Montaż dźwięku

Montaż to inaczej składanie fragmentów w całość. Pojęcie to odnosi się do wielu przedmiotów, jednak montaż audiowizualny jest szczególny o tyle, że nie istnieje do niego żadna instrukcja ani zestaw elementów. To osoba go wykonująca, czyli montażysta, decyduje o wielu kwestiach – przestrzegając przy tym ograniczeń scenariuszowych, dialogowych czy materiałowych.

R143Pvl6GLBA2

Moviola – stół do edycji dźwięku na taśmie 16 mm, ok. 1950 r.

Montaż dźwięku polega na ułożeniu kilku wydarzeń dźwiękowych lub oczyszczeniu ich z ewentualnych zakłóceń, usunięciu wszelkich błędów, ale także na redakcji, poprawieniu dźwięku, wyeliminowaniu pomyłek oraz powtórzeń. Dotyczyć może utworów muzycznych lub efektów dźwiękowych np w filmie. Montaż dźwięku polega również na pracy na wielu śladach, które stopniowo łączy się w całość. Działanie to powinno być niezauważalne dla słuchacza, dlatego cięcia taśmy dokonuje się przed nastaniem dźwięku, a do montażu wybiera tony głośne, wysokie, najlepiej te, które występują po pauzie oraz te pozbawione pogłosu. Przy montażu nagrań wielośladowych należy pamiętać, by powtórzyć te same czynności na wszystkich śladach, które były nagrywane w jednym czasie. Każdy rodzaj dźwięku wymaga innego podejścia i zastosowania różnych metod montażu.

Mowa to też dźwięk

Dźwiękiem, którego montaż daje szerokie pole możliwości, jest mowa. Należy uważać, by nie zakłócić właściwości fizjologicznych mówiącego, takich jak oddech czy sposób narracji, artykulacji pewnych głosek, intonacji, ale też używanej składni czy sposobu wypowiadania się. Można natomiast w pewnym zakresie dokonać korekty głośności, wysokości oraz tempa mówienia. Przy długich wypowiedziach należy pamiętać, że w naturalny sposób zmienia się w ich trakcie barwa głosu, tembr, a także pozycja mówiącego względem mikrofonu, co również wpływa na brzmienie. Ważną kwestią jest także tło nagrania; nawet poprawnie korygując właściwą wypowiedź mówiącego, nie jesteśmy w stanie zachować oryginalnego, spójnego tła.

Nieco inaczej wygląda montaż efektów dźwiękowych. W wypadku tych, które mają charakter ciągły, szuka się miejsc o podobnym brzmieniu, a czasem i głośności, by w ten sposób zamaskować moment ich połączenia (sklejkę). Rzadko można się spotkać z efektem, który byłby faktycznie jednostajny; kiedy indziej zaś należy uważać, by zachować jego rytmiczność. Problemem jest też występowanie innych dźwięków, stanowiących element tła, a także pogłos – wybrzmienie jest bowiem długo słyszalne.

Przy montażu muzyki należy zaś pamiętać, by nie łączyć wersji utworu, które mają różną głośność, tempo, intonację oraz artykulację. W tym wypadku pogłos również bywa problemem.

RHToJshdkgK7p

72‑kanałowa konsola do postprodukcji dźwięku.

Postprodukcja dźwięku

Udźwiękowienie filmu najczęściej rozpoczyna się po przyjęciu ostatecznej wersji obrazu. Cele tego działania są następujące:

• opracowanie playbackówplaybackplaybacków i materiałów dźwiękowych, a następnie uporządkowanie ich w warstwę informacyjną filmu;

• uzupełnienie tych materiałów o nagrania zrealizowane w studiu lub zakupione w bazach muzycznych, tak by dźwięk był kompletny – to wszelkie efekty typu deszcz, kroki itd.;

• opracowanie całości dźwięku i wprowadzenie elementów kreacyjnych – dzięki temu dźwięk zyskuje wymiar artystyczny;

• przygotowanie wszystkich materiałów do zgrania w całość.

