Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑turquoise

Orzęski

R101ffDjXrLL61
Pantofelek atakujący bakterie (mikroskop cyfrowy, powiększenie 100−krotne)
Źródło: Chingiz2023, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Orzęski (Ciliata) stanowią liczny typ protistów zwierzęcych, który obejmuje ponad 8 tys. gatunków. Żyją w zbiornikach słodko- i słonowodnych. Mają niewielkie rozmiary (najczęściej 65–150 µm). Ich aparat jądrowy składa się z mikronukleusamikronukleusmikronukleusamakronukleusamakronukleusmakronukleusa. Ciało orzęsków okrywają pellikulapellikulapellikula i liczne rzęski, a u wyżej zorganizowanych nastąpiła specjalizacja orzęsienia na oralne (gębowe), które uczestniczy w zdobywaniu pokarmu, i somatyczne, o funkcji lokomotorycznej. Miejsce pochłaniania dużych cząstek pokarmowych odbywa się się na całej powierzchni ciała lub, gdy protista okryty jest grubą błoną komórkową, w miejscu zwanym cytostomemcytostomcytostomem. W cytoplazmie, oprócz aparatu jądrowego, znajdują się wodniczki pokarmowe i tętniące, mitochondria oraz włókienka kurczliwe.

Orzęski rozmnażają się przez podział poprzeczny lub pączkowanie. Zachodzi u nich także proces płciowy zwany koniugacjąkoniugacja koniugacją. Prowadzą wolny tryb życia np. Paramecium caudatum , jednak występują także formy osiadłe, symbionty (np. Entodiniomorphida, żyjące w żołądkach przeżuwaczy) oraz pasożyty (np. szparkosz okrężnicy − Balantidium coli). Ze względu na szybkie tempo podziału i unikatowy aparat jądrowy orzęski są obiektem badań cytologicznych i genetycznych (np. rodzaje Paramecium – pantofelki, Tetrahymena, Stylonychia, Stentor).

bg‑turquoise

Pantofelki

Rodzajem orzęsków są pantofelki (Paramecium). Przeciętna długość ich komórki, mającej wrzecionowaty kształt, wynosi ok. 100–200 µm. Pantofelki są równomiernie pokryte rzęskami. W obszarze cytostomu powstają u pantofelka wodniczki pokarmowe. W obszarze cytopygecytopyge cytopyge, położonego w tylnej części komórki, jest usuwana zawartość wodniczek pokarmowych. W skład aparatu jądrowego wchodzi jeden mikronukleus i jeden makronukleus. Pantofelki żyją w zbiornikach słodkowodnych i lekko słonawych. Są popularnym materiałem laboratoryjnym.

R4FFYPLkhLnVk1
Zdjęcie przedstawia panofelka. Ma on kształt drobnego bucika. W jego budowie możemy wyróżnić kilka organelli. Wodniczka pokarmowa wypełniona jest u tego okazu innymi protistami - okrzemkami. Cytostom uczestniczy w pobieraniu pokarmu. W jego obrębie zachodzi endocytoza. Rzęski uczestniczą w aktywnym poruszaniu się orzęsków.
Chilodonella trawiąca okrzemki (powiększenie 40−krotne).
Źródło: Proyecto Agua, flickr.com, licencja: CC BY-NC-SA 2.0.

Zakładanie hodowli pantofelków

RaD3uRop0kUfU
Film przedstawia proces zakładania hodowli pantofelków. Laborant umieszcza w zlewce kolejno trawę suchą, trawę świeżą oraz zielone liście. Następnie wlewa do zlewki zabarwioną na żółto wodę. Na koniec przykrywa zlewkę listkiem papieru kuchennego i zabezpiecza ją przy pomocy gumki, by ściśle przylegała.

Słownik

cytopyge
cytopyge

wyspecjalizowany obszar na powierzchni komórek u większości orzęsków, służący do usuwania na zewnątrz niestrawionych resztek pokarmowych

cytostom
cytostom

wyspecjalizowany obszar, najczęściej w postaci szczeliny, na powierzchni komórki większości orzęsków i nielicznych wiciowców, służący do pobierania substancji odżywczych z otoczenia

koniugacja
koniugacja

proces płciowy u orzęsków; zaczyna się od połączenia dwóch osobników mostkiem cytoplazmatycznym

makronukleus
makronukleus

jądro wegetatywne; jeden dwóch (oprócz mikronukleusa) rodzajów jąder (większe,) występujących u orzęsków; bierze udział m.in. w regulacji procesów komórkowych; nie uczestniczy w procesie płciowym

mikronukleus
mikronukleus

jądro generatywne; jedno z dwóch (oprócz makronukleusa) rodzajów jąder orzęsków, będące nośnikiem informacji genetycznej

pellikula
pellikula

u orzęsków błona komórkowa, wraz z przylegającą do niej cytoplazmą (epiplazmą), w której znajdują się włókna białkowe i ewentualnie obłonione pęcherzyki