Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Czynność wydalnicza nerek regulowana jest dwoma mechanizmami: nerwowym oraz hormonalnym. Pierwszy związany jest z czynnością autonomicznych włókien nerwowychautonomiczny układ nerwowyautonomicznych włókien nerwowych − współczulnych i przywspółczulnych − bezpośrednio unerwiających nerkę. Zależnie od aktualnych potrzeb organizmu włókna te przesyłają informację hamującą lub pobudzającą wydalanie moczu. Drugi z systemów regulujących pracę nerek związany jest z hormonamihormonhormonami, które – wydzielone z odpowiednich narządów – docierają z krwią do nerek, gdzie wpływają na ilość wydalanego moczu oraz jego skład.

Spośród hormonów wpływających na czynność nerek największe znaczenie mają wazopresyna (hormon antydiuretyczny (ADH)) i kortykotropina. Należą one do grupy neurohormonówneurohormonneurohormonów, czyli hormonów syntetyzowanych przez komórki tkanki nerwowej. Wazopresyna jest produkowana przez podwzgórze i uwalniana przez tylny płat przysadki mózgowej. Za wydzielanie i wytwarzanie kortykotropiny odpowiada przedni płat przysadki mózgowej.

bg‑pink

Wpływ neurohormonów na funkcję nerek

1
Wpływ kortykotropiny na funkcję nerek

Kortykotropina to neurohormon przedniego płata przysadki mózgowej. Jej synteza oraz sekrecja pobudzane są przez kortykoliberynę (CRH), czyli hormon uwalniający kortykotropinę. Kortykoliberyna jest natomiast wydzielana przez podwzgórze w sytuacjach stresowych.

Kortykotropina ma szerokie spektrum działań w organizmie, ale przede wszystkim pobudza korę nadnerczy do wydzielania hormonów kortykosteroidowych: kortykosteronu, kortyzolu i kortyzonu. Stymuluje też sekrecję aldosteronu.

Bezpośredni wpływ hormonów kortykosteroidowych na funkcję nerek polega na zwiększeniu wydalania wapnia z moczem oraz hamowaniu wydalania jonów sodu. Wysokie stężenie jonów NaIndeks górny + powoduje zatrzymywanie wody w ustroju (co skutkuje nadciśnieniem tętniczym krwi, a w skrajnych przypadkach prowadzi do powstawania obrzęków ciała), natomiast objętość moczu maleje.

RZZL6iUBipyPC
Ilustracja interaktywna przedstawia schemat działania kortykotropiny na nerki. Przysadka mózgowa pod wpływem produkowanej przez podwzgórze kortykoliberyny wydziela do krwi kortykotropinę. Kształt przysadki mózgowej przypomina brązowy, wypełniony worek. Kortykotropina stymuluje korę nadnerczy do uwalniania korkosteroidów oraz aldosteronu. Nadnercze na schemacie ma kształt kłębiastej chmury. Kortykosteroidy i aldosteron pobudzają w nerce zwrotne działanie sodu i wody. Nerka ludzka ma kształt fasoli. Na skutek wcześniejszych procesów zagęszczony mocz jest wydalany z organizmu.
Schemat działania kortykotropiny na nerki.
Źródło: Wikimedia Commons, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Aldosteron, hormon steroidowy kory nadnerczy, uczestniczy w gospodarce wodno‑elektrolitowej. Na skutek obecności angiotensyny II, kortykotropiny lub dużej ilości jonów potasowych w ustroju następuje zwiększenie jego wydzielania do krwi. Aldosteron wzmaga wchłanianie zwrotne soli sodowych w kanalikach nerkowych, przez co więcej NaCl − oraz związanej z nim wody − zostaje w organizmie. Powstaje mniej moczu, który jest bardziej zagęszczony, a objętość krążącej w ustroju krwi wzrasta. Skutkuje to wzrostem ciśnienia tętniczego.

