Przeczytaj
SkładnioweSkładniowe środki stylistyczne
Podstawową jednostką informacyjną każdego tekstu jest zdanie. Tworzenie zdań służy logicznemu porządkowaniu treści oraz eksponowaniu treści ważnych dla piszącego. Każde zdanie powinno się więc konstruować nie tylko poprawnie, lecz także w taki sposób, aby możliwie jak najlepiej oddawało intencję autora.
Sposób zbudowania zdania ma wartość stylistyczną nie mniejszą niż użyte w tekście słownictwo. Bogactwo, oryginalność stylu widać w:
Na charakter ekspresji wpływa przede wszystkim długość zdań. Zestawienie zdań zróżnicowanych pod względem długości pozwala na osiągnięcie ciekawego kontrastu i zapobiega znużeniu czytelnika.
Istotny dla tekstu jest sposób łączenia zdań: współrzędny lub podrzędny, za pomocą spójników lub bezspójnikowo.
Składniowe środki stylistyczneZdania połączone współrzędnie za pomocą tzw. spójników łącznych (np. lub, albo, i, oraz) dobrze sprawdzają się w tekstach, których treścią nie jest dochodzenie zależności między opisywanymi faktami czy zdarzeniami. Spójniki przeciwstawne (np. a, natomiast, zaś, ale, lecz) dobrze oddają kontrastowanie.
Spójniki wynikowe (np. dlatego, więc, zatem, toteż, dlatego też) są użyteczne, gdy trzeba wyrazić wnioskowanie.
Składnia zdań podrzędnie złożonych — łączonych spójnikami (np. że, bo, ponieważ, aby, by, żeby) lub zaimkami względnymi (np. kto, co, kiedy, gdzie, jak, jaki, który) — charakteryzuje się znacznym stopniem intelektualizacji. Jest więc odpowiednia do formułowania takich fragmentów lub całych tekstów, w których autor przedstawia jakieś rozumowanie i opisuje związki, np. relacje przyczynowo‑skutkowe. Tak jest m.in. w tekstach naukowych.Źródło: Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Składniowe środki stylistyczne, [w:] tejże, Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006, s. 67.
Dbałość o bogactwo stylistyczne oraz atrakcyjność tekstu związane jest z unikaniem powtórzeń wyrazów. Korzystając z synonimów, możemy podnieść wartość językową tekstu.
Stylistycznie atrakcyjnym zabiegiem składniowym są natomiast celowe powtórzenia wyrazów.
Składniowe środki stylistyczneNagromadzone w jednym tekście (lub jego fragmencie), mają silny walor ekspresywny. Mogą przybierać postać:
a) anafory — gdy powtórzony element znajduje się na początku kolejno po sobie następujących jednostek składniowych, tzn. zdań czy fraz, np.: Nie wolno nam życzyć sobie, by wszyscy byli doskonali. Nie wolno nam życzyć sobie, by nasz ideał doskonałości był przez wszystkich uznawany albo Czyste pranie, czysta oszczędność! (slogan reklamowy);
b) epifory — gdy powtórzony element jest umieszczony na końcu sąsiadujących jednostek składniowych, np.: Każdy dorosły człowiek pragnie akceptacji. I dziecko podobnie... pragnie akceptacji.
„Trzeba być świadomym tego, że powtórzenia „usztywniają” budowę tekstu — ich zastosowanie pociąga za sobą konieczność użycia w bliskim sąsiedztwie zdań skonstruowanych według tego samego schematu, a więc poszczególne części zdania występują w nich w podobnej kolejności. Jest to tzw. paralelizm składniowy.Źródło: Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Składniowe środki stylistyczne, [w:] tejże, Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006, s. 67.
Środki wyrażania wartościowań w języku i tekście
Wartościowanie negatywne bądź pozytywne może być elementem definicyjnym wyrazu, formy fleksyjnej czy też składniowej. Siłę wartościującą mogą mieć uzależnione od kontekstu czy też środowiska użytkowników języka specyficzne użycia tekstowe słów, np. metafory, hiperbole, eufemizmy, użycia ironiczne, drwiące itd. Te środki nazywamy tekstowymi.
Język wartościŚrodki wyrażania wartościowań dzieli się przede wszystkim na systemowe, skonwencjonalizowane oraz tekstowe, fakultatywne, zależne od kontekstu. Z tym podzialem krzyżuje się podział tych środków na parajęzykowe (gesty, intonacja, symbolika dźwiękowa i graficzna) oraz językowe: fleksyjnefleksyjne, składniowe, słowotwórczesłowotwórcze (te należą do środków systemowych), leksykalneleksykalne (systemowe bądź tekstowe), wreszcie oparte na frazeologizmach i tropach skonwencjonalizowanych, a także na tropach i figurach tekstowych, charakterystycznych zwłaszcza dla języka o funkcji poetyckiej.
Źródło: Jadwiga Puzynina, Język wartości, Warszawa 1992, s. 111.
Pogranicze składni i leksyki stanowią różnego typu partykuły i przysłówki związane z wartościowaniem. Należy do nich np. partykuła coś w zdaniach typu: Ty coś dziś mało jesz. Wyraża zaniepokojenie, niezadowolenie ze stanu rzeczy, o którym mowa.
Wartościowanie negatywne za pomocą partykuły niestety wyraża żal lub niezadowolenie mówiącego ze stanu rzeczy, o którym mowa w zdaniu.
Przysłówki zbyt, nazbyt, za, zanadto (np. Była zbyt późna pora na wizytę.) mówią o tym, że wyrazuowi określonemu przez przymiotnik przysługuje jakaś cecha (tym przymiotnikiem wyrażana) w stopniu większym, niż to by było z jakichś względów dobre. Te „względy” mogą być różnej natury, mamy tu więc do czynienia z ogólnym znaczeniem tego, co jest lub nie jest dobre.
Słownik
(łac. flexio – zginanie, zmienianie) dział morfologii zajmujący się odmianą wyrazów
(z gr. lexikón, od léxis – słowo) zasób wyrazów języka, jego słownictwo
(syntaktyka, z gr. sýntaxis – porządek, szyk) dział językoznawstwa zajmujący się budową zdań
dział językoznawstwa zajmujący się regułami powstawania nowych wyrazów w języku