Przeczytaj
Chociaż wiele osób kojarzy słowo „nauka” z naukami przyrodniczymi, takimi jak fizyka lub chemia, łacińskie słowo scientia pierwotnie odnosiło się do każdego zorganizowanego systemu wiedzy. Nauką jest więc każda specjalistyczna dyscyplina poznawcza, która docieka wiedzy w sposób trwały i systematyczny. Nauka ma określone pole dociekań: przedmiot badań i punkt widzenia, który odróżnia ją od innych nauk. Podział nauk na dwie kategorie, humanistycznehumanistyczne i przyrodniczeprzyrodnicze, wywodzi się z filozoficznych założeń na temat istot ludzkich oraz ich podobieństw i różnic z resztą przyrody.
Na początku XVII wieku Francis Bacon, pionier filozofii nauki, użył metafory drzewa i jego gałęzi, aby zilustrować związek między filozofią a naukami. Nauki, według Bacona, nie przecinają się we wspólnym punkcie, lecz są jak gałęzie tego samego drzewa – w tym przypadku drzewo jest filozofią. To poprzez filozoficzne rozumowanie i analizę nadajemy logiczną strukturę różnym naukom, ustalamy ich podobieństwa i różnice, interpretujemy ich wnioski i ustalamy ich pozycje w całym wszechświecie ludzkiej wiedzy. Georg Smith przedstawiał to w następujący sposób:
The system of libertyNa każdą naukę można spojrzeć z perspektywy filozoficznej lub z jakiegoś punktu widzenia. Można to zilustrować na przykładzie kilku kręgów, z których każdy reprezentuje konkretną naukę humanistyczną. Załóżmy, że znajdujemy się gdzieś na obwodzie koła reprezentującego ekonomię. Jeśli zajrzymy do kręgu, to znaczy do szczególnego przedmiotu ekonomii, to funkcjonujemy jako ekonomiści. Jeśli jednak odwrócimy się i wyjrzymy poza nasz krąg, aby zobaczyć, gdzie znajduje się ekonomia w stosunku do innych kręgów i czy kręg ekonomii nakłada się na inne nauki, to działamy jak filozofowie.
Nauki humanistyczne badają zjawiska, które zdecydowanie różnią się od zjawisk czysto fizycznych badanych przez nauki przyrodnicze. Fakt ten często łączy się z poglądem, że nauki przyrodnicze badają obiektywną rzeczywistość, podczas gdy nauki humanistyczne zajmują się człowiekiem i zjawiskami zależnymi od ludzkiego umysłu. Przedmioty badań nauk przyrodniczych i humanistycznych są, w istocie, różne. Nauki przyrodnicze badają świat przyrody, podczas gdy humanistyka bada człowieka, sposoby jego postrzegania i funkcjonowania. Mimo że nauki humanistyczne i przyrodnicze zajmują się odmiennymi obszarami wiedzy, a ich metody się różnią, należy podkreślić, że zjawiska badane przez nauki humanistyczne są równie obiektywnie rzeczywiste, co zjawiska badane przez nauki przyrodnicze.
Nauki humanistyczne odnoszą się do racjonalnegoracjonalnego sprawstwa człowieka, tj. do jego zdolności rozumowania, formułowania ogólnych zasad i działania zgodnie z tymi zasadami w dążeniu do wybranych celów. Celowe i wolicjonalnewolicjonalne działanie człowieka uznano za kluczowe dla odróżnienia nauk humanistycznych od nauk przyrodniczych, które badają deterministycznedeterministyczne zachowanie zjawisk fizycznych.
Termin „nauki o człowieku” rozwinął niemiecki filozof i teoretyk społeczny Wilhelm Dilthey. Według Dilthey'a termin „nauki o człowieku”, stał się popularny po publikacji Systemu logiki Johna Stuarta Milla, który zawiera w sobie klasyczne omówienie metodologii psychologii i nauk społecznych. Mill używał tradycyjnego terminu „nauka moralna” jako ogólnej nazwy tych nauk, ale jego określenie zostało przetłumaczone na język niemiecki jako Geisteswissenschaften (niem. nauka o duchu, nauka o umyśle), które potem zaczęto tłumaczyć jako „nauki o człowieku”.
