Początek wojen włoskich

Zapoczątkowana u schyłku XV w. rywalizacja francusko‑habsburska na przełomie XV i XVI w. przerodziła się w wieloletnią wojnę o prymatprymatprymat w Europie Zachodniej. Do zbrojnej konfrontacji doszło we Włoszech, które były wówczas podzielone na wiele państw. Wśród nich największą rolę odgrywały: Państwo Kościelne, Księstwo Mediolanu, Królestwo Neapolu oraz dwie republiki: Florencka i Wenecka (Republika Świętego Marka). Rozbicie polityczne nie przeszkodziło w tym, aby Włochy należały do najlepiej rozwiniętych i najbogatszych regionów Europy, swoją pozycję gospodarczą zawdzięczały przede wszystkim handlowi, rzemiosłu i bankom.

R9FdYpj1nbc7n

Mapa przedstawia Półwysep Apeniński w roku 1494. Tren współczesnej Sycylii zajmowało wówczas Królestwo Sycylii, Włochy były podzielone. Południe zajmowało Królestwo Neapolu, Centralne Włochy Państwo Kościelne, północna część należała do Republiki Weneckiej, Księstwa Mediolanu, Księstwa Sabaudzkiego oraz Republiki Genueńskiej.

RsMil9QmDrLk51

Ilustracja przedstawia młodego chłopca w dłuższych włosach, za uszy. Długi, krzywy nos. Małe, zwarte usta. Smutna mina. Głowę zdobi czarna czapka z tkaniny. Na jego szyi naszyjnik z muszli. Czerwono‑czarny płaszcz.

Wojny włoskie, które trwały od 1494 do 1559 r. zapoczątkował król francuski Karol VIII. W 1494 r., powołując się na prawa sukcesyjnesukcesjasukcesyjne po Andegawenach, wystąpił z roszczeniami do korony neapolitańskiej i na czele wojsk wkroczył do Włoch. Armia francuska, nie napotykając większego oporu, w ciągu kilku miesięcy zdobyła m.in. Florencję oraz Rzym i dotarła do Królestwa Neapolu.

Karol VIII bezzwłocznie koronował się na króla Neapolu, jednocześnie przyjął też koronę bizantyńską, do której prawa kupił od spadkobiercy ostatniego cesarza wschodniorzymskiego. Spektakularne sukcesy armii francuskiej przyczyniły się jednak do konsolidacji przeciwników Francji. W 1495 r., w Wenecji powstała tzw. Święta Liga, w skład której weszły Wenecja, Mediolan, Państwo Kościelne, Hiszpania oraz Habsburgowie. Wobec przewagi potężnej koalicjikoalicjakoalicji Karol VIII musiał się wycofać z Włoch i wrócić do Francji, gdzie wkrótce zmarł podczas przygotowań do nowej wyprawy.

Wznowienie wojen za panowania Ludwika XII

RA0QJywPuJjFN1

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Jego wzrok utkwiony w przestrzeń. Na głowie czarny czepiec ze złotą monetą. Ma odkrytą, okładką szyję. Na piersi szata w bogaty wzór w kolorze złotym. Na ramionach czerwono- czarny płaszcz. Na szyi zawieszony łańcuch w złote muszle zakończone okrągłym pierścieniem.

Politykę podbojów na Półwyspie Apenińskim kontynuował następca Karola VIII – Ludwik XII. Starał się uniknąć błędów poprzednika, dlatego najpierw, przy współudziale Wenecji i Szwajcarów, opanował Księstwo Mediolanu. W 1501 r. zawarł przymierze z Ferdynandem Aragońskim, królem Hiszpanii, i wspólnie z nim dokonał podboju Królestwa Neapolu. Współpraca francusko‑hiszpańska nie trwała jednak długo. Wkrótce doszło do walk między dotychczasowymi sojusznikami, które zakończyły się porażką Francuzów. Na początku 1504 r. południowe Włochy znalazły się w rękach Ferdynanda Aragońskiego.

