Ilustracja przedstawia schemat dotyczący siedemnastowiecznego baroku. Od głównego hasła barok odchodzi informacja z jego cechami: sprzeczność, niejednoznaczność, kontrast, dynamika, emocje, odstępstwo od normy, pomysłowość. Te cechy odnaleźć można w: 1. Architekturze cechującej się liniami falistymi, bogatymi zdobieniami (np. motywy roślinne), w malarstwie i rzeźbie nieodłączne powiązanej z architekturą, w znaczeniu światła (np. okna, tzw. latarnie); 2. Malarstwie, gdzie jest alegoryczność, asymetria w kompozycji, dynamizm w ukazaniu postaci, światłocień, nasycone barwy, 3. Rzeźbie, gdzie jest ekspresja, dynamizm, gra światła i cienia; 4. Muzyce, gdzie słychać kontrapunkt, polifonię, dysonans. Od wskazanych cech linia prowadzi także do literatury. A od niej wskazane są poniżej trzy nurty: 1. Nurt sarmacki z wymienionymi poniżej cechami: sarmatyzm, tradycja szlachecka, obyczajowość szlachecka, gawęda szlachecka, pamiętniki, obrazowość stylu, przywiązanie do tradycji i przedstawicielem Janem Chryzostomem Paskiem (1636-1701); 2. Nurt dworski z wymienionymi poniżej cechami: tematyka miłosna i obyczajowa, kunszt formy, konceptyzm, marinizm i przedstawicielem Janem Andrzejem Morsztynem (1621-1693); 3. Nurt filozoficzny z wymienionymi poniżej cechami: vanitas, życie jako „bojowanie”, sprzeczność między ciałem i duszą, walka z pokusami ziemskimi, dramat upływu czasu, oparcie w Bogu tradycji i przedstawicielami Mikołajem Sępem-Sarzyńskim (1550-1581) i Danielem Zaborowskim (1573-1640).
Ilustracja przedstawia schemat dotyczący siedemnastowiecznego baroku. Od głównego hasła barok odchodzi informacja z jego cechami: sprzeczność, niejednoznaczność, kontrast, dynamika, emocje, odstępstwo od normy, pomysłowość. Te cechy odnaleźć można w: 1. Architekturze cechującej się liniami falistymi, bogatymi zdobieniami (np. motywy roślinne), w malarstwie i rzeźbie nieodłączne powiązanej z architekturą, w znaczeniu światła (np. okna, tzw. latarnie); 2. Malarstwie, gdzie jest alegoryczność, asymetria w kompozycji, dynamizm w ukazaniu postaci, światłocień, nasycone barwy, 3. Rzeźbie, gdzie jest ekspresja, dynamizm, gra światła i cienia; 4. Muzyce, gdzie słychać kontrapunkt, polifonię, dysonans. Od wskazanych cech linia prowadzi także do literatury. A od niej wskazane są poniżej trzy nurty: 1. Nurt sarmacki z wymienionymi poniżej cechami: sarmatyzm, tradycja szlachecka, obyczajowość szlachecka, gawęda szlachecka, pamiętniki, obrazowość stylu, przywiązanie do tradycji i przedstawicielem Janem Chryzostomem Paskiem (1636-1701); 2. Nurt dworski z wymienionymi poniżej cechami: tematyka miłosna i obyczajowa, kunszt formy, konceptyzm, marinizm i przedstawicielem Janem Andrzejem Morsztynem (1621-1693); 3. Nurt filozoficzny z wymienionymi poniżej cechami: vanitas, życie jako „bojowanie”, sprzeczność między ciałem i duszą, walka z pokusami ziemskimi, dramat upływu czasu, oparcie w Bogu tradycji i przedstawicielami Mikołajem Sępem-Sarzyńskim (1550-1581) i Danielem Zaborowskim (1573-1640).
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Krzysztof KoehlerDomek szlachecki w literaturze polskiej epoki klasycznej
R7H0DtPgTGa6u1
Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Jest szczupły, lekko łysiejący. Nosi okulary. Ubrany jest w garnitur i koszulę. Na jego szyi zawieszone są słuchawki. Mężczyzna siedzi. Opiera się rękami o stół. Na stole, stoi mikrofon i plastikowy kubek. Leżą papiery.
