Zasady stosunków międzynarodowych

Współpraca międzynarodowa i osiąganie ambitnych celów tej współpracy, w tym przede wszystkim utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, nie byłyby możliwe, gdyby państwa oraz inni uczestnicy stosunków międzynarodowych nie przestrzegali kilku zasad ustalonych w dziejach ludzkości.

Zasady prawa międzynarodowego to normy szczególne ze względu na ich znaczenie, moc obowiązującą oraz tryb ich tworzenia i zmiany. Wśród źródeł prawa międzynarodowego, do których zaliczamy również umowy międzynarodowe i zwyczaj międzynarodowy, zasady prawa międzynarodowego zajmują miejsce szczególne, ponieważ uznaje się je za normy o charakterze bezwzględnie obowiązującym. Oznacza to, że podmioty prawa międzynarodowego zobowiązane są do ich przestrzegania bez względu na to, czy zobowiązania takiego dokonały w jakiejkolwiek umowie międzynarodowej, którą się związały. Mówiąc inaczej, zasady prawa międzynarodowego obowiązują te podmioty, np. państwa, nawet jeśli nie wyraziły one na to swojej zgody.

RliwP5rzVynIW

Zdjęcie przedstawia budynek Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze - Pałac Pokoju. Posiada on dwie wieże i znajduje się na ogrodzonym terenie. Na wyższej z wież znajduje się duży zegar. Ogrodzenie zdobione jest złotymi akcentami. W tle błękitne niebo.

Zasada dobrej wiary

Zasada dobrej wiary odnosi się do intencji podmiotów prawa międzynarodowego i oznacza, że będą one podejmować działania – korzystać z praw lub realizować zobowiązania – z zamiarem osiągnięcia celu, dla którego prawa te i obowiązki zostały ustanowione, w przekonaniu, że pozostałe strony również dotrzymają swojej części umowy międzynarodowej. Z zasady tej wynika również powstrzymanie się od podejmowania działań, które mogłyby udaremnić takie cele. Jest to fundamentalna zasada prawa międzynarodowego, bez której jakakolwiek współpraca międzynarodowa nie byłaby możliwa.

Zasada dotrzymywania umów

Zasada dotrzymywania umów – pacta sunt servanda – to instytucja wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego. Wyraża się w tym, że podmiot, który w sposób ważny zawarł umowę, musi się z niej wywiązać.

Zasada powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia

Współcześnie zasada powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia wydaje się dużo bardziej naturalna niż dawniej. Jeszcze niewiele ponad stulecie temu wojnę traktowano powszechnie jako formę polityki zagranicznej państwa. Pierwsze próby wykluczenia wojny jako instrumentu polityki pojawiły się w dwudziestoleciu międzywojennym, a dopiero po drugiej wojnie światowej zasada powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia na trwałe wpisała się w kanon reguł, które powinny być przestrzegane we wzajemnych relacjach państw.

Zasada integralności terytorialnej

Zasada ta oznacza nienaruszalność całości terytorium państwaterytorium państwaterytorium państwa, utrzymanie suwerenności w jego dotychczasowych granicach geograficznych. Wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej państw jest podstawą pokojowego współistnienia, trudno bowiem wyobrazić sobie, aby władze jakiegokolwiek państwa bezczynnie patrzyły na naruszanie jego granic lub próbę odłączania części terytorium. Państwo sprawuje bowiem swoją jurysdykcjęjurysdykcjajurysdykcję na ściśle określonym terytorium i terytorium to powinno domyślnie pozostawać niezmienne.

Zasada nienaruszalności granic

Zasada nienaruszalności granic często wymieniana jest obok zasady integralności terytorialnej ze względu na związek zachodzący między nimi. O ile jednak zasada integralności dotyczy nienaruszalności terytorium, nienaruszalność granic oznacza, że ustalonych i uznanych granic państw nie wolno nawet przekraczać bez zgody odpowiednich władz państwowych, niezależnie od intencji, jaka temu towarzyszy, a więc nawet wtedy, gdy celem tym nie jest przejęcie kontroli nad częścią lub całością terytorium państwa.