Rv7gwP8F7bB0I
Ilustracja interaktywna przedstawia układ renina – angiotensyna – aldosteron. Ukazane są na początku układu: nerka i wątroba. Od nich prowadzą w prawą stronę strzałki do napisu angiotensyna 1, pojawia się wtedy enzym konwertujący angiotensynę (ACE). Strzałka prowadzi dalej do rysunku płuc, na którym znajduje się napis angiotensyna 2. Stąd w prawo prowadzi strzałka do rysunku nerki, na której znajduje się napis aldosteron. A od niego strzałka prowadzi do wchłaniania zwrotnego kationów sodu i wody. Opis układu: Nerki o fasolowatym kształcie wydzielają reninę do krwi. Czynnikami prowadzącymi do wyrzutu reniny do krwi. A także zwiększona aktywność układu współczulnego, obniżenie stężenia jonów sodu w organizmie, obniżenie ciśnienia transmularnego w tętniczce doprowadzającej. Wątroba wydziela angiotensynogen do krwi i katalizuje jego przemianę do angiotensyny 1. W naczyniach krwionośnych płuc jest przekształcana do angiotensyny 2 przez enzym konwertujący angiotensynę. Wątroba spełnia cztery funkcje: detoksykacyjną, metaboliczną, filtracyjną i magazynującą. Płuca są jednymi z ważniejszych organów w ciele człowieka. Dostarczają tlen hemoglobinie, która transportuje go do każdej komórki w organizmie człowieka, umożliwiając oddychanie komórkowe. Wydolność oddechowa zależy od: pojemności płuc, drożności dróg oddechowych, ilości tlenu w powietrzu, ciśnienia krwi oraz ilości czerwonych krwinek we krwi. Powierzchnia obu płuc człowieka, dzięki ich pęcherzykowatej budowie wynosi około stu metrów kwadratowych. Pod wpływem angiotensyny 2 w korze nadnerczy wydziela się aldosteron. Pobudza on wchłanianie zwrotne kationów sodu i wody. Układ renina-angiotensyna-aldosteron działa na zasadzie pętli sprzężenia zwrotnego. Jego pobudzenie (np. w wyniku niskiego ciśnienia tętniczego krwi) skutkuje retencją jodów sodowych i wody w nerkach, co zwiększa objętość krwi i podnosi ciśnienie.
Układ renina‑angiotensyna‑aldosteron działa na zasadzie pętli sprzężenia zwrotnego. Jego pobudzenie (np. w wyniku niskiego ciśnienia tętniczego krwi) skutkuje retencją jodów sodowych i wody w nerkach, co zwiększa objętość krwi i podnosi ciśnienie.
Źródło: OpenStax College, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Bodźcem do produkcji reniny jest spadek intensywności filtracji kłębuszkowej, np. przy odwodnieniu, pobudzenie układu beta‑adrenergicznego oraz zmniejszone stężenie sodu we krwi.

Wpływ wazopresyny na funkcję nerek

Wazopresyna jest neurohormonem produkowanym przez podwzgórze, a następnie wydzielanym w formie aktywnej do krążenia obwodowego za sprawą tylnego płata przysadki mózgowejprzysadka mózgowaprzysadki mózgowej. Docierając wraz z krwią do nerek, łączy się z właściwymi receptorami i wywołuje zwiększenie wchłaniania z moczu pierwotnego jonów sodowych oraz wody. Skutkiem tego jest produkcja bardziej zagęszczonego moczu, zawierającego mniej soli sodowych, oraz ograniczenie odwodnienia organizmu - wzrost objętości krwi.

Rq4HVYmQG3DUn
Ilustracja interaktywna 1. Przysadka mózgowa wydziela do krwi wazopresynę., 2. Wazopresyna z krwią dociera do nerek., 3. Nerki W nerkach wazopresyna pobudza zwrotne wchłanianie jonów sodowych i wody powodując zagęszczenie moczu.
Schemat działania wazopresyny na nerki.
Źródło: OpenStax College, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Istnieje kilka bodźców, które prowadzą do wzmożonego uwalniania wazopresyny. Głównym jest wzrost osmolarności osoczaosmolarność osoczaosmolarności osocza krwi, występujący m.in. w czasie odwodnienia, hiperglikemii, czy w przebiegu moczówki prostej. Innym bodźcem do wydzielania wazopresyny jest obecność we krwi angiotensyny II − białka, które powoduje obkurczanie naczyń krwionośnych (co wywołuje wzrost ciśnienia krwi). Więcej wazopresyny wydzielane jest również podczas snu. Przy wystarczającym nawodnieniu organizmu wazopresyna nie jest wydzielana do krwi, przez co ściany kanalików nerkowych zmniejszają swoją przepuszczalność dla wody. Powstaje wtedy więcej rozcieńczonego moczu ostatecznego.

Słownik

autonomiczny układ nerwowy
autonomiczny układ nerwowy

unerwia narządy wewnętrzne całego organizmu, jego działanie jest niezależne od woli; odpowiada na przykład za perystaltykę jelit czy przyspieszanie akcji serca

hormon
hormon

aktywny związek chemiczny syntetyzowany i wydzielany przez gruczoły do krwi; koordynuje i reguluje procesy chemiczne w komórkach

neurohormon
neurohormon

aktywny związek chemiczny syntetyzowany i wydzielany przez komórki nerwowe do krwi

osmolarność osocza
osmolarność osocza

liczba moli substancji osmotycznie czynnej (głównie NaCl w przypadku osocza) zawarta w kilogramie rozpuszczalnika

przysadka mózgowa
przysadka mózgowa

gruczoł dokrewny położony w dole mózgoczaszki; przysadka połączona jest strukturalnie i funkcjonalnie z podwzgórzem; uwalnia liczne hormony do krwi, m.in. hormon wzrostu, prolaktynę, oksytocynę, wazopresynę, hormon tyreotropowy, hormon adrenokortykotropowy, endorfiny