Przeczytaj
Jaki jest sens kary i jak na tym tle wypada kara śmierci?
Karząc sprawcę czynu zabronionego, liczymy na to, że nie popełni on już więcej takiego czynu. Z pewnością tego chcą zwolennicy kary śmierci. Kara jako taka powinna spełniać jeszcze inne cele – ma uczynić zadość sprawiedliwości, pokrzywdzony powinien być usatysfakcjonowany, a jego krzywdy naprawione. Kara ma być również przestrogą dla wszystkich, którzy chcieliby w przyszłości popełnić przestępstwo.
Oto kilka pytań, na które w tym kontekście każdy z nas powinien sobie odpowiedzieć:
Czy sprawiedliwe będzie powieszenie osoby, która zgwałciła i zamordowała dziecko?
Czy denat będzie usatysfakcjonowany pozbawieniem życia sprawcy jego śmierci?
Czy bliskim ofiary śmierć sprawcy przyniesie ulgę w cierpieniu?
Czy psychopata pomyśli o grożącej mu karze śmierci, zanim zabije swoją ofiarę?
Jakie są rodzaje kar i jak wykonuje się karę śmierci?
W większości państw demokratycznych kary śmierci dzisiaj się nie stosuje. Kodeksy karne tych krajów przewidują najczęściej kary majątkowe (grzywna), kary nieizolacyjne (prace społeczne, dozór kuratora, przymusową terapię) i kary izolacyjne (pozbawienie wolności na określony czas w zakładach karnych o różnym rygorze).
Kara śmierci wykonywana jest obecnie w 56 krajach, m.in. w Stanach Zjednoczonych, Chinach, Indiach i wielu krajach islamskich. Liczba ta sukcesywnie maleje.
W okresie stalinowskim w Polsce, w latach 1944–1956, wykonano blisko 3,5 tysiąca wyroków śmierci. W latach 1956–1988 w PRLPRL stracono 321 osób. Wyroki wykonywano przez powieszenie lub rozstrzelanie. Karę śmierci wykonywano w Polsce do 1988 r. Polski kodeks karny z 1997 r. nie przewiduje kary śmierci. W 2013 r. prezydent Bronisław Komorowski ratyfikował protokół nr 13 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, znoszący karę śmierci we wszystkich okolicznościach, nawet w czasie wojny.
W niektórych regionach świata stosuje się jeszcze sądowe kary cielesne takie jak chłosta, okaleczenie, amputacja, wypalenie piętna na skórze itp. Są one równie mocno potępiane przez światową opinię publiczną jak kara śmierci. Ponadto w wielu krajach akceptuje się stosowanie kar cielesnych wobec własnych dzieci lub uczniów w szkole.
W Polsce kary cielesne zostały całkowicie zakazane w 2010 r. Wcześniej karcenie nieletnich było dopuszczalną metodą wychowawczą w domu. W 2001 r. zakazano stosowania kar cielesnych w szkole.
Za co wymierzana jest kara śmierci?
W przeszłości kara śmierci była karą zwyczajową. W średniowiecznej Polsce śmiercią karano nie tylko zabójstwa, gwałty, podpalenia i rabunki, ale również fałszowanie monet, wyłudzanie nienależnych świadczeń czy zdradę. W czasach nowożytnych karę ostateczną stosowano za czyny przeciwko moralności i dobrym obyczajom (zoofilię i homoseksualizm). W Konstytucji 3 Maja 1791 r. przewidywano karę śmierci za apostazjęapostazję. W okresie stalinowskim (1944–1956) kara śmierci była wymierzana głównie z powodów politycznych. Po 1956 roku stosowano ją przede wszystkim za czyny kryminalne. Polski kodeks karny z 1969 r. przewidywał karę śmierci m.in. za zdradę ojczyzny, zamach na funkcjonariusza publicznego lub działacza partyjnego, zabójstwo lub rozbój z bronią palną.
W Chińskiej Republice Ludowej najwyższą karę stosuje się w przypadku 68 rodzajów przestępstw, z czego 44 nie łączy się z użyciem przemocy. Są to m.in. korupcja, przemyt, stręczycielstwostręczycielstwo, oszustwa podatkowe, fałszowanie pieniędzy oraz „narażanie na szwank bezpieczeństwa narodowego”. Według oficjalnych danych rządu chińskiego przestępcy w tym kraju najczęściej otrzymują karą śmierci za morderstwa, handel narkotykami, napaści z bronią w ręku i korupcję. Oficjalnej liczby straceń władze chińskie jednak nie podają.
