Odrodzenie

Gospodarka niemiecka bardzo ucierpiała w wyniku Wielkiego Kryzysu Ekonomicznego. Blisko 40 proc. populacji pozostawało w 1933 r. bez pracy, co dawało ponad 6 mln bezrobotnych obywateli. Obroty w handlu zagranicznym zmniejszyły się o połowę, a produkcja przemysłowa spadła niemal o 40 proc. i ledwie sięgnęła poziomu z lat 90. XIX w.

Społeczeństwo wiązało ogromne nadzieje z dojście do władzy Hitlera. Najważniejszą kwestią było zmniejszenie bezrobocia. W ciągu następnych kilku lat spadło ono do poziomu 1 proc., a tuż przed wybuchem II wojny światowej dawał się nawet odczuć brak wolnych rąk do pracy. Osiągnięto to za pomocą dosyć specyficznych sposobów, m.in. poboru mężczyzn do wojska czy wysyłania pracujących kobiet do opieki nad dziećmi i domem. Nie udało się jednak przywrócić równowagi budżetowej. Przemysł niemiecki nie był w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społeczeństwa i państwa. Wciąż więcej eksportowanoeksporteksportowano, niż importowanoimportimportowano. Prowadziło to do zachwiania równowagi budżetowej. Wzrósł dług publiczny, a coraz trudniejsze było uzyskanie pożyczek zagranicznych. Nazistowskie władze starały się temu przeciwdziałać w ten sposób, że ograniczyły import towarów poprzez ścisłe określenie tego, co mogło być sprowadzane, a co nie. Zawarto też dodatkowe umowy handlowe z krajami Europy Środkowo‑Wschodniej. W 1935 r. rząd nazistowski odniósł sukces, osiągając nadwyżkę w budżecie. Jednak sposoby, do których sięgnięto, miały raczej charakter doraźny.

Na przykład grupą, która pozostała najmniej doinwestowana byli rolnicy. Okres rządów nazistowskich nie przyniósł też znaczącej poprawy w sytuacji drobnych i średnich przedsiębiorców (tzw. Mittelstand). Warto też zwrócić uwagę na to, że pojawienie się nowych miejsc pracy było wynikiem usuwania z nich przedstawicieli mniejszości żydowskiej w wyniku nasilających się nastrojów antysemickich. Społeczne koszty ekonomicznego sukcesu Hitlera były zatem wysokie.

R1EnPZbfX4C50

Zdjęcie przedstawia czterech mężczyzn podczas spotkania. Dwóch z nich ma na sobie mundury niemieckie. Dwóch ubranych jest w garnitury. Po prawej stronie mężczyzna stojący do widza lewym profilem, ubrany jest w mundur, na ręku opaska z symbolem swastyki. Mężczyzna ma charakterystyczny wąsik. To Hitler. Obok niego, przodem do widza stoi wysoki, siwiejący mężczyzna w ciemnym garniturze. Ręce założone ma z tyłu za siebie. Dwóch pozostałych członków spotkania stoi po lewej stronie.

Broń czy masło?

Rząd niemiecki stanął w obliczu alternatywy: albo będzie inwestował w przemysł ciężki i importował surowce naturalne przy jednoczesnym ograniczeniu produkcji spożywczej, albo ograniczy zbrojenia, a zwiększy import artykułów spożywczych. Wyjściem z sytuacji okazało się rozwijanie autarkiiautarkiaautarkii, czyli samowystarczalności gospodarczej państwa. W tym celu zaczęto w miejsce surowców, których brakowało, wprowadzać substytuty. Rozpoczęto np. produkcję paliw syntetycznych z węgla, by choć częściowo uniezależnić Niemcy od importu ropy naftowej. Poza tym wprowadzono elementy gospodarki planowej i opracowano plany czteroletnie na wzór radziecki. W drugiej połowie lat 30. nastąpił wyraźny wzrost produkcji przemysłowej. Zakładane cele nie zostały jednak w pełni osiągnięte, a główną gałęzią produkcji, która się rozwijała, był przemysł zbrojeniowy. Między rokiem 1936 a 1939 dwie trzecie wszystkich państwowych inwestycji były kierowane do sektorów gospodarki związanych z wojną. Generalnie nie podniosła się też znacząco stopa życiowa przeciętnych obywateli, choć na pewno niektóre grupy bardziej skorzystały na przemianach ekonomicznych niż inne.

RNBsQRfOVcvkJ

Ilustracja przedstawia plakat propagandowy, na którym widać robotnika niemieckiego murującego ścianę, w domyślę dom. Za nim powiewa czerwona flaga z czarna swastyką w białym kole. Napisy powyżej i poniżej po niemiecku.

