Najczęstszą przyczyną niepłodnościniepłodnośćniepłodności kobiet jest niedrożność jajowodów lub zaburzenia hormonalne. Pierwsze ze schorzeń może być spowodowane zakażeniami bakteryjnymi lub przebytymi chorobami wenerycznymichoroby wenerycznechorobami wenerycznymi. Niepłodność kobiet może być również spowodowana endometrioząendometriozaendometriozą. Jest to choroba, w przebiegu której komórki śluzówki macicy (endometrium) podczas krwawienia miesiączkowego przedostają się do jamy brzusznej kobiety. Wrastają między komórki tkanek brzucha, powodując bliznowacenia i ogniska zapalne. Przy kolejnych miesiączkach kobieta odczuwa coraz bardziej nasilające się bóle. Problemy z płodnością mogą też wynikać z nieprawidłowej budowy narządów rozrodczych. Obniżeniu płodności może sprzyjać również niewłaściwa dieta, używki, nadmierny wysiłek fizyczny, stres czy nieprawidłowa praca układu hormonalnego.

Bezpłodność u mężczyzn najczęściej wynika ze słabej jakości nasienia, czyli małej liczby plemników w jednym mililitrze nasienia (poniżej 20 milionów), a także ich małej ruchliwości. Wpływ na taki stan rzeczy mogą mieć: zbyt obcisła bielizna, długi czas spędzany za kierownicą samochodów, przegrzewanie jąder. Przyczyną niepłodności może być też uszkodzenie jąder w wyniku urazu mechanicznego lub przebytej choroby, a także niedrożność nasieniowodów.

Na wizytę do lekarza, ginekologa specjalisty od leczenia niepłodności, powinni zgłosić się obydwoje partnerzy. Lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad, wykona badanie oraz przeanalizuje historię choroby. Partnerzy zostaną skierowani na dodatkowe badania, np. poszerzoną morfologię krwi. Mężczyźni dodatkowo przechodzą rozszerzone badanie nasienia (seminogramseminogramseminogram), w którym ocenia się koncentrację, ruchliwość, żywotność i budowę plemników oraz skład i jakość płynu nasiennego. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości nasienia zleca się wykonanie diagnostyki hormonalnej oraz badań urologicznych.

U kobiet przeprowadza się test wrogości śluzu szyjkowego oraz test na występowanie przeciwciał antyplemnikowych. Zalecana jest również regularna kontrola cyklu miesiączkowego. Przeprowadza się ponadto badania mikrobiologiczne (potwierdzające lub wykluczające infekcje układu rozrodczego), hormonalne (funkcjonowanie jajników i tarczycy) czy też badania anatomiczne (wykrycie potencjalnych zaburzeń w budowie i funkcjonowaniu jamy macicy i jajowodów oraz występowania endometriozy). Dodatkowo przeprowadzana jest ultrasonografiaultrasonografiaultrasonografia przezpochwowa i histeroskopia, umożliwiająca uzyskanie bezpośrednich, powiększonych obrazów z wnętrza macicy. Leczenie niepłodności zawsze powinno rozpoczynać się od jak najprostszych, najmniej inwazyjnych i najtańszych metod leczenia.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne

W przypadku występowania infekcji leczenie rozpoczyna się od kuracji antybiotykowej. Może być konieczna farmakologiczna indukcja owulacji, która obejmuje zastosowanie preparatów hormonalnych, takich jak np. antyestrogeny, gonadotropiny, hormony steroidowe, hormony tarczycy. Częstym postępowaniem będzie także farmakologiczne i dietetyczne leczenie chorób współistniejących, np. choroby tarczycy, cukrzycy.

Leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne

Metody operacyjne są skuteczne np. w przypadku niedrożności jajowodu (zrosty światła jajowodów po infekcjach czy zapaleniach), leczenia mięśniaków i przegród macicy, endometriozy otrzewnowej, jeśli nie odpowiada na stymulację jajeczkowania.

