanie współpracy międzynarodowej, współdecydowania narodów w imię wspólnych celów;

  • ochrona praw i godności człowieka;

  • popieranie rozwoju społeczno‑gospodarczego wszystkich państw i narodów.

Członkiem ONZ według art. 4 Karty Narodów ZjednoczonychKarta Narodów ZjednoczonychKarty Narodów Zjednoczonych może być każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w karcie i zdaniem ONZ jest w stanie je wypełniać. W skład ONZ wchodzą obecnie 193 państwa (ostatni przyłączył się Sudan Południowy w 2011 r.). Watykan nie jest członkiem ONZ, ma status stałego obserwatora przy ONZ.

Członkowie ONZ według daty przyjęcia do organizacji

RuomB5xPWGguP1
Zastanów się, czy ONZ można nazwać organizacją globalną.
Źródło: Roke, licencja: CC BY-SA 3.0.

Członkostwo w ONZ opiera się na:

  • suwerennej równości wszystkich członków;

  • wykonywaniu w dobrej wierze zobowiązań, zgodnie z Kartą ONZ;

  • rozwiązywaniu sporów środkami pokojowymi;

  • powstrzymaniu się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób niezgodny z celami ONZ;

  • okazywaniu wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą ONZ jako środka zapobiegawczego lub przymusu;

  • wpływaniu na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z zasadami koniecznymi do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa;

  • nieingerowaniu ONZ w sprawy należące do kompetencji wewnętrznych państw.

R1Hkb0xFZhfB11
Ilustracja przedstawia strukturę ONZ. Opisane są: 1. Zgromadzenie Ogólne Zgromadzenie Ogólne to organ plenarny złożony z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. Zbiera się raz w roku na sesję zwyczajną, ale może w razie potrzeby zwoływać sesje nadzwyczajne. Zgromadzenie Ogólne ma szerokie kompetencje, podejmuje uchwały bezpośrednie albo na podstawie sprawozdania komisji, których jest 7 i pracują w nich wszyscy członkowie ONZ. W Zgromadzeniu Ogólnym każde państwo dysponuje jednym głosem. W najważniejszych sprawach (utrzymanie pokoju, wybór członków Rady Bezpieczeństwa, budżet), uchwały zapadają większością 2/3 głosów, natomiast w mniej ważnych zwykłą większością. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należą: - podejmowanie decyzji dotyczących członkostwa, - wybór Sekretarza Generalnego, - niestałych członków Rady Bezpieczeństwa oraz członków innych organów, - badanie i zatwierdzanie budżetu ONZ, - popieranie międzynarodowej współpracy we wszystkich dziedzinach, - inicjowanie badań i wydawanie zaleceń odnośnie współpracy międzynarodowej, - prawa międzynarodowego i przestrzegania praw człowieka, - analizowanie sprawozdań składanych przez pozostałe organy., 2. Rada Bezpieczeństwa Rada Bezpieczeństwa (najważniejszy organ ONZ), jest organem odpowiedzialnym za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Składa się z 15 członków: 5 stałych i 10 niestałych. Członkami stałymi są: USA, Wielka Brytania, Rosja, Chiny i Francja. Członków niestałych wybiera Zgromadzenie Ogólne na 2 lata (co roku po pięciu), zgodnie z kluczem regionalnym (2 z Europy Zachodniej i 1 z Europy Środkowej, 5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej). Rada przyjmuje uchwały większością 9 głosów spośród 15 członków. Do ważności uchwały wymagana jest zgoda wszystkich członków stałych. Do zawetowania rezolucji wystarczy sprzeciw jednego z członków stałych lub 7 innych państw. Do kompetencji Rady Bezpieczeństwa należy: - rozwiązywanie sporów w pokojowy sposób, - podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju (tzw. błękitne hełmy, oddziały pokojowe ONZ) oraz decyzji o zastosowaniu sankcji, - kontrolowanie zbrojeń, - wybór sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości., 3. Rada Gospodarcza i Społeczna Rada Gospodarcza i Społeczna - tworzą ją przedstawiciele 54 państw członkowskich. Obraduje raz na pół roku w Genewie albo w Nowym Jorku. Uchwały podejmowane są zwykłą większością głosów. Zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi, kulturalnymi i prawami człowieka. Członków Rady wybiera Zgromadzenie Ogólne na 3-letnią kadencję. Swoje zadania wykonuje poprzez prowadzenie badań, wydawanie zaleceń państwom członkowskim i innym organizacjom, opracowuje projekty konwencji i zwołuje konferencje. Jednym z najważniejszych działań jest współpraca z organizacjami wyspecjalizowanymi ONZ, czyli niezależnymi organizacjami (mają własne statuty, struktury, cele i budżety), które są związane z ONZ specjalnymi umowami. Rada koordynuje działalność tych organizacji i zleca im zadania., 4. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości to najważniejszy organ prawny ONZ. Ma swoją siedzibę w Hadze, składa się z 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa na 9-letnią kadencję. Każdy sędzia musi być obywatelem innego państwa. Nie reprezentują swoich państw, co powoduje, że są niezawiśli. Podstawowym zadaniem Trybunału jest rozstrzyganie sporów między państwami członkowskimi i wydawanie opinii prawnych na zlecenie Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa., 5. Sekretariat ONZ (Sekretarz Generalny) Sekretariat ONZ jest organem wykonawczym ONZ kierowanym przez Sekretarza Generalnego, wybieranego na 5-letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Siedziba Sekretariatu znajduje się w Nowym Jorku. Panuje zwyczaj, że funkcję tę pełnią osoby pochodzące z państw, które nie są zaliczane do mocarstw. Do kompetencji Sekretarza Generalnego należą: - bieżące nadzorowanie prac ONZ, - sygnalizowanie Radzie Bezpieczeństwa zagrożeń dla pokoju na świecie, - zarządzanie majątkiem ONZ, - uczestniczenie w posiedzeniach pozostałych organów ONZ, - nadzór nad akcjami humanitarnymi., 6. Rada Powiernicza (zawiesiła działalność) Rada Powiernicza składała się z pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierniczymi (na początku było ich 8) oraz wybranych w tej samej liczbie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ państw nie administrujących terytoriami zależnymi. Powołana została do kontroli nad terytoriami powierniczymi do momentu ich usamodzielnienia, aby działać w interesie ich mieszkańców. Ze względu na to, że terytoria te zyskały samodzielność, działalność Rady Powierniczej została zawieszona, a jej misja wypełniona.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Obszary działalności ONZ

