Tworzenie partii politycznych w Polsce jest swobodne i nie wymaga zgody żadnego organu państwowego, odmowa rejestracji zaś może nastąpić wyłącznie z powodów określonych prawem i przysługuje od niej odwołanie. Oznacza to odrzucenie zarówno koncesjonowania prawa do powstania partii, jak i możliwości administracyjnych ograniczeń czy nadzorowania tego typu działalności.

Ewidencja partii politycznych

W literaturze przedmiotu wyodrębnia się cztery sposoby tworzenia partiipartia politycznapartii:

Ustawa z 1997 r. określiła rejestracyjny system tworzenia i działalności partii. Z kolei poprzednia ustawa z 1990 r. zakładała znacznie bardziej liberalny system ewidencyjny. Ewidencję partii politycznych (EwP) prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie VII Wydział Cywilny i Rejestrowy. Minister sprawiedliwości 6 października 1997 r. wydał rozporządzenie, w którym określił wzór i sposób prowadzenia ewidencji partii politycznych oraz szczegółowych zasad wydawania odpisów i wyciągów z ewidencji i statutów tych partii. W myśl artykułów rozporządzenia dla każdej partii prowadzi się odrębne akta ewidencyjne umieszczone w tzw. Księdze Ewidencyjnej. Do dokumentów znajdujących się w Księdze należy zaliczyć m.in. dokumenty składane przez partie będące podstawą wpisania do ewidencji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące partii, a także dane na temat jej likwidacji. Zgłoszenia dokonują trzy osoby wchodzące w skład organów uprawnionych (w statucie) do reprezentowania partii na zewnątrz oraz zaciągania zobowiązań majątkowych. Wymienione wyżej osoby przyjmują odpowiedzialność za prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniu.

Zgłoszenie partii do rejestru

Ustawa określa niezbędne elementy, które powinny znaleźć się w zgłoszeniu. Należą do nich:

• nazwa partii;

• skrót nazwy;

• określenie adresu partii;

• określenie siedziby partii;

• imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów uprawnionych do reprezentacji partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych.

Do zgłoszenia fakultatywnie partia może załączyć wzorzec symbolu graficznego partii. Obligatoryjnie do zgłoszenia partii do ewidencji należy dołączyć:

• statut partii politycznej;

• wykaz obejmujący imiona, nazwiska, adresy, numery ewidencyjne PESEL i własnoręczne podpisy co najmniej 1000 obywateli polskich popierających zgłoszenie, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych. Ustawa nie wymaga urzędowego poświadczenia podpisów zawartych w wykazie. Wykaz nie jest także listą członków założycieli partii ani też listą jej przyszłych członków, a jedynie stanowi dowód społecznego, stosunkowo szerokiego poparcia dla inicjatywy powstania partii.

Wpis do ewidencji

Wpisanie partii do ewidencji następuje bezzwłocznie. Zgłoszenie może być uznane za zgodne z prawem, jeśli spełnia przesłanki materialne i formalne.

Do przesłanek materialnych należą:

Przesłanki formalne określone są przepisami art. 11 ust. 2 do 6 Ustawy o partiach politycznych. Postanowienie o wpisie do ewidencji następuje na posiedzeniu niejawnym. Od postanowienia o wpisie do ewidencji przysługuje apelacja do Sądu Apelacyjnego w Warszawie, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej. W przypadku stwierdzenia wad formalnych w przedstawionej dokumentacji sąd wzywa zgłaszających do eliminacji występujących wad w przewidzianym przez sąd terminie, jednak nie dłuższym niż trzy miesiące. Jeśli zgłaszający nie zastosują się do nakazu usunięcia wad, sąd wydaje postanowienie o odmowie wpisu partii do ewidencji. W ciągu 14 dni od dnia ogłoszenia na posiedzeniu jawnym lub doręczenia postanowienia może ono podlegać zaskarżeniu w trybie apelacji, po upływie tego terminu następuje uprawomocnienie postanowienia.

Nowym uregulowaniem w stosunku do ustawy z 1990 r. jest wprowadzenie w art. 14 możliwości zawieszenia przez sąd postępowania w sprawie wpisu partii do ewidencji, jeśli pojawią się wątpliwości co do zgodności z konstytucją określonych w statucie lub programie celów lub zasad działania partii. W takiej sytuacji ustawodawca wprowadza możliwość wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania wiarygodności tej kwestii.

Po stwierdzeniu przez Trybunał Konstytucyjny sprzeczności z konstytucją celów lub zasad działania partii umieszczonych w statucie lub programie sąd odmawia wpisu partii do ewidencji. W tym przypadku postanowienie sądu nie podlega zaskarżeniu, ponieważ działa on w wykonaniu orzeczenia Trybunału, które zgodnie z art. 190 Konstytucji RP mają moc powszechnie obowiązujących i są ostateczne. Ogłoszenie prawomocnego postanowienia sądu w sprawie wpisu do ewidencji partii następuje nieodpłatnie w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”„Monitor Sądowy i Gospodarczy”„Monitorze Sądowym i Gospodarczym” oraz zostaje ono przekazane Państwowej Komisji Wyborczej. W świetle art. 18 prawo otrzymania uwierzytelnionych odpisów i wyciągów z ewidencji i statutów partii przysługuje każdej osobie fizycznej i prawnej.

Zmiany i wykreślenie z EwP

W myśl ustawy, w przypadku powstania zmian w elementach wymienionych w zgłoszeniu, partia jest zobowiązana bezzwłocznie powiadomić o tym sąd. Zawiadomienie o zmianach nie może nastąpić później niż w ciągu 14 dni od dnia dokonania zmian. Partia, jeśli nie wypełni obowiązku przewidzianego w art. 19, jest wezwana przez sąd do złożenia wyjaśnień lub uzupełnienia brakujących danych w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż trzy miesiące (art. 20).

Jeśli partia nadal nie wykaże inicjatywy do wezwania, sąd obligatoryjnie wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji. Ponadto, jeżeli partia wprowadzi do statutu zmiany, w wyniku których ukształtuje swoją strukturę oraz zasady działania niezgodnie z zasadami demokracji, sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów lub działalności partii politycznej z konstytucją. Stwierdzenie przez Trybunał takiej niezgodności skutkuje wykreśleniem partii z ewidencji.

Słownik