Nauki o człowieku ewoluowały i były przeciwstawiane naukom przyrodniczym, ponieważ wierzono, że świadomość człowieka obdarza go cechami, które odróżniają go od innych bytów fizycznych i biologicznych. Wielu myślicieli uważało, że zdolność człowieka do rozumowania wymaga stworzenia unikalnej metody badań, innej niż dla nauk przyrodniczych, ponieważ „nauki o człowieku” odnoszą się do badań nad człowiekiem w ogóle, również w sferze jego interakcji społecznych.
Nauki przyrodnicze zajmują się opisem, zrozumieniem i przewidywaniem zjawisk przyrodniczych. Podobnie jak nauki humanistyczne, opierają się one na dowodach empirycznych wynikających z obserwacji i eksperymentów. W przeciwieństwie jednak do nauk o człowieku, nauki przyrodnicze badają świat fizyczny i starają się wyjaśnić zasady rządzące światem przyrody za pomocą metod naukowych, podstawą których są dane ilościowe. To, co je charakteryzuje, to testowanie powtarzalności. Wyniki badań, które są powtarzalne, zostają uznane za prawdę naukową. Nauki przyrodnicze próbują również dostarczyć matematyczne modele procesów naturalnych. Istnieje pięć gałęzi nauk przyrodniczych:
fizyka,
chemia,
biologia,
nauki o Ziemi,
astronomia.
W ciągu ostatnich pięciu stuleci nauki przyrodnicze zmieniały nasz sposób życia i myślenia w znacznie szybszym tempie niż we wcześniejszym okresie cywilizacji. Wiele zdarzeń i procesów badanych przez nauki przyrodnicze umożliwia tworzenie modeli, które generują wiarygodne prognozy. Sukces działania takich modeli jest często traktowany jako przykład i rodzaj dowodu na prawidłowe badania tych nauk. W naukach przyrodniczych uważa się, że określenie wszystkich istotnych wielkości i sposobu, w jaki wpływają na system, jest kluczowe. Oznacza to, że opisywane systemy są zamknięte i nie mogą zostać zakłócone przez interwencje zewnętrzne, co jest charakterystyczne dla nauk humanistycznych.
Mimo wszystkich podziałów określenia „nauki przyrodnicze” i „nauki humanistyczne” nie stawiają ostrych granic. Często dyscypliny należące do nauk przyrodniczych oferują takie ujęcie, które można uznać za perspektywę humanistyczną, np. dziedziny badań geografii zajmujące się problematyką społeczną. Lub odwrotnie: ekonomia należąca do nauk humanistycznych opiera swoje metody na matematyce.
Słownik
(łac. determinare — oddzielić, ograniczyć, określić) zależny od zdarzeń, zjawisk lub działań od określonych warunków; zależny od zasady przyczynowego uwarunkowania wszystkich zjawisk
(łac. humanus – ludzki) humanistyka, nauki o człowieku; we współczesnej klasyfikacji nauk, nauki o człowieku jako istocie społecznej, o społeczeństwie i jego duchowych wytworach: języku, kulturze, literaturze, sztuce, nauce, filozofii itp., wyróżnione przy podziale nauk empirycznych ze względu na przedmiot badania
nauki empiryczne, których przedmiotem badań są zjawiska przyrody i ustalenie praw nimi rządzących (m.in. biologia, chemia, fizyka)
(łac. ratio – rozum) oparty na naukowych metodach, dobrze zaplanowany i dający dobre wyniki; kierujący się rozumem, logiką
(łac. volo – chcę) związany z wolą, zależny od ludzkiej woli