Styl romański

1

R18Nvv95dJAXC

Ilustracja przedstawia podwójne okno romańskie – biforium. Jest to podwójne okno z półkolistym zwieńczeniem obu połówek i rozdzielającą je masywną kolumienką. Charakterystyczną cechą tego okna jest także rozglifowanie, czyli rozszerzanie się otworu okiennego od środka grubości muru w kierunku jego zewnętrznej krawędzi. Biforium jest otoczone ceglanym murem.

R165oXiILc6PE

Fotografia przedstawia romański kościół św. Andrzeja w Krakowie, budowany w latach 1079 - 1098. Zbudowany jest z cegły otynkowanej na zewnątrz jasnym tynkiem. Na frontowej ścianie kościoła znajduje się kilka okien, w tym jedno duże, a w górnej części potrójne biforium. Z przodu kościoła są dwie bliźniacze wieże z dwoma rzędami okien - dolne okna są pojedyncze, okna umiejscowione wyżej to podwójne biforia. Wieże mają wielokątny kształt, zakończone są kopulastymi dachami, a na ich szczycie znajdują się krzyże. Dach na pozostałej części jest spadzisty i zbudowany z czerwonej dachówki. Od strony prezbiterium na dachu umieszczony jest krzyż.

Artystyczna wrażliwość ludów, które wtargnęły za limeslimeslimes rzymski u schyłku starożytności, kształtowała się pod przemożnym wpływem sztuki Imperium, stanowiącej wzorzec i punkt odniesienia dla ówczesnej twórczości. Podkreśla to nawet nazwa styl romański, którą określa się sztukę wczesnego średniowiecza, utworzona od przymiotnika „rzymski” (łac. romanus). Pierwsze dzieła twórców średniowiecznych noszą wszelkie cechy sztuki prymitywnej. Obserwacja antycznych, realistycznych w swej formie dzieł sztuki i nieumiejętność ich skopiowania zbiegły się wówczas z uruchomieniem bogatej wyobraźni barbarzyńskich twórców – pełnej fantastycznych postaci i abstrakcji. Z takiego połączenia zrodził się oryginalny styl, daleki od realizmurealizmrealizmu, lecz za to przepojony symboliką. W architekturze charakteryzował się on bryłami budynków tworzonymi z kombinacji prostych form geometrycznych: prostopadłościanów, walców, ostrosłupów, graniastosłupów, stożków, oraz wszechobecnym łukiem półkolistym (pełnym), stosowanym do zwieńczania okien, wejść (portaliportalportali) i przejść wewnątrz budynków.

R1NNW3OzQDvtM

Zdjęcie przedstawia kościół opactwa Maria Laach z dwunastego wieku oraz portyk przed kościołem pochodzący z pierwszej ćwierci trzynastego wieku. Portyk to niższa część kościoła przykryta jednospadowym, zielonym dachem. W środkowej części fasady znajduje się szerokie wejście zakończone portalem z płaskorzeźbami. Poszczególne części portyku oddzielone są od siebie masywnymi kolumnami, a na każdej z tych części znajdują się cieńsze kolumny połączone łukiem. Nad nimi znajdują się okrągłe okna. W głębi widoczna jest właściwa część kościoła. Środkowa część ma półkolisty kształt, po jej bokach znajdują się okna z portalami, a dach na tej części ma spadzisty, zaokrąglony kształt. Boczne nawy kościoła są na planie kwadratu, również mają spadzisty dach. Od naw bocznych odchodzą wieże zbudowane na planie koła, ich dach jest stożkowaty. Nad nawą główną znajduje się najwyższa wieża.

R1LvnUCoUEqJN

Fotografia przedstawia wnętrze kościoła w opactwie Maria Laach. Zdjęcie zostało wykonane z perspektywy nawy głównej. W nawie głównej w dwóch rzędach stoją masywne kolumny, pomiędzy nimi znajdują się przejścia do naw bocznych. Do kolumn przylegają półokrągłe płaskorzeźby, które ciągną się do sklepienia składającego się z jasnych żeber. W górnej części nawy głównej nad portalami umieszczone są witraże. Na dalszym planie znajduje się prezbiterium, które jest zbudowane na planie półkolistym. Na ścianach znajdują się witraże półokrągłe na górze. Nad witrażem widoczny jest duży fresk przedstawiający Jezusa Chrystusa.

RdSO0S6IariiM

Zdjęcie przedstawia ceglaną fasadę katedry w Le Puy‑en‑Velay pochodzącej z pierwszej połowy dwunastego wieku. Do głównego wejścia prowadzą długie schody. Główne wejście jest zakończone na górze półokrągłym portalem, podobnie jak boczne wejścia umieszczone symetrycznie po bokach, które są jednak węższe i niższe. Obramowania drzwi są zbudowane z naprzemiennie występujących jasnych i ciemnych cegieł. Nad portalami znajdują się półkoliste, zamurowane biforia, a jeszcze wyżej widać półkoliste okna zakończone portalami. Na szczycie fasady znajduje się wieża, która posiada dwuspadowy dach, a symetrycznie po obu stronach widoczne są dwie mniejsze, podobne wieże.

