Droga do demokracji

R19JoxRiRZe091

Obraz przedstawia wydarzenia rewolucji lipcowej wymierzonej przeciwko panowaniu króla Francji Karola X. Nad całością kompozycji dominuje alegoryczna figura Wolności. Jest ona ukazana jako młoda kobieta w czerwonej czapce frygijskiej. Kobieta idzie przez pole walki ze strzelbą w lewej ręce i trójkolorowym sztandarem w prawej ręce. Za kobietą podążają rewolucjoniści. Po jej prawej stronie podąża przedstawiciel klasy średniej - mężczyzna w cylindrze. Po lewej młody chłopiec trzymający w obu rękach pistolety, reprezentujący klasę robotniczą. Rewolucjoniści idą do przodu po leżących na ziemi ciałach ludzi poległych w walce o wolność.

Brytyjskie prawo wyborcze opierało się na średniowiecznym wyobrażeniu, że możliwość wyboru władz nie jest prawem obywatelskim, a przywilejem całych wspólnot, czyli hrabstw i miast. Anglia, która w XVII w. była wzorem przemian politycznych, w XIX w. miała wyraźnie zapóźnione instytucje polityczne. Przeobrażenia gospodarcze i społeczne w drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX w. były o wiele szybsze niż rozwój systemu politycznego państwa Albionu. Na początku wieku XIX w. prawa wyborcze miało ok. 3% społeczeństwa, a głos decydujący w hrabstwach mieli landlordowielandlordlandlordowie. Dla podjęcia zasadniczych reform nie bez znaczenia było wydarzenie zza kanału La Manche z 1830 r., czyli rewolucja lipcowa. Po dwóch latach sporów w parlamencie przeforsowano pierwsze zmiany, które miały zdemokratyzować prawo wyborcze i – w konsekwencji – parlament.

Reforma Greya

Rc4nbhWgFbYu51

Ilustracja przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Jest łysiejący, ma krótkie włosy po bokach, podłużną twarz oraz gęste brwi. Ubrany jest w surdut z zawiązaną apaszką. Prawą rękę ma ukrytą za płaszczem surduta, a lewą opiera na piedestale.

Reforma ta zwana jest reformą Greya, od nazwiska brytyjskiego premiera, Charlesa Greya. 56 miastom, które utraciły swoje znaczenie (tzw. zgniłym miasteczkom), odebrano wówczas przywileje wyborcze, a kolejnym 30 zmniejszono reprezentację o jednego posła. Mandaty te przekazano dużym ośrodkom miejskim. Dokonano również pewnego, choć nieznacznego obniżenia cenzusu majątkowego. W rezultacie liczba wyborców zwiększyła się z ok. 440 tys. (3%) do 720 tys. (5%), choć sam system wyborczy pozostał niezmieniony. Warto również wspomnieć, że w 1829 r., jeszcze przed reformą Greya, dopuszczono katolików do zasiadania w Izbie GminIzba GminIzbie Gmin i piastowania urzędów państwowych. Podobne uprawnienia uzyskali w 1859 r. wyznawcy judaizmu. Zmiany Charlesa Greya uruchomiły falę nacisków na dalszą demokratyzację prawa wyborczego. Rezultat przyszedł jednak dopiero po ponad 30 latach.

Reforma Disraelego

Ruznawb7GR7yR1

Zdjęcie przedstawia lewy półprofil starszego mężczyzny. Jest łysiejący, ma krótkie, lekko kręcone włosy po bokach. Ma owalną twarz z głębokimi zmarszczkami, wydatnym nosem oraz gęstymi brwiami. Ubrany jest w surdut.

W wyniku tzw. reformy premiera Benjamina Disraelego (1867 r.) z Partii KonserwatywnejPartia KonserwatywnaPartii Konserwatywnej krąg wyborców został kilkakrotnie powiększony – liczba wyborców wzrosła do 2,3 mln (około 1/3 dorosłych mężczyzn). Zmiana polegała jedynie na obniżeniu cenzusu majątkowego. Skorzystała na tym przede wszystkim średniozamożna warstwa mieszczaństwa. W niedługim czasie (1872 r.) wprowadzono kolejny akt demokratyzujący wybory – tajność głosowania. Zlikwidowano w ten sposób silne, zwłaszcza w małych miejscowościach, uzależnienie wyborców od landlordów.

