Chociaż wiele osób kojarzy słowo „nauka” z naukami przyrodniczymi, takimi jak fizyka lub chemia, łacińskie słowo scientia pierwotnie odnosiło się do każdego zorganizowanego systemu wiedzy. Nauką jest więc każda specjalistyczna dyscyplina poznawcza, która docieka wiedzy w sposób trwały i systematyczny. Nauka ma określone pole dociekań: przedmiot badań i punkt widzenia, który odróżnia ją od innych nauk. Podział nauk na dwie kategorie, humanistycznenauki humanistycznehumanistyczne i przyrodniczenauki przyrodniczeprzyrodnicze, wywodzi się z filozoficznych założeń na temat istot ludzkich oraz ich podobieństw i różnic z resztą przyrody.

R1TTAnHnkr5Fx

Ilustracja przedstawia starą kartę z zapisanym odręcznie tekstem. Pod spodem znajduje się siedem postaci, które stoją na szczycie muru. Pierwsza postać od lewej ma brązowe szaty i kłos zboża nad głową, druga jasnoróżowe szaty z krążkiem nad głową, trzyma kij, trzecia postać ma zbroję oraz trzyma topór, czwarta postać ma czerwoną szatę, koronę, berło oraz złote jabłko, piąta postać ma zielony strój, trzyma kłosy zboża, szósta trzyma księgę, ma niebieskie skrzydła, siódma postać ma słomkowy kapelusz, trzyma kij, ubrana jest w jasną szatę. Na murze znajduje się siedem szarf z napisami, siedem płonących świec oraz pięć gwiazd, słońce oraz księżyc.

Na początku XVII wieku Francis Bacon, pionier filozofii nauki, użył metafory drzewa i jego gałęzi, aby zilustrować związek między filozofią a naukami. Nauki, według Bacona, nie przecinają się we wspólnym punkcie, lecz są jak gałęzie tego samego drzewa – w tym przypadku drzewo jest filozofią. To poprzez filozoficzne rozumowanie i analizę nadajemy logiczną strukturę różnym naukom, ustalamy ich podobieństwa i różnice, interpretujemy ich wnioski i ustalamy ich pozycje w całym wszechświecie ludzkiej wiedzy. Georg Smith przedstawiał to w następujący sposób:

Nauki humanistyczne badają zjawiska, które zdecydowanie różnią się od zjawisk czysto fizycznych badanych przez nauki przyrodnicze. Fakt ten często łączy się z poglądem, że nauki przyrodnicze badają obiektywną rzeczywistość, podczas gdy nauki humanistyczne zajmują się człowiekiem i zjawiskami zależnymi od ludzkiego umysłu. Przedmioty badań nauk przyrodniczych i humanistycznych są, w istocie, różne. Nauki przyrodnicze badają świat przyrody, podczas gdy humanistyka bada człowieka, sposoby jego postrzegania i funkcjonowania. Mimo że nauki humanistyczne i przyrodnicze zajmują się odmiennymi obszarami wiedzy, a ich metody się różnią, należy podkreślić, że zjawiska badane przez nauki humanistyczne są równie obiektywnie rzeczywiste, co zjawiska badane przez nauki przyrodnicze.

R1U5uUBRm76TQ1

Ilustracja animowana przedstawia przezroczystą czaszkę, która obraca się wokół własnej osi. Czaszka znajduje się na czarnym tle.

Nauki humanistyczne odnoszą się do racjonalnegoracjonalnyracjonalnego sprawstwa człowieka, tj. do jego zdolności rozumowania, formułowania ogólnych zasad i działania zgodnie z tymi zasadami w dążeniu do wybranych celów. Celowe i wolicjonalnewolicjonalnywolicjonalne działanie człowieka uznano za kluczowe dla odróżnienia nauk humanistycznych od nauk przyrodniczych, które badają deterministycznedeterministycznydeterministyczne zachowanie zjawisk fizycznych.

Termin „nauki o człowieku” rozwinął niemiecki filozof i teoretyk społeczny Wilhelm Dilthey. Według Dilthey'a termin „nauki o człowieku”, stał się popularny po publikacji Systemu logiki Johna Stuarta Milla, który zawiera w sobie klasyczne omówienie metodologii psychologii i nauk społecznych. Mill używał tradycyjnego terminu „nauka moralna” jako ogólnej nazwy tych nauk, ale jego określenie zostało przetłumaczone na język niemiecki jako Geisteswissenschaften (niem. nauka o duchu, nauka o umyśle), które potem zaczęto tłumaczyć jako „nauki o człowieku”.

Nauki o człowieku ewoluowały i były przeciwstawiane naukom przyrodniczym, ponieważ wierzono, że świadomość człowieka obdarza go cechami, które odróżniają go od innych bytów fizycznych i biologicznych. Wielu myślicieli uważało, że zdolność człowieka do rozumowania wymaga stworzenia unikalnej metody badań, innej niż dla nauk przyrodniczych, ponieważ „nauki o człowieku” odnoszą się do badań nad człowiekiem w ogóle, również w sferze jego interakcji społecznych.

RRhEh1Vx0M7Vd

Ilustracja przedstawia postać młodego mężczyzny, który siedzi na stopniu bardzo wysokich schodów. Jest nagi, a jego skóra niebieska. Rozpościera się przed nim widok na kosmos z wieloma gwiazdami.

Nauki przyrodnicze zajmują się opisem, zrozumieniem i przewidywaniem zjawisk przyrodniczych. Podobnie jak nauki humanistyczne, opierają się one na dowodach empirycznych wynikających z obserwacji i eksperymentów. W przeciwieństwie jednak do nauk o człowieku, nauki przyrodnicze badają świat fizyczny i starają się wyjaśnić zasady rządzące światem przyrody za pomocą metod naukowych, podstawą których są dane ilościowe. To, co je charakteryzuje, to testowanie powtarzalności. Wyniki badań, które są powtarzalne, zostają uznane za prawdę naukową. Nauki przyrodnicze próbują również dostarczyć matematyczne modele procesów naturalnych. Istnieje pięć gałęzi nauk przyrodniczych:

• fizyka,

• chemia,

• biologia,

• nauki o Ziemi,

• astronomia.

R19yXXrlAx8t51

Ilustracja przedstawia kilka spiralnych nici, które są ze sobą połączone pręcikami.

W ciągu ostatnich pięciu stuleci nauki przyrodnicze zmieniały nasz sposób życia i myślenia w znacznie szybszym tempie niż we wcześniejszym okresie cywilizacji. Wiele zdarzeń i procesów badanych przez nauki przyrodnicze umożliwia tworzenie modeli, które generują wiarygodne prognozy. Sukces działania takich modeli jest często traktowany jako przykład i rodzaj dowodu na prawidłowe badania tych nauk. W naukach przyrodniczych uważa się, że określenie wszystkich istotnych wielkości i sposobu, w jaki wpływają na system, jest kluczowe. Oznacza to, że opisywane systemy są zamknięte i nie mogą zostać zakłócone przez interwencje zewnętrzne, co jest charakterystyczne dla nauk humanistycznych.

Mimo wszystkich podziałów określenia „nauki przyrodnicze” i „nauki humanistyczne” nie stawiają ostrych granic. Często dyscypliny należące do nauk przyrodniczych oferują takie ujęcie, które można uznać za perspektywę humanistyczną, np. dziedziny badań geografii zajmujące się problematyką społeczną. Lub odwrotnie: ekonomia należąca do nauk humanistycznych opiera swoje metody na matematyce.

Słownik