Wybrane obszary działalności ONZ to przede wszystkim utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa oraz dbanie o przestrzeganie praw człowieka. Istnieje kilka sposobów rozwiązywania konfliktów przez Radę Bezpieczeństwa, są to między innymi rezolucje, uchwały – wzywające do podjęcia lub zaniechania określonych działań godzących w bezpieczeństwo lub pokój. Skuteczność tych kroków jest jednak niewielka, ponieważ nie mają one mocy wiążącej.

Misje pokojowe

Najpopularniejszą formą działania są misje pokojowe wysyłane w rejony konfliktu w celu nadzorowania porozumień pokojowych, tworzenia stref rozdzielających zwaśnione strony lub nadzorowania zawieszenia broni. W misjach biorą udział żołnierze z państw członkowskich, tzw. błękitne hełmy, policjanci, obserwatorzy i personel cywilny. Do tej pory ONZ przeprowadziła ok. 70 tego typu operacji na wszystkich kontynentach, z czego 57 po 1988 roku. W ramach misji ONZ często współpracuje z innymi organizacjami, czego przykładem może być połączenie operacji pokojowej ONZ z siłami międzynarodowymi NATO (IFORImplementation Force (IFOR)IFORSFORSFORSFOR) w Bośni i Hercegowinie w 1995 roku i KFOR w Kosowie w 1999 roku do dzisiaj. Znacznie rzadziej ONZ przeprowadza bezpośrednie akcje zbrojne. Takim przykładem może być operacja w Zatoce Perskiej w 1991 roku, tzw. Pustynna Burza, czyli mandat ONZ dla sił amerykańsko‑brytyjskich, które wyzwoliły Kuwejt okupowany przez wojska Saddama Husajna. Ponad 3300 żołnierzy sił pokojowych ONZ z blisko 120 krajów zginęło podczas służby pod flagą ONZ.

RheSWJZMl0wT71
Brazylijski żołnierz sił pokojowych ONZ podczas patrolu w Port‑au‑Prince (Haiti) w ramach operacji ratowniczej i humanitarnej Unified Response po trzęsieniu ziemi w 2010 r.
Wyjaśnij, po czym możemy poznać, że żołnierze służą w ramach kontyngentu ONZ. Gdzie najczęściej organizowane są misje pokojowe ONZ i dlaczego?
Źródło: David A. Frech, domena publiczna.