R4BHn8yBfW7Tx

Zdjęcie przedstawia bawiącą się na brzegu wody rodzinę. Dwie kobiety i dwoje dzieci ubranych w kostiumy kąpielowe, trzymają się za ręce, stojąc w kole. Za nimi stoi zaparkowany samochód, Obok auta stoi mężczyzna i kobieta. Po wodzie w oddali płynie statek wycieczkowy. Na pierwszym planie wielkie walizkowe radio przenośne.

RtFTYpoExWMC6

Ilustracja przedstawia plakat propagandowy na którym pokazano wagę szalkową. W szalce, która jest lżejsza, więc jest wyżej symbole i falgi Anglii, Włoch, Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych, Francji i Japonii. W drugiej szali, która jest cięższa znajduje się niemiecki czarny orzeł wśród liści dębu i żołędzi. Napisy na górze i na dole w języku niemieckim.

Kultura pod znakiem swastyki

Władza nazistowska odcisnęła swoje piętno także na życiu kulturalnym. Niemcy jak żadne inne państwo totalitarne dysponowali rozbudowaną machiną, której celem było odpowiednie kształtowanie postaw i zachowań społeczeństwa. Sięgano do różnych metod wpływania na ludzi i prowadzenia indoktrynacjiindoktrynacjaindoktrynacji. Celem kultury w hitlerowskich Niemczech było propagowanie ideologii nazistowskiej, antysemityzmu, nacjonalizmu oraz wspieranie partii i Hitlera. Wszystko, co nie odpowiadało tym założeniom, było niszczone lub przeinaczane. Artyści, literaci, dziennikarze poddani zostali ścisłej kontroli ze strony państwa i musieli tworzyć zgodnie z wytycznymi państwa. Z zestawów literatury zniknęły dzieła wybitnych twórców, gdyż albo byli oni Żydami, albo tworzyli pozycje „zatruwające duszę narodu”, m.in. autorstwa Bertolta Brechta, Heinricha Manna, Thomasa Manna, Stefana Zweiga (1881–1942).

Nie tylko literatura, ale również prasa, film i sztuki plastyczne zostały poddane nadzorowi władzy. W malarstwie została odrzucona awangarda okresu Republiki Weimarskiej i zaczęto promować sztukę bardziej tradycyjną, przedstawiającą świat w sposób realistyczny. W architekturze zaś powracano do wzorców antycznych, wywodzących się z Cesarstwa Rzymskiego, i stawiano na monumentalizm. Działalność artystów, którzy nie podporządkowali się ogólnym wytycznym odnośnie do tego, jak powinny wyglądać ich dzieła, podlegała cenzurze, a niektórych z nich zmuszano nawet do emigracji. Były to np. prace ekspresjonistów Emila Noldego, Karla Schmidta‑Rottluffa, Oskara Kokoschki , realisty Otto Dixa czy sławnego ze swoich karykaturalnych rysunków dotyczących życia Berlina w okresie Republiki Wiemarskiej Georga Grosza. Niemniej była grupa twórców, która w zamian za pewne korzyści (głównie możliwość dalszego tworzenia i wystawiania) zdecydowała się wyrzec swojej twórczej swobody i podporządkować władzy nazistowskiej.

RdnWH9geFx0na

Zdjęcie przedstawia kilku dygnitarzy chodzących po wystawie obrazów w galerii. Trzej mężczyźni idący przodem są ubrani po cywilnemu. Mężczyzna w środku ma na głowie kapelusz i jasny płaszcz. Za nimi idą umundurowani oficerowie. Wszyscy wchodzą do sali, na której ścianie wiszą dwa obrazy. Jeden pod drugim. Stoi też rzeźba przedstawiająca postać, opierającą się o laskę. Na obu obrazach przedstawiono karykaturalne postacie, odbiegające od rzeczywistości na rzecz surrealizmu i awangardy.

Rn0un2MhQub9P

Ilustracja przedstawia scenę palenia książek. Na środku obrazu duże palące się ognisko, zaraz obok niemieccy żołnierze z uniesionymi rękami w geście Heil Hitler. Wokół ogniska tłum żołnierzy z flagami z symbolem swastyki. Unoszą szable do góry i wiwatują.

RToAQILxRcm4W

Zdjęcie przedstawia plac miejski, na którym stoją dwie rzeźby. Każda z nich przedstawia dwie postacie. Ta bliższa widzowi dwie, nagie biegnące kobiety, druga w oddaleniu, dwóch nagich biegnących mężczyzn.

Słownik

Słowa kluczowe

III Rzesza, gospodarka nazistowska, autarkia, świat po I wojnie światowej, totalitaryzm, dwudziestolecie międzywojenne

Bibliografia

A. Bullock, Hitler. Studium tyranii, tłum. T. Evert, Czytelnik, Warszawa 1975.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2010

E.C. Król, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech w latach 1919‑1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziaływania, Warszawa 1999