Kolejną ofiarą zaborczych sąsiadów stała się Wenecja, która stanowiła największą siłę na Półwyspie Apenińskim. W 1508 r. między Ludwikiem XII a cesarzem Maksymilianem I została zawarta Liga w Cambrai, do której przystąpił m.in. papież Juliusz II oraz Ferdynand Aragoński. Choć Liga oficjalnie była wymierzona w Turcję, to Juliusz II obłożył Wenecję ekskomuniką, a oddziały Ludwika XII w 1509 r. rozbiły jej wojska i zajęły część terenów. Wzrost potęgi francuskiej ponownie jednak zaniepokoił jej sojuszników. W 1511 r. z inicjatywy Juliusza II została utworzona antyfrancuska Liga Święta, która wyparła Francuzów z Włoch – Ludwik XII stracił również Mediolan.

Apogeum konfliktu francusko‑habsburskiego

R1NRNVxvfkPcd1

Na obrazie przedstawiono zalotnie spoglądającego mężczyznę. Ma czarne włosy, gęsty zarost. Głowę zdobi czarny kapelusz pokryty białą dekoracją oraz drobnymi kamyczkami. Mężczyzna ma jasną cerę. Ubrany jest w srebrno- czarną szatę. Posiada bufiaste rękawy, na piersi wzór w przeplatane pionowe pasy, zdobione złotą nitką. Na szyi złoty wisior zakończony okrągłym emblematem.

Pierwsze lata panowania Franciszka I, który zasiadł na tronie francuskim po śmierci Ludwika XII, to kolejny okres przewagi francuskiej w północnych Włoszech. Armia francuska w dwudniowej krwawej bitwie pod Marignano w 1515 r. pokonała walczące po stronie Mediolanu wyborowe oddziały szwajcarskie. Księstwo Mediolanu ponownie znalazło się w rękach Francuzów. Na Półwyspie Apenińskim zapanował kilkuletni spokój, ale państewka włoskie utraciły niezależność – na południu panowali Hiszpanie, a na północy dominowali Francuzi.

Mimo sukcesów we Włoszech sytuacja Francji uległa radykalnemu pogorszeniu na skutek wyraźnego wzrostu potęgi Habsburgów. Na mocy układów dynastycznych Karol Habsburg – syn księcia burgundzkiego Filipa Pięknego i Joanny Szalonej, córki Ferdynanda Aragońskiego i Izabeli Kastylijskiej – w 1515 r. stał się dziedzicem Niderlandów i Franche‑Comté, a rok później Hiszpanii. W ten sposób Francja znalazła się w kleszczach między leżącymi na północ i na południe od niej posiadłościami Karola Habsburga. Zagrożenie to stało się jeszcze większe, gdy Karol Habsburg, będący również wnukiem cesarza Maksymiliana I, w 1519 r. został królem rzymskim jako Karol V (tytuł cesarski otrzymał oficjalnie od papieża w 1530 r.).

RFvp0oyYp1mMA

Ilustracja przedstawia bitwę. Brygada z lewej strony obrazu jest znacznie liczniejsza. Żołnierze mają w dłoniach harpuny. Na pierwszym planie tabun poległych przy pierwszym starciu. W tle zielony pejzaż.

W tak radykalnie odmienionej sytuacji politycznej francusko‑habsburski konflikt zbrojny przekształcił się w wojnę o hegemonięhegemoniahegemonię w Europie. Ten nowy etap wojen rozpoczął się w 1521 r. i trwał z przerwami 38 lat.

Po początkowych niepowodzeniach armia francuska w 1525 r. wkroczyła do północnych Włoch. Została ona jednak rozbita przez hiszpańskie i niemieckie wojska Karola V w bitwie pod Pawią. Franciszek I dostał się do niewoli i w styczniu 1526 r. został zmuszony do podpisania traktatu pokojowego w Madrycie, w którym wyrzekł się Burgundii i posiadłości włoskich. Nie zamierzał jednak dotrzymać warunków pokoju, wymuszonego w warunkach niewoli. Niezwłocznie po uwolnieniu przystąpił do budowania antyhabsburskiej koalicji. Dołączyli do niej nawet niektórzy jego dotychczasowi wrogowie, których przeraził nagły wzrost potęgi Habsburgów.