U mężczyzn operacyjnie usuwa się żylaki powrózków nasiennych czy blizny powstałe np. w najądrzu wskutek zakażeń chorobami wenerycznymi. Udrażnia się też chirurgicznie drogi przepływu plemników.

RXUGERAFzCgnS

Ilustracja przedstawia fragment macicy z jajowodem i jajnikiem. W jajowodzie znajdują się włókniste struktury powodujące zrost światła jajowodu.

Techniki rozrodu wspomaganego medycznie (ART)

Techniki rozrodu wspomaganego medycznie (ART)

Jeżeli sposoby farmakologiczne i chirurgiczne nie dają efektów, stosuje się metody rozrodu wspomaganego medycznie. Podstawowymi technikami są inseminacja domaciczna oraz zapłodnienie pozaustrojowe i wprowadzenie zarodka do macicy. Można też wstrzykiwać plemniki do wnętrza komórki jajowej (przy zaburzeniach dotyczących przemieszczania się plemników), można je pobierać bezpośrednio z najądrzy lub jąder (w przypadku nierozwiązywalnych problemów z drogami wyprowadzającymi). W razie potrzeby zarówno plemniki, jak i komórki jajowe można pobrać od dawcy.

InseminacjainseminacjaInseminacja plemników może być domaciczna, dojajowodowa lub naszyjkowa. Pobrane plemniki zostają wprowadzone w konkretne miejsce żeńskiego układu rozrodczego. Inseminację stosuje się u kobiet, w których pochwie powstają przeciwciała antyplemnikowe. U mężczyzn plemniki pobiera się w przypadku azoospermii (brak plemników w ejakulacie), spowodowanej niedrożnością dróg wyprowadzających plemniki.

Metoda in vitro

Metoda in vitro

Inaczej zapłodnienie pozaustrojowe. Polega na pobraniu plemników i komórek jajowych, zapłodnieniu komórki jajowej w laboratorium i wprowadzeniu zarodka do macicy. Technikę tę wykorzystuje się w ostateczności: przy trwałym uszkodzeniu lub upośledzeniu czynności jajowodów, niemożności przeprowadzenia zabiegu operacyjnego, przy zaawansowanej endometriozie, po nieskutecznej inseminacji. Metodę tę wykorzystuje się również, gdy mężczyzna nie wytwarza nasienia. Jeżeli kobieta nie wytwarza komórek jajowych, można użyć komórek jajowych dawczyni lub „zaadoptować” zarodek.

R1MpxFh7EzSfZ1

Ilustracja przedstawia schemat postępowania przy metodzie in vitro. Krok pierwszy polega na stymulacji jajników za pomocą leków i zastrzyków hormonalnych. Krok drugi ukazuje macicę, z której przezpochwowo pobrane są komórki jajowe. Krok trzeci to izolacja plemników z nasienia (ukazana jest probówka z nasieniem i licznymi plemnikami). Krok czwarty ukazuje laboratoryjny proces zapłodnienia komórek jajowych. Do pobranych komórek jajowych wstrzykiwane są plemniki. Krok piąty ukazuje w dziewięciu etapach inkubacje zygot. Na ilustracji a widoczna jest duża, okrągła komórka jajowa z widocznym, okrągłym jądrem. Ilustracja b przedstawia tą komórkę otoczoną małymi plemnikami w owalnym kształcie z cienką, długą witką. Na obrazku c widać tą komórkę po zapłodnieniu – znajdujące się w niej jądro dzieli się. Na ilustracji d widać tą komórkę podzieloną na dwie mniejsze z żółtymi jądrami wewnątrz, na ilustracji e cztery przylegające do siebie komórki, na ilustracji f siedem takich komórek, a na ilustracji g dużą ilość takich niewielkich, owalnych komórek. Na ilustracji h widać powstającą na tle tych komórek blaszkę zarodkową, która na ilustracji i powiększa się. Krok szósty ukazuje macicę do której transferowane są zarodki. Następnie kobieta wykonuje test ciążowy. Jeśli jego wynik jest negatywny należy powtórzyć krok szósty, czyli transfer zarodków do macicy.