RP7pAX5WEti73

Na fotografii przedstawiono Kościół Świętego Piotra Wormacji w Niemczech w ujęciu od strony wschodniej. Na pierwszym planie przedstawione jest prezbiterium zbudowane na planie półokręgu, które posiada na ścianie wyrzeźbione łuki, natomiast powyżej umieszczone są okrągłe okna w formie rozety. W najwyższym punkcie prezbiterium znajdują się ozdobne kolumnady. Prezbiterium ma spadzisty dach ze spiczastym czubkiem. W głębi widoczna jest nawa główna wyższa od prezbiterium. Jej dach jest spadzisty, na nim znajduje się krzyż. Po bokach nawy głównej są wysokie wieże zbudowane na planie okręgu posiadające równomiernie rozmieszczone, małe okna. Z kolei na wyższych kondygnacjach znajduje się ozdobna kolumnada, a nad nią okna w dzwonnicy. Dach ma kształt spiczastego ostrosłupa. W tle widoczne są wieże naw bocznych.

Gotyk

1

R1NFKdPvEAQqL

Ilustracja przedstawia okno gotyckie. Jest to podłużne, pionowe okno, którego szczyt jest zakończony ostrym końcem, z kolei boki są w kształcie łuku. Okno podzielone jest na części maswerkiem. Są to kamienne żebrowate elementy, wyznaczające wewnętrzne podziały okna wraz z ozdobną rozetką w jego górnej części.

RECIvaGdyazq0

Na zdjęciu przedstawiono witraż z połowy dwunastego wieku z Katedry w Chartres. Ma pionową orientację, górną jego część stanowi łuk spiczasty w szczytowym miejscu. Od niego odchodzi w dół maswerk, który dzieli okno na pół, a także poziome linie ułożone równomiernie. Pomiędzy nimi przedstawione są sceny Męki Pańskiej utworzone ze szkła w różnych kolorach.

Cechy sztuki romańskiej zostały ukształtowane nie tylko przez gusta twórców i odbiorców, lecz początkowo wynikały one także z niewielkich umiejętności technicznych artystów, architektów i budowniczych. Wraz z rozwojem techniki ludzie średniowiecza nauczyli się tworzyć dzieła realistyczne i byli bardziej sprawni w realizacji założeń architektonicznych, co pozwoliło w sposób w pełni przemyślany stworzyć nowy styl. W 1144 r. opatopatopat Suger z podparyskiego klasztoru Saint Denis zakończył przebudowę prezbiterium tamtejszego kościoła. Na uroczystość konsekracji świątyni zjechali się biskupi północnej Francji. Zachwyt, z jakim przyjęli dzieło Sugera, sprawił, że rychło zaczęły powstawać jego naśladownictwa. W miastach północnofrancuskich przystąpiono do wznoszenia nowych monumentalnych katedr, stanowiących wspólne dzieło oraz dumę biskupów i mieszczan. Tak narodził się styl gotycki. Rola Sugera polegała nie tylko na wykorzystaniu nowinek technicznych, takich jak ostry łuk oraz sklepienie krzyżowo‑żebrowe, które mógł podpatrzyć w różnych kościołach zbudowanych w pierwszej połowie XII w. Opat Saint Denis stworzył również teoretyczne podstawy nowego stylu. Smukłość i imponująca wysokość gotyckich budowli sakralnych miała od dawać istotę modlitwy, kierowanej przez wiernych ku górze – do Boga. Wielkie okna z witrażamiwitrażwitrażami wpuszczające do wnętrza świątyni różnokolorowe światło ukazywały otwieranie się wspólnot chrześcijańskich na Chrystusa, jednoznacznie kojarzonego ze światłością. Gotyckie katedry stały się największym osiągnięciem artystycznym średniowiecza.

ReH2x0LAWsTRd

Zdjęcie przedstawia katedrę Notre‑Dame w Reims, wznoszoną w latach 1211 do 1300. Z przodu katedry znajdują się trzy wejścia. Pośrodku znajduje się wejście główne, po obu bokach dwa kolejne. Wejście to otoczone jest ozdobnym, dużym portalem, a wejścia boczne mniejszymi portalami. Nad wejściem głównym znajduje się rozeta, natomiast nad bocznymi znajdują ozdobne witraże. Ponad nimi widoczne są płaskorzeźby. Nad portalem wejścia głównego znajduje się duża, okrągła rozeta, a nad wejściami bocznymi dwa smukłe, połączone ze sobą okna gotyckie. Pomiędzy tymi elementami we wnękach widoczne są smukłe rzeźby przedstawiające postacie ludzkie. Kolejny szereg płaskorzeźb ponad rozetą przedstawia również postacie ludzkie. Po bokach znajdują się dwie symetryczne wieże z ostrymi szczytami. Cała katedra zbudowana jest z jasnego kamienia.