Siły hiszpańskie okazały się jednak zbyt duże. W 1527 r. wojska cesarskie, złożone głównie z zaciągniętych w Rzeszy luterańskich żołnierzy, zdobyły szturmem i doszczętnie złupiły Rzym (tzw. sacco di Roma). Wobec słabości antyhabsburskiej koalicji Franciszek I w 1529 r. podpisał pokój w Cambrai, w wyniku którego Francja straciła wszystkie swoje posiadłości we Włoszech. Panował w nich już niepodzielnie Karol V, koronowany w 1530 r. na cesarza.

RD3S4R9jIFMoE

Ilustracja przedstawia dwie postaci próbujące wspiąć się po drabinie na wysoką wieżę lub komin. Jeden z nich upada. Drugi asekuruje go na dole. Oboje ubrani w żelazne zbroje. Hełmy z pióropuszem na głowie. Za kominem w dolinie wodne miasto, pełne pałaców, łódek i mostów wodnych. Miasto spowite kłębami dymu.

Zakończenie wojen francusko‑habsburskich

Wojen francusko‑habsburskich nie zakończyły jednak ani pokój w Cambrai, ani śmierć Franciszka I w 1547 r., ani nawet abdykacja Karola V w 1556 r. Walki toczyli ich następcy: król francuski Henryk II oraz Filip II, który po ojcu, Karolu V, objął dziedzictwo hiszpańskie, niderlandzkie i włoskie (królestwa Neapolu i Sycylii oraz Mediolan). W 1557 r. wojska Filipa II poważnie zagroziły Francji, przeprowadzając silny atak z Niderlandów w kierunku Paryża i w bitwie pod Saint‑Quentin rozbiły siły francuskie.

Kryzys finansowy, który dotknął Hiszpanię, uniemożliwił Filipowi II kontynuowanie działań zbrojnych. Francja była również wyczerpana wieloletnią wojną. Obie strony podjęły więc rokowania, zakończone w 1559 r. podpisaniem pokoju w Cateau‑Cambrésis. Zakończył on ostatecznie okres francusko‑hiszpańskich wojen o dominację w Europie. Zwycięsko wyszła z nich Hiszpania, która zajęła Nawarrę, zagarnęła Neapol i Mediolan oraz uzyskała wpływy w pozostałych państwach włoskich. Głównym przegranym okazały się kraje włoskie, zniszczone ekonomicznie długoletnimi wojnami i tracące swoje znaczenie polityczne w Europie

R1QMYX3Hyn0Kw

Mapa przedstawia Półwysep Apeniński. Posiadłości Habsburgów austriackich Austria, Szwajcaria, Węgry oraz tereny na północ od tego. Posiadłości Habsburgów hiszpańskich teren na granicy Francji oraz Włoch. Księstwo Sabaudii to niewielkie teren północnej części Włoch. Republika Genui Korsyka oraz dzisiejsze wybrzeże Geniu. Księstwo Florencji teren dzisiejszej Florencji. Państwo Kościelne centralne Włochy od Rzymu po Rawennę. Republika Wenecji dzisiejsza Wenecja po Mediolan. Posiadłości Gonzagów okolice Turynu oraz Werony. Ważniejsze bitwy: Garigliano 1503, Rawenna 1512, Pavia 1525, Biccoca 1522, Agnadfelloo 1509, Ceresole 1544, Mohacz 1526.

Słownik

Słowa kluczowe

Franciszek I, Habsburgowie, Królestwo Neapolu, Ludwik XII,  wojny o hegemonię, wojny włoskie, Europa w XVI–XVII w.

Bibliografia

Baszkiewicz J., Historia Francji, wyd. 2., Wrocław 1978.

Grzybowski S., Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, Warszawa 2005.

Historia Francji, t. I – E. Perroy, R. Doucet, A. Latreille, Od początku dziejów do roku 1774, Warszawa 1969.

Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Pugacewicz Iwona, Kłopotliwy jeniec, „Mówią Wieki” 8/2006.

Wyczański Andrzej, Młodość króla Franciszka I , „Mówią Wieki” 3/1960.