Zasadnicze zmiany wprowadzono w latach 1883–1885. Od tego czasu można mówić o demokratycznym ustroju Wielkiej Brytanii. Premier William E. Gladstone wprowadził ustawę antykorupcyjną, znacznie ograniczając kwoty, jakie można było wydać w kampanii wyborczej. Zerwano ze średniowieczną zasadą prawa wyborczego jako przywileju hrabstw i miast i przeniesiono je na jednostki, w następstwie czego zaprowadzono jednomandatowe okręgi wyborcze proporcjonalne do liczby ludności. Dodatkowo po raz kolejny obniżono cenzus majątkowy. Rezultatem było rozszerzenie prawa wyborczego na około 2/3 dorosłych mężczyzn (ok. 5 mln ludzi). Mimo procesu upowszechniania prawa wyborczego, Wielka Brytania nadal pozostawała w tyle za innymi demokratyzującymi się państwami.

Prawa wyborcze dla kobiet

R1HpK0KiOWc481

Zdjęcie przedstawia kobietę w długiej sukni i kapeluszu, która stoi na ulicy i rozdaje gazetki. Przed kobietą stoi tabliczka z następującym napisem: Votes for women. Sir Rufus Isaacs justifies violence. W tle znajdują się samochód, przechodnie oraz zabudowania miejskie.

Główną kwestią konieczną do zmiany status quo były prawa kobiet. W drugiej połowie XIX w. działalność silnego ruchu sufrażystek nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Koronę wyprzedziły nawet dawne kolonie, które przyznały prawa wyborcze kobietom (Nowa Zelandia 1893 r., Australia 1901 r.).

Dopiero pod koniec I wojny światowej ówczesny premier, David Lloyd George, umożliwił kobietom udział w wyborach, wprowadzając zasadę powszechności. Nie było to jeszcze zrównanie praw, bowiem cenzus wieku dla mężczyzn wynosił 21, a dla płci pięknej 30 lat. Dodatkowo kobiety musiały wykazać się posiadaniem mieszkania, za które one bądź ich mężowie opłacali czynsz. Pełne zrównanie obu płci w prawach wyborczych nastąpiło dopiero w 1928 r.

Trudna droga do demokracji

Ostatnia przeszkoda w całkowitej demokratyzacji systemu wyborczego została usunięta w 1948 r. Wówczas zniesiono tzw. system pluralny, który przyznawał niektórym grupom wyborców więcej niż jeden głos, głosowanie w miejscu zamieszkania i w miejscu pracy (przysługiwał on np. z tytułu przynależności do korporacji uniwersyteckiej).

Demokratyzacji uległy również instytucje władzy administracji lokalnej. Choć idea samorządności jest wpisana w ustrój demokratyczny, to rzeczywistość Wysp Brytyjskich początku XIX w. miała z nią niewiele wspólnego.

Najwcześniej zreformowano samorząd miejski, gdzie w 1835 r. wprowadzano obieralne organy miejskie pod postacią rad. Hrabstwa musiały czekać na zmiany jeszcze ponad pół wieku.

W 1888 r. pozbawiono sędziów pokoju ich kompetencji administracyjnych. Stworzono 52 hrabstwa administracyjne, a władzę przekazano wybieralnym organom (radom hrabstw). Dopiero wówczas pojawiła się Rada Londynu, bowiem w 1835 r. Londyn wyłączono z reformy miejskiej. Kilka lat później ustanowiono samorządowe organy niższych szczebli – rady wiejskie i parafialne.

Modernizacja administracji

RCngWT9YWRS5I1

Ilustracja przedstawia prostokątną salę obrad. Po bokach stoją rzędy krzeseł, na których siedzą mężczyźni ubrani w surduty. Część z nich ma założone cylindry. W centralnej części pomieszczenia znajduje się wyższa ława, przy której siedzą trzej mężczyźni z długimi perukami. Po bokach sali znajdują się balkony, przy których stoją ludzie. Pomieszczenie oświetla duży żyrandol ze świecami.