Zasada pokojowego załatwiania sporów

Konflikty interesów między państwami są nieuniknione – choćby w związku z tym, że zasoby naturalne nie są nieograniczone i dostęp do nich musi wywoływać rywalizację. Wojna była w przeszłości bardzo często wybieranym sposobem rozwiązania takich sporów – dawała jednoznaczne rozstrzygnięcie, czyje interesy będą realizowane. Z czasem ludzkość coraz lepiej uświadamiała sobie niszczycielską siłę wojny i korzyści z rezygnacji z tej formy rozstrzygania sporów międzynarodowych. Dziś w znacznie większym stopniu wykorzystuje się metody pokojowe – m.in. negocjacje, mediacje, arbitraż – a państwa zobowiązują się w zawieranych umowach międzynarodowych, że w przypadku zaistnienia między nimi konfliktu interesów, z takich właśnie metod skorzystają.

Zasada suwerenności

Zasada suwerenności państwa obejmuje dwa aspekty. Suwerenność wewnętrzna, czyli całowładność, to wyłączna kompetencja państwa do podejmowania określonych działań na jego terytorium. Wyłączność suwerenności wewnętrznej oznacza, że organy władzy państwowej funkcjonującej na terytorium państwa są niezależne od innych państw czy podmiotów. Suwerenność zewnętrzna, samowładność, dotyczy niezależności państwa od innych podmiotów na arenie międzynarodowej, swobodę kształtowania własnej polityki zagranicznej.

Zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne państwa

Zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne państwa skutkuje tym, że każdy kraj ma prawo i pełną swobodę wybrania swojego systemu politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego, a jakiekolwiek inne państwo lub organizacja nie powinny w żaden sposób wpływać na te decyzje. Wynika ona bezpośrednio z suwerenności wewnętrznej, jaką cechuje się każdy kraj.

Zasada samostanowienia narodów

Zasada samostanowienia narodów przyznaje wszystkim narodom prawo do stworzenia i posiadania własnej państwowości. Była ona jednym ze słynnych czternastu postulatów wysuniętych przez Prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona po zakończeniu I wojny światowej. W praktyce nierzadko realizacja tej zasady napotyka poważne trudności – wynikające przede wszystkim z braku porozumienia odnośnie tego, która zbiorowość zasługuje na miano narodu, a która nie.

Regulacje prawne

Najważniejsze dokumenty międzynarodowe regulujące opisane zasady to:

• Karta Narodów Zjednoczonych podpisana 26 czerwca 1945 r. w San Francisco;

• Deklaracja zasad prawa międzynarodowegoprawo międzynarodowe (publiczne)prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych (Rezolucja ZO ONZ nr 2625 (XXV) z 24 października 1970 r.);

• Akt końcowy KBWE z 1 sierpnia 1975 r., Akt helsiński – Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi.

Sygnatariuszami przynajmniej jednego z tych dokumentów jest znakomita większość państw świata, które w ten sposób zobowiązały się do postępowania według ustalonych zasad stosunków międzynarodowych. Tymczasem wszystkie te zasady wciąż bywają łamane, ilekroć jakieś państwo, kierując się własnym interesem, uzna to za wygodne. Nie oznacza to jednak, że ustalenie tak ambitnych zasad nie miało żadnego sensu – wręcz przeciwnie, jest to konieczny pierwszy krok na drodze do zmiany oblicza stosunków międzynarodowych. I choć długa to droga, ten pierwszy krok uznać można już za wykonany.

Rjw3YMvjtd5ut

Zdjęcie przedstawia umundurowanych żołnierzy, maszerujących drogą. Mają na sobie kaski i są uzbrojeni. W tle widoczne są wzniesienia górskie.

Słownik