Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat filozofii kartezjańskiej, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Filozofia kartezjańskaFilozofia kartezjańska
Filozofia kartezjańska: dualistyczny system metafizycznyFilozofia kartezjańska: dualistyczny system metafizyczny
Filozofia kartezjańska: recepcja i dyskusjaFilozofia kartezjańska: recepcja i dyskusja
Czy świat istnieje? Twoja polemika z KartezjuszemCzy świat istnieje? Twoja polemika z Kartezjuszem
Wątpienie metodyczne
Kartezjusz, opracowując swą metodę, zaczął od ustalenia procedury „wątpienia metodycznego”. Był to pewien określony sposób postępowania, w myśl którego należało:
Rozprawa o metodzie[...] nigdy nie przyjmować za prawdziwą żadnej rzeczy, zanim by jako taka nie została rozpoznana przeze mnie w sposób oczywisty [...]
Źródło: Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, tłum. W. Wojciechowska.
Kartezjusz przyjął, że istnieją dwie podstawowe operacje umysłu: intuicjaintuicja i dedukcjadedukcja.
Wątpienie metodyczne miało za zadanie pokierować intuicją. W tym celu należało:
Rozprawa o metodzie[...] odrzucić jako bezwzględnie fałszywe wszystko, co do czego mógłbym sobie wyobrazić najlżejszą nawet wątpliwość [...]
Źródło: Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, tłum. W. Wojciechowska.
Chodziło więc o to, by spróbować zwątpić we wszystko, w co się da zwątpić. To, czego w żaden sposób zakwestionować nie można, musi być prawdą bezwzględną. Prawda ta miała jednocześnie stanowić poszukiwany fundament uniwersalnej wiedzy.
Złośliwy demon
Taką hipotezę daje się sensownie przyjąć. Dla Kartezjusza jest to argument, który mu pozwala zwątpić w pewność działań matematycznych. Można powiedzieć, że pomysł ten stanowi zalążek scenariusza filmu Matrix braci Wachowskich: odpowiednik Kartezjańskiego złośliwego demona — program komputerowy Matrix — więzi ludzi w szklanych kapsułach, manipulując i zniekształcając ich percepcję rzeczywistości tak, że nie zdają sobie oni sprawy ze swego zniewolenia.
Cogito ergo sum
Stosując konsekwentnie wątpienie metodyczne, Kartezjusz kwestionuje świadectwa zmysłów, fakt istnienia materialnego świata, a nawet... zasady matematyczne. Na tej drodze dochodzi jednak ostatecznie do twierdzenia, którego zakwestionować nie sposób. Okazuje się, że nie może on zwątpić w to, że wątpi. Ponieważ zaś wątpienie stanowi formę myślenia, zasada dubito ergo sum (wątpię, więc jestem) przyjmuje ostatecznie formę cogito ergo sum (myślę, więc jestem).
Sformułowanie definicji i kryteriów prawdy to jedno z głównych zadań epistemologii. Według Kartezjusza prawdą jest to, co jawi się nam w sposób jasny i oczywisty. W ten sposób uzasadnia on m.in. prawdziwość formuły myślę, więc jestem.
Kartezjusz powiedział: „myślę, więc jestem”. Jak inaczej dzisiaj można sformułować ten aksjomat? Jakie pytanie dzisiaj zadałby sobie Kartezjusz?
Res cogitans (rzecz myśląca)
Dla Kartezjusza oczywiste jest, że jeżeli istnieje myślenie, to musi także istnieć ktoś, kto myśli, a więc res cogitans, czyli rzecz myśląca. W ten sposób kamieniem węgielnym jego systemu filozoficznego staje się myślący podmiot:
Medytacje o pierwszej filozofii...Czymże jestem? Rzeczą myślącą; ale co to jest? Jest to rzecz, która wątpi, pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, ale także wyobraża sobie i czuje.
Źródło: przekład zbiorowy, Medytacje o pierwszej filozofii....
Istnienie podmiotu myślącego jest w ten sposób rzeczą niepodważalną. Dlatego też z faktu jego istnienia Kartezjusz drogą dedukcji wywodzi istnienie Boga i świata. Formułuje w ten sposób własną wersję dowodu na istnienie Boga, wykorzystując w tym celu m.in. koncepcję idei wrodzonych.
NatywizmNatywizm i dowód Kartezjusza na istnienie Boga.
Natywizm to stanowisko filozoficzne głoszące, że w naszym umyśle znajdują się idee wrodzone, nazywane także „wiecznymi prawdami” i „pojęciami wspólnymi”. Tylko dzięki przyjęciu ich istnienia Kartezjuszowi udaje się wywieść kolejne tezy swego systemu, tj. istnienie Boga i świata zmysłowego.
Dowód Kartezjusza na istnienie Boga jest zbliżony do ontologicznego dowodu Anzelma z Canterbury. Zasadza się na następującym rozumowaniu: człowiek posiada w swoim umyśle pojęcie Boga – istoty doskonałej, a sam jest niedoskonały. Nie mógł więc tego pojęcia, jako istota niedoskonała, sam wytworzyć, zatem pojęcie to umieścił w jego umyśle Bóg. Bóg więc musi istnieć. Dopiero z istnienia Boga wnosi następnie Kartezjusz o istnieniu świata, argumentując, że Bóg nie może nas zwodzić, bo zwodzenie jest rodzajem kłamstwa, a istota doskonała nie może kłamać. Zatem: świat jest i jest taki, jakim go poznajemy.
Porównaj dowód Kartezjusza na istnienie Boga z innymi znanymi ci dowodami dotyczącymi tego zagadnienia. Wskaż różnice. Który dowód wydaje ci się najbardziej przekonujący i dlaczego? Jeżeli żaden, też to wyjaśnij.
Słownik
(łac. nativus – wrodzony) stanowisko filozoficzne, zgodnie z którym umysł ludzki zawiera wrodzone treści poznawcze; natywizm jest ściśle związany a dla niektórych filozofów tożsamy ze stanowiskiem racjonalizmu genetycznego; stanowiskiem opozycyjnym jest antynatywizm (ściśle związany z empiryzmem genetycznym), który głosi nieistnienie treści wrodzonych i koncepcję umysłu jako niezapisanej tablicy (tabula rasa)
(łac. deductio – wyprowadzenie) metoda rozumowania polegająca na wyprowadzaniu logicznych wniosków z założeń uznanych za prawdziwe
(od łac. intuitio ‘ogląd’) przeżycie poznawcze, w którym uchwytujemy jakieś twierdzenie jako oczywiste czy prawdziwe, mimo braku jakichkolwiek wspierających go przesłanek