Polskie Siły Zbrojne biorą udział w międzynarodowych operacjach pokojowych od 1953 r. Od tego czasu w 29 operacjach ONZ w 26 krajach służyło blisko 40 tysięcy polskich żołnierzy. Byliśmy obecni głównie na Bliskim Wschodzie (UNDOFSiły Narodów Zjednoczonych ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach GolanUNDOF, UNIFILUNIFILUNIFIL), ale także w Afryce i na Bałkanach Zachodnich.

ONZ ma duże sukcesy w zakresie rozwiązywania problemów społecznych, politycznych i gospodarczych. Instrumentami wykorzystywanymi w tym obszarze działalności są konferencje, deklaracje, programy, a przede wszystkim tworzenie samodzielnych instytucji międzynarodowych (agencji specjalnych ONZ), które zajmują się rozwiązywaniem konkretnych problemów. Najbardziej znane z nich to Fundusz Pomocy Dzieciom (UNICEF), Światowa Rada Żywności (WFC), Program Ochrony Środowiska (UNEP) oraz Program Rozwoju (UNDP).

Słownik

Implementation Force (IFOR)
Implementation Force (IFOR)

międzynarodowe siły wojskowe pod przywództwem NATO, na podstawie mandatu ONZ od 20 grudnia 1995 do 20 grudnia 1996 r. prowadzące w Bośni i Hercegowinie operację Joint Endeavour; jej dowódcą był brytyjski generał Sir Michael Walker

Karta Narodów Zjednoczonych
Karta Narodów Zjednoczonych

(z ang. Charter of the United Nations); umowa międzynarodowa (statut) podpisana 26 czerwca 1945 r. w San Francisco; weszła w życie 24 października 1945 r.; stanowi podstawę prawną istnienia i działania ONZ

Liga Narodów
Liga Narodów

(z ang. League of Nations, z fr. Société des Nations); pierwsza w historii organizacja międzynarodowa o celach ogólnych, powołana dla rozwoju współpracy oraz zapewnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)

Narody Zjednoczone (NZ) (z ang. United Nations – UN, z arab. Munazzamat al‑Umami al‑Muttahida, z chiń. Lianheguo, z fr. Organisation des Nations Unies – ONU, z hiszp. Organización de las Naciones Unidas – ONU, z ros. Organizacyja Objedinionnych Nacyj – OON); organizacja międzynarodowa o charakterze uniwersalnym (powszechnym) i szerokim zakresie działania (kompetencjach ogólnych)

organizacje wyspecjalizowane ONZ
organizacje wyspecjalizowane ONZ

organizacje międzynarodowe o charakterze powszechnym, działające w różnych dziedzinach, np. gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświatowej, zdrowia publicznego, transportu, związane z ONZ umowami określającymi zasady ich współpracy; ich działalność koordynuje Rada Gospodarczo‑Społeczna ONZ; należą do nich m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO)

SFOR
SFOR

(z ang. NATO's Stabilisation Force, Siły Stabilizacyjne NATO); wojskowa grupa międzynarodowa rozlokowana w Bośni i Hercegowinie, której przewodziło NATO; zasadniczym celem SFOR było utrzymanie porozumienia z Dayton

Siły Narodów Zjednoczonych ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Golan
Siły Narodów Zjednoczonych ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Golan

(z ang. United Nations Disengagement Observer Force, UNDOF); siły pokojowe Narodów Zjednoczonych, powołane rezolucją Rady Bezpieczeństwa nr 350 (1974); rezolucja ta mówiła o zawieszeniu broni i zakończeniu walk po wojnie Jom Kipur w 1973 r.; wojska UNDOF jako jedyne siły militarne mogły przebywać w określonej w rezolucji strefie

siły pokojowe ONZ
siły pokojowe ONZ

narodowe kontyngenty sił zbrojnych oddane do dyspozycji ONZ lub z mandatu ONZ, organizacji regionalnych, np. Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, dla przeprowadzenia konkretnych operacji pokojowych, powoływane w trybie doraźnym przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Bezpieczeństwa ONZ

UNIFIL
UNIFIL

(z ang. United Nations Interim Force in Lebanon, Tymczasowe Siły Zbrojne ONZ w Libanie); misja pokojowa ONZ działająca od 19 marca 1978 r. na terenie południowego Libanu