W Europie średnia skuteczność tego zabiegu to ok. 40% (wg raportu EIM z 2014 r.) dla wszystkich pacjentek po pierwszym zabiegu. W przypadku implantacji kilku zarodków (w celu zwiększenia prawdopodobieństwa udanego zabiegu) może dojść do ciąży mnogiej, która wiąże się z większym ryzykiem powikłań niż ciąża pojedyncza. Procedura in vitro nie wyklucza poronienia, ciąży pozamacicznej, defektów genetycznych bądź śmierci płodu, ale ryzyko wystąpienia takich komplikacji jest porównywalne do tego w ciążach naturalnych.

W tym e‑materiale zostały omówione metody leczenia niepłodności, która dotyka coraz więcej par, nie tylko w Polsce. Technologia medyczna od 1978 r. poczyniła ogromne postępy w tej dziedzinie. Należy pamiętać, że szczyt płodności człowieka przypada na ok. 25. rok życia, a największy jej spadek występuje po 35. roku życia (u kobiet największa płodność występuje przed 30 rokiem życia, a u mężczyzn – przed 35). Cały czas obserwowana jest tendencja podejmowania starań o dziecko w coraz późniejszym wieku, co stanowi jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności w Polsce.

Metody zwiększania płodności zwane są prekoncepcją. Nie są to metody leczenia niepłodności, ale mogą wspomagać terapię. Są to wszystkie działania podjęte przed zajściem w ciążę, które mają na celu poczęcie zdrowego dziecka i zwiększenie szansy na prawidłowy przebieg ciąży. Na rozwój płodu mają duży wpływ oboje przyszli rodzice – kobiety podejmują działania prekoncepcyjne, by przygotować swój organizm na przyjęcie zarodka, mężczyźni w celu poprawy jakości nasienia.

• Porada prekoncepcyjna (wywiad rodzinny) – lekarz zbiera informacje o występujących chorobach w rodzinie (w szczególności genetycznych) u obojga partnerów, a także stosowanej antykoncepcji i przeszłości położniczej. Wszystko to może wpływać na rokowania dotyczące następnej ciąży.

• Badanie ogólnego stanu zdrowia przyszłych rodziców, np.: badanie ginekologiczne z cytologią, pomiar ciśnienia i poziomu cukru we krwi, morfologia, badanie moczu, badanie seminologiczne oraz testy w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową.

• Suplementacja kwasem foliowym przez kobietę już kilka tygodni przed zapłodnieniem oraz pierwsze miesiące ciąży. Zapotrzebowanie na tę witaminę jest wysokie w pierwszych tygodniach, gdy u płodu wykształcają się struktury układu nerwowego.

• Dbanie o regularną, umiarkowaną aktywność fizyczną, prawidłową masę ciała i dietę. Zarówno otyłość, jak i niedowaga mogą obniżać płodność. Ekstremalny wysiłek może wpływać na poziom testosteronu u mężczyzn, a tym samym na jakość nasienia. U kobiet nadmierna, zbyt częsta aktywność fizyczna (jak w przypadku sportu zawodowego) prowadzi do cykli bezowulacyjnych i uniemożliwia zapłodnienie. Natomiast regularne uprawianie sportu o umiarkowanym natężeniu sprzyja płodności.

• Unikanie stresu albo stosowanie technik relaksacyjnych, częsty odpoczynek i odpowiednia ilość snu. Przewlekły stres powoduje gromadzenie się w organizmie kortyzolu, obniżającego płodność zarówno kobiety, jak i mężczyzny.

• Unikanie używek, takich jak kofeina, nikotyna, marihuana. Wpływają one zarówno na jakość nasienia, jak i równowagę hormonalną kobiety, w tym cykl miesiączkowy.

• Regularne współżycie (3–4 razy w tygodniu) nie tylko w dni płodne kobiety, ponieważ ograniczenie się do nich może skutkować nadmiernym stresem i utrudniać zapłodnienie.

Słownik