W Arabii Saudyjskiej karę ostateczną wywodzi się z prawa szariatuprawa szariatu. Kara śmierci grozi przede wszystkim za zabójstwo, udział w protestach politycznych, gwałt, apostazję, rozbój, przestępstwa narkotykowe, akty homoseksualne oraz czary. W tym państwie karę śmierci wykonuje się publicznie i stosowana jest także względem osób niepełnoletnich.
Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa?
Przestępczość jest bez wątpienia negatywnym zjawiskiem, obciążającym społeczności większości krajów. Konsekwencje popełnianych przestępstw odczuwają jednostki stające się ofiarami przestępstw, ich najbliżsi, ale również całe społeczeństwo, ponoszące koszty utrzymania wymiaru sprawiedliwości i systemu więziennictwa. Z tego względu badacze próbują znaleźć i wyeliminować czynniki mogące mieć wpływ na skłonność do popełniania przestępstw.
Przyczyny skłonności do popełniania przestępstw, w szczególności tych najcięższych, tkwią w czynnikach zewnętrznych i wewnętrznych. Czynniki zewnętrzne to wszelkie okoliczności zmuszające jednostkę do popełnienia czynu karalnego (np. brak środków finansowych, brak zatrudnienia, funkcjonowanie w środowisku zdemoralizowanym). Czynniki wewnętrzne to wszelkie genetyczne, mechaniczne i chemiczne zmiany w mózgu. Powodują one, że osoba samodzielnie poszukuje dodatkowej stymulacji, wrażeń i z tego względu chętniej angażuje się w konflikty z prawem. W tym przypadku elementem predysponującym do popełniania przestępstw jest zaburzona empatia, czyli zdolność w zakresie odbioru, kategoryzacji, rozumienia czy też radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi. Jeśli bowiem człowiek nie jest zdolny do rozpoznania cierpienia innej osoby, to nie będzie miał motywacji do zaprzestania własnych negatywnych działań.
Czynniki genetyczne i chemiczne, ze względu na ich złożoność, wykraczają poza objętość niniejszego opracowania i wymagają szczególnej wiedzy z zakresu biologii. Oddajmy głos specjaliście.
Co się dzieje w mózgu przestępcy? „Nasza wolna wola jest trochę przereklamowana"Fragment rozmowy z Wojciechem Glacem, adiunktem w Pracowni Neurobiologii Katedry Fizjologii Zwierząt i Człowieka Uniwersytetu Gdańskiego, który zajmuje się indywidualnym zróżnicowaniem reaktywności na substancje psychoaktywne.
Według psychologii ewolucyjnej mamy także wdrukowany w mózg strach przed osobnikami o innym kolorze skóry czy innym układzie kostnym czaszki. I tylko cywilizacyjny polor powstrzymuje nas przed atakiem lub ucieczką.
Tak, nowe, nieznane bodźce wywołują stres, strach. To automatyzm. W tej reakcji uczestniczy też ciało migdałowate. Ludzie różnią się reakcjami na nieznane – dla jednych nowość jest czymś pociągającym, a dla innych źródłem silnego stresu, który może generować atak. Wynika to z odmiennego, uwarunkowanego w dużej mierze genetycznie funkcjonowania mózgu.
Kiedy ciało migdałowate zawodzi? Kiedy jest za małe?
Nie chodzi wyłącznie o wymiary, ale również o jego funkcjonowanie i komunikację z innymi strukturami, zwłaszcza tymi, które sprawują nad nim kontrolę. Jeśli jednak chodzi o wielkość, to mimo iż ciało migdałowate zawiera neurony, które związane są zarówno z agresją, jak i strachem czy lękiem, zmniejszenie tej struktury skutkuje zwykle obniżeniem poziomu lęku. W kontekście zachowań przestępczych mamy wówczas do czynienia z bandytą, który nie pęka. Takie zmiany rzeczywiście obserwujemy u niektórych przestępców.
No dobrze, zostawmy już to ciało migdałowate. Idźmy do podwzgórza. Choć fajniejsza jest jego obiegowa nazwa – gadzi móżdżek.
Podwzgórze człowieka niewiele różni się od podwzgórza innych zwierząt. Reguluje ono procesy, które odbywają się poza naszą świadomością, np. metabolizm, temperaturę, rytm dobowy. Generuje także podstawowe popędy, jak: pragnienie, głód oraz zachowania rozrodcze. U zwierząt podwzgórze jest istotnym elementem odpowiedzialnym za agresję, zwłaszcza łowczą. Wraz z narastaniem uczucia głodu zwierzę – drapieżnik – staje się bardzo agresywne. W końcu musi przecież wyzwolić w sobie agresję, by upolować, zabić i skonsumować ofiarę. U człowieka wcale nie jest inaczej, przecież kiedy jesteśmy głodni, stajemy się źli i lepiej z nami nie zadzierać.