Wszystkie materiały powinny zostać znormalizowane i poddane konwersji. Współczesne udźwiękowienie to złożony, wieloetapowy proces, który przeprowadza się na kilku stanowiskach montażowych.

W pierwszej kolejności dokonuje się przejrzenia wszystkich materiałów dźwiękowych ze zdjęć i wybiera spośród nich te, które będą poddawane postsynchronompostsynchronypostsynchronom dialogów. Przesłankami do tego mogą być nieodpowiednia dykcja czy zła interpretacja tekstu, ew. zmiany scenariuszowe. Następnie przygotowuje się postsynchrony dialogów. W tym celu należy spisać komplety tekstów dla aktorów i realizatorów. Aktorów nagrywa się oddzielnie, materiały przechowuje na dysku, a do sporządzania postsynchronów istnieją specjalne programy, nazywane ADR – automatic dialog replacement.

Kolejnym krokiem jest samo nagranie postsynchronów – uczestniczą w nim aktorzy albo dublerzy, jeśli udział aktora jest niemożliwy; dokonuje się ich w wygłuszonym studiu, monofonicznie, przy użyciu takich samych mikrofonów, jakie były stosowane przy realizacji zdjęć. Postsynchrony można wykonać bez obrazu, powtarzając jedynie dźwięk słyszany w słuchawce – jest to tzw. pilot. Niektóre produkcje są w całości oparte na postsynchronach, wówczas pole działania jest szersze, można kreować przestrzeń, manipulować akustyką itd.

Następnie dokonuje się montażu postsynchronów dialogów – wycina się i wstawia pewne fragmenty, koryguje głośność itd. – oraz wykonuje się postsynchrony gwarów. Ich przygotowanie jest równoległe do przygotowania do pracy nad dialogami. Postsynchrony gwarów uzupełniają nagrania z planu filmowego, nagrywają je aktorzy lub statyści, nagrywane są stereofonicznie. Wreszcie montuje się i czyści całość materiału. W tym celu należy odpowiednio rozłożyć kolejne ujęcia na śladach, wyeliminować ewentualne niedociągnięcia, wyciąć dźwięki przeszkadzające i uzupełnić wszelkie braki. Jednym z popularnych zakłóceń są tzw. cmokania, czyli dźwięki wydawane przez ludzką twarz, zazwyczaj niekontrolowane przez aktora. Montażysta dialogów musi jednak zwrócić uwagę, które z owych zakłóceń faktycznie nimi są, a które stanowią element gry aktorskiej. W dalszej kolejności opracowuje się dialogi do zgrania. W tym celu łączy się dialogi, które pochodzą ze zdjęć i nagrań postsynchronowych, wyrównuje ich poziom głośności, barwę itd., dokonując koniecznych korekt.

Potem nagrywa się efekty synchroniczne w specjalnej sali do tego przeznaczonej. Sala ta powinna być wyposażona w różne podłoża i rekwizyty, które zapewnią naturalny efekt dźwięku. Efekty powinny wzbogacać film, mogą spełniać różne funkcje, zależnie od typu obrazu – czy jest to film rysunkowy, czy np. science fiction. Efekty te należy następnie zmontować, synchronizując wszystkie elementy.

R3ryh4C96Y39r

Nagrywanie efektów synchronicznych w studio

Ostatnim krokiem jest wybór i montaż efektów bocznychefekty boczneefektów bocznych – czyli efektów dźwiękowych, które pozostają niesynchroniczne w stosunku do obrazu lub takich, których nie wykonuje imitator dźwięku. Materiały tego typu pozyskuje się z nagrań z planu, dodatkowych nagrań wykonanych przez operatorów dźwięku, a zwłaszcza z fonotek efektowych, które oferują szeroki wybór dźwięków różnego typu. Różni twórcy filmowi dysponują też własnymi, prywatnymi bibliotekami takich dźwięków, które zbierają często przez lata.

Słownik