Wraz z modernizacją instytucji administracji terenowej demokratyzowano prawa wyborcze do organów samorządowych. W 1871 r. utworzono specjalny urząd do spraw samorządu – Local Government Board. Jego zadaniem była kontrola i koordynacja polityki władz centralnych i lokalnych. Proces demokratyzacji przeszły także centralne instytucje legislacyjne i egzekucyjne. W 1911 r. Izba Gmin otworzyła się na kandydatów niezamożnych i wprowadziła diety poselskie. Wyznaczona została górna granica kadencji (5 lat), ale umożliwiono jej dość swobodne, zależne od sytuacji politycznej skracanie. Formalnie decyzja należała do króla, w praktyce jednak do premiera, który w najdogodniejszym dla siebie momencie mógł rozwiązać izbę. Było to zjawisko niespotykane w demokracjach europejskich – na kontynencie rozwiązanie parlamentu było dokonywane jedynie pod wpływem nadzwyczajnych okoliczności. Izba niższa umocniła swoją pozycję, odbierając Izbie LordówIzba LordówIzbie Lordów prawo do weta absolutnego. Sprzeciw lordów można było odrzucić przez potwierdzenie ustawy w trzech kolejnych sesjach w ciągu 2 lat, z zastrzeżeniem, że weto nie obowiązywało w ustawach finansowych. W 1949 r. skrócono długość trwania sprzeciwu do dwóch sesji w ciągu jednego roku.

Rząd

R4u0Slqs29bER1

Zdjęcie przedstawia wysoką, prostokątną salę obrad. Po prawej i lewej stronie stoją rzędy ław z czerwonymi siedzeniami. Są skierowane naprzeciwko siebie. Na środku stoi drewniany stół z ustawionymi książkami. Dalej znajduje się tron otoczony pozłacaną konstrukcją. Na pierwszym planie widoczna drewniana rzeźba jednorożca. W tle widoczne są bogato zdobione ściany z malowidłami, sztukaterią oraz witrażami.

W XIX w. zostały sformułowane dwa znaczenia instytucji rządu. Szersze oznaczało szeroką grupę ministrów, niebędącą organem kolegialnym, ale raczej tworzącą zespół służby cywilnej. Jej członkowie byli powoływani przez króla bądź premiera i stanowili bezpośrednie zaplecze gabinetu. Ten drugi był właściwym rządem. Na czele stał premier wywodzący się ze zwycięskiej partii, nominowany przez króla, uhonorowany tytułem Pierwszego Lorda Skarbu. Gabinet był solidarnie odpowiedzialny przed parlamentem.

Demokratyzacja państwa wpłynęła również na modernizację instytucji sądownictwa. W 1873 r. powstał Sąd Najwyższy (sądownictwo cywilne), który dzielił się na Wysoki Trybunał i Trybunał Apelacyjny. Pierwszy z nich był instytucją odwoławczą dla sądów hrabstw. Mógł być także sądem pierwszej instancji w sprawach poważniejszych (także karnych) – wówczas drugi z wymienionych stanowił instancję odwoławczą. Najwyższą instytucją odwoławczą pozostała Izba Lordów. W sprawach karnych podstawową instytucją był sędzia pokoju, a później kolejno: trybunały pokoju, sądy sesji kwartalnych, wspomniany Wysoki Trybunał i Izba Lordów.

Upowszechnienie prawa wyborczego niewątpliwie wpłynęło na zmiany partii politycznych. Nie nastąpiły one natychmiast. Konserwatyści i liberałowie, osadzeni w parlamencie, nie widzieli potrzeby modernizacji instytucji, których byli członkami. Niewątpliwie wielką rolę odegrała Partia PracyPartia PracyPartia Pracy (Labour Party), która nie miała oparcia w parlamencie. Pojawił się więc model partii masowej. W konsekwencji wszystkie partie polityczne zaczęły rozbudowywać swe organizacje lokalne, odgrywające ogromną rolę w mobilizacji elektoratu. Doprowadziło to do wzmocnienia organizacji politycznych, które przestały być jedynie elitarną grupą dobrze urodzonych.

Słownik