Jest jeszcze istota szara okołowodociągowa. Swoją drogą, cóż to za dziwna nazwa.
Otacza ona wodociąg mózgu, którym płynie płyn mózgowo‑rdzeniowy. To bardzo stara ewolucyjnie część mózgu. Jej elektryczne drażnienie wyzwala silne reakcje obronne – od krzyku po ucieczkę. Ale także reakcje agresywne. Ta prastara struktura gra u nas mniejszą rolę niż u zwierząt, choć stanowi ważną część układanki związanej z wyzwalaniem agresji. Zaburzenia w jej obrębie mogą również u człowieka skutkować wzrostem zachowań agresywnych. Na szczęście mamy w mózgu coś, czego nie mają zwierzęta – wielką korę przedczołową, takie centrum decyzyjne mózgu, które ma zdolność do tłumienia tych pierwotnych emocji.
W założeniu – u normalnych ludzi. A my mówimy o psychopatach, którzy mają – jak to się mówi – nie wszystko po kolei w głowie. I ich centrum decyzyjne nie jest sprawne.
To oczywiste. Generalnie powinno działać ono tak: wyobraźmy sobie, że ktoś strzela nam z torebki za uchem. Podskakujemy, czujemy zaskoczenie, strach lub agresję. Ale nasze centrum decyzyjne przeprowadza błyskawiczną analizę sytuacji. Używa do tego naszej wiedzy i doświadczenia. A z nich wynika, że taki huk nie zrobi nam krzywdy. Więc sprawia, że emocje opadają. Nie uciekamy ani nie atakujemy. Natomiast w przypadku zaburzeń w funkcjonowaniu tego centrum analiza prowadzić może do błędnych wniosków. Lub niezdolności do kontroli tych emocji. I zamiast uspokoić emocje, sygnał z kory je wzmacnia, po czym do innych części naszego ciała idzie np. rozkaz ataku. I dowcipniś, który zrobił ten żart, żegna się z życiem. Albo przeciwnie, nastąpi nadinterpretacja zdarzenia i rzucimy się do panicznej ucieczki.
Źródło: Mira Suchodolska, Co się dzieje w mózgu przestępcy? „Nasza wolna wola jest trochę przereklamowana" , „Dziennik Gazeta Prawna” 2015.
Wszelkie poważne urazy mózgu określa się jako TBI (ang. traumatic brain injury). Są one powodowane przez wypadki samochodowe, uprawianie określonych dyscyplin sportowych (tj. futbolu amerykańskiego, piłki nożnej, boksu), upadki itp. Uszkodzenia mózgu można wykrywać za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI, ang. magnetic resonance imaging). Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych około 8,5% populacji nieprzebywającej w więzieniach doznała TBI. Natomiast 2% amerykańskiego społeczeństwa cierpi na różne dolegliwości z tego powodu. TBI osłabia:
myślenie, pamięć i rozumowanie;
zmysły dotyku, smaku, zapachu i inne;
zdolności językowe i komunikacyjne;
emocje, radzenie sobie ze złością, depresją, gniewem itp.
Wyniki badań nad przyczynami TBI w Stanach Zjednoczonych prezentuje poniższy wykres.
Badania brytyjskie nad TBI wykazały, że 47% mężczyzn przebywających w więzieniu to osoby z poważnym uszkodzeniem mózgu.
Z kolei z badań przeprowadzonych na więźniach w Karolinie Południowej w Stanach Zjednoczonych wynika, że 65% skazanych mężczyzn i 73% skazanych kobiet doznało TBI. Z przytoczonych badań wynika silna korelacja pomiędzy stanem mózgu a skłonnością do łamania prawa. Innymi słowy, gdyby nie poważne urazy mózgu, ludzie byliby mniej skłonni do popełniania czynów zabronionych. Zmiany wywołane urazami można niwelować poprzez odpowiednią terapię, więc zdiagnozowane TBI nie jest wyrokiem i nie oznacza zejścia na złą drogę.
Słownik
porzucenie wiary religijnej, współcześnie rozumiane jako świadome, dobrowolne i publiczne wyrzeczenie się kontaktu z Kościołem
tradycyjne prawo normujące życie świeckie i religijne wyznawców islamu
Polska Rzeczpospolita Ludowa, oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952–1989
nakłanianie innych osób do prostytucji, czyn karalny w wielu państwach, również w Polsce