Niektóre wirusy potrafią inicjować proces transformacji nowotworowej oraz zaburzać proces apoptozyapoptozaapoptozy, co skutkuje unieśmiertelnianiem komórek i prowadzi do rozwoju chorób nowotworowych. Wirusy wykorzystują do tego procesu różne mechanizmy:

W komórkach transformowanych dochodzi do zmiany ich metabolizmu, morfologii oraz ciągłego wzrostu − bez starzenia się. Zakażenie wirusem onkogennym nie jest równoznaczne z tym, iż zakażona osoba będzie miała nowotwór. Tylko u części osób zakażonych wirusem onkogennym dochodzi do rozwoju nowotworów. W komórce unieśmiertelnionej przez wirusy częściej dochodzi do mutacji, zmian chromosomalnych − są one też bardziej podatne na działanie kofaktorów i promotorów nowotworzenia (czynniki pomocnicze, które prowadzą do powstania nowotworu).

Wirusy onkogenne inicjują rozwój chorób nowotworowych zarówno u ludzi, zwierząt jak i roślin. Do wirusów onkogennych człowieka zalicza się:

• wirus Epsteina−Barr (EBV);

• wirus opryszczki 8 (HHV‑8);

• wirus brodawczaka ludzkiego (HPV);

• wirusy zapalenia wątroby typu B i C (HBV, HCV);

• ludzki wirus T‑limfotropowy (HTLV).

R1EudjVDdvHFK

Zdjęcie przedstawia komórki w przybliżeniu mikroskopu. Na tle wielu drobnych, kulistych, nieregularnie rozłożonych komórek, wyróżniają się oznaczone neonowym zielonym nieliczne, kuliste komórki białaczkowe.

Wirus ten jest niezwykle powszechny u ludzi − szacunkowo ok. 90 proc. populacji światowej jest nim zakażona. EBV wywołuje chorobę − mononukleozę zakaźną, przenoszoną przez ślinę (stąd jej druga nazwa − choroba pocałunków). Okres wylęgania choroby jest długi i wynosi ok. 30−50 dni. Większość zakażeń przebiega bezobjawowo. Jeśli dojdzie do wystąpienia objawów to są nimi: wysoka gorączka, która utrzymuje się nawet dwa tygodnie, a leki przeciwgorączkowe obniżają ją tylko nieznacznie, anginaanginaangina, silny nieżyt nosa, czasem obrzęk powiek górnych, powiększenie migdałków, śledziony i wątroby.

R1RCEOGofUMUr

Zdjęcie przedstawia wnętrze jamy ustnej. Można na nim wyróżnić powiększone migdałki, których krypty są wypełnione przez białą, ropną wydzielinę.

Po zakażeniu pierwotnym, wirus przechodzi w formę latentną (patrz e‑materiał 683). Miejscem bytowania latentnej postaci wirusa są limfocyty B, migdałki podniebienne, komórki nabłonkowe nosogardzieli. Wirus EBV ma potencjał onkogenny i może sprzyjać procesom rozrostowym, prowadzącym do różnych nowotworów:

• chłoniaka Burkitta;

• raka płaskonabłonkowego nosogardzieli;

• raka żołądka;

• ziarnicy złośliwej.

RBpJXMWsUvlhS1

Zdjęcie przedstawia czarnoskórego chłopca, którego lewy policzek jest znacznie powiększony. Opuchlizna jest tak duża, że przysłania jego lewe oko.

Chłoniak Burkitta należy do nowotworów wysoce agresywnych i rozwija się zazwyczaj w żuchwie, jednak może umiejscawiać się także w jelitach, komórkach nerwowych, czy nerkach.

Aktualnie nie istnieje szczepionka przeciw EBV.

Wirusy opryszczki są pospolite u ludzi, jednak typ 8 należy do wirusów występujących rzadko. Endemicznie występuje w krajach afrykańskich oraz w Europie i Azji − w basenie Morza Śródziemnego. Biorąc pod uwagę populację światową, wirus ten stwierdzany jest u ok. 1−2 proc. Wirus ten zakaża limfocyty B, makrofagi, komórki dendrytyczne, keratynocyty oraz szpik kostny − podobnie jak EBV przechodzi w stan latencji. Powiązano go z występowaniem nowotworów: mięsaka Kaposiego oraz chłoniaków. Mięsak Kaposiego powstaje zazwyczaj przy koinfekcji HHV‑8 z EBV lub HIV. Zmiany nowotoworowe związane z koinfekcją HHV‑8 oraz HIV nie mają jednej charakterystycznej lokalizacji i mogą występować na narządach wewnętrznych, błonach śluzowych, czy węzłach chłonnych.