R1WSFuS3Qknea

Fotografia przedstawia czternastowieczny Kościół Podwyższenia Trójcy Świętej, Najświętszej Marii Panny i świętego Bernarda w Gdańsku. Pośrodku fasady kościoła znajduje się wejście główne otoczone skromnym portalem; po bokach drzwi są niewielkie kolumny. Nad wejściem głównym znajduje się pionowy witraż z półkolistym zakończeniem u góry. Nad witrażem widoczna jest ozdobna płaskorzeźba ze złotymi elementami. Nad nią, jedna nad drugą znajdują się ozdobne wnęki, z kolei nad nimi kolejna taka płaskorzeźba i złoty krzyż. Element ten zbudowany jest z jasnego kamienia. Po obu stronach są dwie symetryczne wieże z czerwonej cegły o wielokątnym kształcie zwieńczone spiczastym dachem z zielonkawego metalu. Jego podstawa jest zaokrąglona, a szczyt zaostrzony i zakończony krzyżem. Po bokach kościoła znajdują się dwie symetryczne, niskie nawy zbudowane z czerwonej cegły z jednospadowym dachem.

Rob81dpbBJGDR

Zdjęcie przedstawia czternastowieczny Kościół Świętego Jakuba w Toruniu. Nad budynkiem góruje masywna wieża z czerwonej cegły wybudowana na planie czworokąta. Na jej bocznych ścianach znajdują się liczne, półkoliste, ozdobne wnęki. Dach wieży zbudowany jest z czerwonej dachówki, ma boki spadziste, a szczyt płaski. Z wieżą kościoła łączy się nawa główna zbudowana na planie prostokąta; jej ściany są z czerwonej cegły. Dwuspadowy dach wykonano również z czerwonej dachówki. Na szczycie ściany bocznej znajduje się poziomy, ozdobny wzór i witraże. Nawa boczna posiada jednospadowy dach, a na ścianach widoczne są witraże.

RBbPihlJhQ6LH

Na fotografii przedstawione jest wnętrze bazyliki świętego Dionizego w Saint‑Denis we Francji. Nawę główną oraz prezbiterium przedzielają liczne kolumny, które tworzą przejścia zakończone portalami. Prowadzące od kolumn linie na suficie łączą się w cienkie żebra o zaokrąglonych kształtach. Nad kolumnami prowadzącymi do naw bocznych znajdują się balkony, a nad nimi podwójne witraże zwieńczone rozetami, które zbudowane są z kolorowych fragmentów szkła tworzących różne sceny. W centralnej części zdjęcia znajduje się na podwyższeniu ołtarz główny, a z jego boku figura Maryi z Dzieciątkiem Jezus.

RVViYpeY7JjvG

Zdjęcie przedstawia tympan z Bramy Złotników Katedry w Santiago de Compostela. Ma on półokrągły kształt, na jego górnej krawędzi widoczna jest płaskorzeźba z motywami roślinnymi. Pośrodku tympanonu widoczne są liczne płaskorzeźby przedstawiające postacie ludzkie, zwierzęce oraz motywy roślinne.

RSg0T00CYXrmn

Fotografia przedstawia kamienną figurę Tronującej Madonny z Goźlic. Rzeźba ma uproszczoną formę i kształt. Przedstawia siedzącą na tronie Maryję z Dzieciątkiem Jezus, które trzyma z przodu kolanach i przytrzymuje rękami. Maryja na głowie posiada chustę spływającą do tyłu, jej wyraz twarzy jest surowy. Ubrana jest w długą szatę. Dzieciątko Jezus nad głową posiada aureolę.

RQ6W6APdPkY6F

Fotografia przedstawia rzeźby znajdujące się na portalu południowym katedry pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Chartres we Francji. Są to cztery postacie męskie. Dwóch mężczyzn trzyma w rękach księgę, dwóch kolejnych w jednej ręce ma włócznie, a przy boku miecz. Wszyscy ubrani są w powłóczyste szaty. Nad głowami wyrzeźbionych osób znajduje się miniaturowe odwzorowania budynków sakralnych, a nad nimi miniaturowe wizerunki osób ustawione jedna nad drugą.

RiSd3776UO9Ce

Fotografia przedstawia rzeźbę Dziewicy z Dzieciątkiem wykonaną z kości słoniowej. Maryja ma długi welon oraz długą szatę, patrzy na małego Jezusa, którego trzyma na lewej ręce. Jest zwrócony głową w jej stronę. Dzieciatko ubrane jest w powłóczystą szatę i ma kręcone włosy. Nie posiada lewej dłoni, która została utrącona.

R13sKEJTyWDwk

Film nawiązujący do sztuki średniowiecznej.

Film nawiązujący do sztuki średniowiecznej.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbZIQRZQO

Film nawiązujący do sztuki średniowiecznej.

Słownik

Słowa kluczowe

gotyk, styl romański sztuka, architektura, średniowiecze, kultura średniowieczna

Bibliografia

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.