Wojciech Ligęza Wstęp

W kolejnych zbiorach: Sól (1962), Sto pociech (1967), Wszelki wypadek (1972), Wielka liczba (1976) (…) Wisława Szymborska podejmuje problematykę istnienia człowieka w świecie, rozważając wiele wymiarów takiej obecności. Zwróćmy uwagę na uwikłania w sprawy historii i demaskacje jej zbrodni, miejsce w łańcuchu ewolucji, kryzys porozumienia czy odrzucenie praw społeczeństwa masowego (…) gdyż przyglądać się należy uważnie znikającej indywidualności oraz bronić – pojedynczej osoby. W dokonywaniu wyborów życiowych, a także w cierpieniu człowiek i tak pozostanie samotny.

1 Źródło: Wojciech Ligęza, Wstęp, [w:] Wisława Szymborska, Wybór poezji, oprac. Wojciech Ligęza, Wrocław 2016, s. 69–70.

Wojciech Ligęza Wstęp

Krótkotrwałe życie człowieka konfrontowane jest z dziejami geologicznymi Ziemi, a inną sferą odniesienia staje się nieobjęty kosmos (…) Światy realne spotykają się ze światami możliwymi, alternatywnymi. Zaistnienie w myśli, pamięci, snach, mitach, świadectwach kultury, przekazach sztuki nieraz więcej waży dla przeżywającego podmiotu niż fakty należące do niekwestionowanej empirii. (…) Mitologiczne opowieści przenikają się z drobną faktografią codzienną, ironicznie wskazując śmieszna doniosłość naszych życiowych dramatów (…) Do wyliczenia dodajmy różnice i zbliżenia między światami „napisanymi” (wykreowanymi, stwarzanymi w języku) a płynącym nieuporządkowanym strumieniem zdarzeń realnych, których poszczególne „ja” nigdy w pełni nie uchwyci.

2 Źródło: Wojciech Ligęza, Wstęp, [w:] Wisława Szymborska, Wybór poezji, oprac. Wojciech Ligęza, Wrocław 2016, s. 70–71.

Stanisław Stabryła Recepcja kultury antycznej we współczesnej literaturze polskiej. Projekt badawczy realizowany w ramach podstawowej działalności statutowej Wydziału Filozoficznego Akademii Ignatianum

Bez wątpienia sposób, w jaki funkcjonują motywy antyczne, przede wszystkim greckie, w tej poezji, można ogólnie określić jako reinterpretacjereinterpretacjareinterpretacje, czyli „wyższy stopień” ich przetworzenia, dzięki czemu stały się nośnikami określonej ideologii, określonego sposobu widzenia świata. Tego rodzaju odwołania do starożytności mogą przybierać różne formy: od polemiki z tradycyjnym znaczeniem danego motywu poprzez próbę nadbudowania nad nim nowej warstwy semantycznej - jako metafory, symbolusymbolsymbolu czy paraboliparabola, przypowieśćparaboli – często odległej znaczeniowo od tej, jaką łączyła z nim starożytność – aż po funkcję czysto dekoracyjną. Szymborska nie była oczywiście w naszej poezji minionego półwiecza wyjątkiem w eksploatowaniu motywów antycznych metodą reinterpretacji. Wśród poetów, którzy w taki właśnie sposób odwoływali się w swojej twórczości do mitu, historii, literatury, sztuki, filozofii antycznej można zaliczyć tej miary twórców, co Leopold Staff, Jarosław Iwaszkiewicz, Roman Brandstaetter, Mieczysław Jastrun, Konstanty Ildefons Gałczyński i inni.

4 Źródło: Stanisław Stabryła, Recepcja kultury antycznej we współczesnej literaturze polskiej. Projekt badawczy realizowany w ramach podstawowej działalności statutowej Wydziału Filozoficznego Akademii Ignatianum, Kraków 2012.

Stanisław Stabryła Recepcja kultury antycznej we współczesnej literaturze polskiej. Projekt badawczy realizowany w ramach podstawowej działalności statutowej Wydziału Filozoficznego Akademii Ignatianum

W kolejnym zbiorze poezji pt. Sto pociech (1967) Szymborskiej znalazły dwa utwory odwołujące się do tego samego mitu trojańskiego: Spis ludności (…) oraz Monolog dla Kasandry (…). Wspólnym rysem obu tych liryków jest polemika z mitologią czy nawet próba demitologizacji. W Spisie ludności, w pierwszym z nich, mitologia stała się, bez domieszki humoru czy parodii, punktem wyjścia do zupełnie jawnej i gorzkiej sprzeczki z czasem dzisiejszym, który nawet przeszłości, historii odbiera jej indywidualność, intymność, niepowtarzalność (…)

5 Źródło: Stanisław Stabryła, Recepcja kultury antycznej we współczesnej literaturze polskiej. Projekt badawczy realizowany w ramach podstawowej działalności statutowej Wydziału Filozoficznego Akademii Ignatianum, Kraków 2012.

Wisława Szymborska Spis ludności

Na wzgórzu, gdzie stała Troja,
odkopano siedem miast.
Siedem miast. O sześć za dużo
jak na jedną epopeję.
Co z nimi zrobić, co zrobić.
Pękają heksametryheksametrheksametry.
afabularna cegła wyziera ze szczelin,
w ciszy filmu niemego obalone mury,
zwęglone belki, zerwane ogniwa,
dzbanki wypite do utraty dna,
amulety płodności, pestki sadów
i czaszki dotykalne jak jutrzejszy księżyc.

Przybywa nam dawności,
robi się w niej tłoczno,
rozpychają się w dziejach dzicy lokatorzy,
zastępy mięsa mieczowego,
reszki orła‑Hektora dorównujące mu męstwem,
tysiące i tysiące poszczególnych twarzy,
a każda pierwsza i ostatnia w czasie,
a w każdej dwoje niebywałych oczu.
Tak lekko było nic o tym nie wiedzieć,
tak rzewnie, tak przestronnie.

Co z nimi robić, co im dać?
Jakiś wiek mało zaludniony do tej pory?
Trochę uznania dla sztuki złotniczej?
Za późno przecież na sąd ostateczny.
My, trzy miliardy sędziów,
mamy swoje sprawy,
własne nieartykułowane rojowiska,
dworce, trybuny sportowe, pochody,
liczebne zagranice ulic, pięter, ścian.
Mijamy się na wieczność w domach towarowych
kupując nowy dzbanek.
Homer pracuje w biurze statystycznym.
Nikt nie wie, co robi w domu.

wisia Źródło: Wisława Szymborska, Spis ludności, [w:] tegoż, Wybór wierszy, Warszawa 1979, s. 108.