R1drq7bRmqfeC

Zdjęcie przedstawia szczękę człowieka. Na dziąśle powyżej górnego rzędu zębów można zauważyć ciemnoczerwoną, opuchniętą zmianę z białym nalotem.

RJS04e8UBdCFt1

Zdjęcie przedstawia kulistą strukturę w powiększeniu mikroskopowym. Jest to wirus HPV.

Wirus brodawczaka ludzkiego przenosi się drogą kontaktów płciowych, a także drogą wertykalną, czyli z matki na płód, i jest ściśle związany z występowaniem nowotworów: szyjki macicy, penisa, warg sromowych, pochwy, odbytu, jamy ustnej oraz gardła. HPV najczęściej wywołuje raka szyjki macicy. Statystyki mówią, iż ryzyko zakażenia tym wirusem u osób aktywnych seksualnie wynosi ok. 50 proc. Powiązanie infekcji HPV z rakiem szyjki macicy jest 10−krotnie wyższe, niż powiązanie palenia tytoniu z rakiem płuc. Istniej ok. 150 typów tego wirusa, jednak za większość nowotworów odpowiadają typy: 16, 18 oraz 45. Typy niskoonkogenne powodują powstawanie brodawek płciowych (tzw. kłykcin kończystych). Nowotwór powstaje 10−30 lat od zakażenia pierwotnego. Jak już wspomniano, ryzyko zakażenia wirusem HPV jest wysokie, jednak należy podkreślić, iż większość infekcji ustępuje samoistnie. Mimo to, rak szyjki macicy znajduje się na 4. miejscu pod względem nowotwórów, powodujących zgony kobiet na świecie. Przeciwko najgroźniejszym typom HPV istnieją skuteczne szczepionki.

Wirusy HBV i HCV wywołują wirusowe zapalenie wątroby i nazywane są wirusami hepatotropowymi. Większość nowotworów wątroby skorelowana jest z infekcją HBV (50 proc.) lub HCV (25 proc.). Po infekcji pierwotnej, latencja wirusa może trwać 20‑50 lat, a wystąpienie nowotworu związane jest z dodatkowymi czynnikami sprzyjającymi: alkohol, tytoń, infekcje innymi wirusami (np. HIV), wiek i płeć zakażonej osoby, typ wirusa hepatotropowego i intensywność jego replikacji. Wirusy przenoszą się zazwyczaj przez krew, drogą zakażeń wertykalnych (z matki na dziecko), ale także drogą kontaktów seksualnych. HBV jest niezwykle zakaźny − dawkę zakaźną stanowi już 0,04 µl krwi. HBV integruje swój materiał genetyczny z genomem gospodarza, natomiast HCV nie ma takiej zdolności i jego potencjał onkogenny związany jest deregulacją cyklu komórkowego. Przeciwko HBV istnieje skuteczna szczepionka (obowiązkowa w polskim kalendarzu szczepień), natomiast jak dotąd nie opracowano szczepionki przeciw HCV.

RHlQWX3nSIqpO

Zdjęcie przedstawia pałeczkowate wirusy w przybliżeniu mikroskopowym.

RjpVwXVRedYls

Zdjęcie przedstawia zniekształconą wątrobę. Jej wnętrze jest pełne nieregularnych guzów, zajmujących znaszną część narządu.

R2Qag8fkvcedI1

Zdjęcie przedstawia kuliste wirusy HTLV 1 w przybliżeniu mikroskopu.

Ludzki wirus T‑limfotropowy (HTLV) przenosi się przez krew, drogą wertykalną oraz przez kontakty seksualne. Zakaża limfocyty Tlimfocyty Tlimfocyty T, i B, a także fibroblasty. Ma zdolność wbudowywania się w materiał genetyczny gospodarza i indukowania u ludzi białaczki. Choroba nowotworowa występuje u ok. 5 proc. zakażonych. W Polsce zakażenia są rzadkie. Wirus wywodzi się z Japonii i spotykany jest m.in. na Karaibach (np. na Jamajce), wśród rdzennych mieszkańców obu Ameryk.

Słownik