Krzysztof Koehler (ur. 1963) – poeta, krytyk literacki, eseista, scenarzysta filmów dokumentalnych poświęconych kulturze polskiej
Źródło: MatějBaťha, Krzysztof Koehler, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
[…] Nowa świadomość [szlachecka] rodziła się mniej więcej na przełomie wieku XVI i XVII. Wszyscy badacze, którzy pisali o przełomie obu stuleci, podkreślają, że takim znaczącym wydarzeniem, które przyczyniło się do transformacji, był na planie historycznym rokosz Zebrzydowskiegorokosz Zebrzydowskiegorokosz Zebrzydowskiego; wydarzenie to niejako odsłoniło kierunek zmian, które nastąpią w ciągu wieku XVII i później. […] Skoro […] barok rodził się na gruzach ładu renesansowego, to taka przemiana szczególnie jaskrawo widoczna jest w kreacji poetyckiej. Dla poetów renesansu istotny był […] podmiotowy punkt widzenia rzeczywistości. Poezja nie chce malować krajobrazów, […] lecz zależy jej na tym, by zbudować wokół podmiotu zamkniętą krajobrazem przestrzeń, im bardziej harmonijną w swoich zarówno wertykalnychwertykalnywertykalnych, jak i horyzontalnychhoryzontalnyhoryzontalnych konfiguracjach, tym doskonalszą. Centrum takiej przestrzeni harmonijnej jest człowiek, a dokładniej jego dom. Przy czym: przestrzeń harmonijną buduje się w poezji renesansowej z punktu widzenia centrum […]. Istotne jest tak samo zwaloryzowanie przestrzeni: to, co wyznacza okręg, czyli horyzont, jest dobre, swoje, własne, poza tą przestrzenią znajduje się chaos, zło. Tymczasem jednak barok zachwiał renesansową koncepcję ładu. Naruszone zostają granice poezji renesansowej, w wyniku czego kończy się antropocentryczna wizja ładu świata. Podmiot traci symboliczne zakorzenienie w centrum, jest ofiarą barokowego braku centrum. […]
Na przełomie wieków XVI i XVII rozpoczęła się ożywiona dysputa na temat miejsca szlachty w społeczeństwie staropolskim. Dokładniej mówiąc, dyskusja dotyczyła tego splotu przemian społecznych i politycznych, które były już raczej przesądzone, właśnie przejścia szlachty z siodła do domku. Głosy ożywiające wizerunek szlachcica‑rycerza, pojawiające się pod koniec XVI wieku […], nie mogły odwrócić procesu, który dokonywał się prawie przez cały wiek XVI. […] człowiek osiadły w domku usadawiał się w miejscu w zgodzie z najświętszą i klasyczną tradycją (kanon Pisma Świętego i tradycji grecko‑rzymskiej), następnie w zgodzie z hierarchiczną strukturą państwa jako całości, stanowiąc jego zaczyn, i wreszcie w całkowitej zgodzie […] z zasadniczym prawem natury, przewidującym dla każdego przedmiotu (bądź bytu) odpowiadające mu miejsce, związane z jego celem i funkcją. […] W polskiej perspektywie widzenia posiadanie implikowałoimplikowaćimplikowało wolność szlachecką, z drugiej jednak strony podnoszono tak samo kwestię etycznej odpowiedzialności stanu posiadania, który gwarantował nie tylko przywileje i korzyści, ale też i obowiązki. W myśl tych uwag posiadłość byłaby tedy gwarantem praworządności; posiadanie – warunkiem przywiązania do prawa i podlegania mu. A zatem: stan posiadania był elementem harmonii kosmicznej, społecznej, politycznej. […] Oczywiście szlachcic powinien zachować pewne oznaki rycerskości, takie jak szabla u boku, umiejętność jazdy konnej itp. […] W społeczeństwie szlacheckim kultura materialna […] była kulturą znakową. Takim znakiem kulturowym, wyróżniającym szlachcica w ramach struktury społecznej, był zarówno kontusz (jak wiadomo pochodzenia tureckiego), jak i sobole czy ganek przed domem albo wysokie wrota przed obejściem. […] Rzec można, że kultura materialna, razem z całym zasobem rytuałów i zachowań, służyła integracji i wyodrębnianiu się narodu szlacheckiego jako narodu na zewnątrz, wobec innych. Była tak samo niezbywalnym elementem ładu, przykładem – codziennym i namacalnym – ciągłości i życia tradycji.
dom Źródło: Krzysztof Koehler, Domek szlachecki w literaturze polskiej epoki klasycznej, [w:] Domek szlachecki (fragmenty).
RfLA0ePvfUQxa
1. Autor przywołuje rokosz Zebrzydowskiego jako ważne wydarzenie historyczne. Odszukaj w dostępnych ci źródłach informacje o tym wydarzeniu. Przedstaw je w interesującej formie. Wyjaśnij, jaki jest, według ciebie, cel tego przywołania.
2. Podaj przykłady wydarzeń historycznych z wcześniejszych epok (średniowiecze, odrodzenie), które stały się przyczyną zmian mentalności ludzi i zmian kulturowych. Powiedz, na czym one polegały.
3. Które z wydarzeń historycznych XX i XXI w. uznajesz za ważne dla zmian świadomości ludzi współczesnych? Uzasadnij swoją opinię.
4. Autor mówi, że „barok rodził się na gruzach ładu renesansowego”. Przypomnij utwory literackie i dzieła malarskie, które odzwierciedlały ten ład. Co stanowiło w nich „centrum”, o którym mówi autor eseju?
5. Przywołaj utwory literatury barokowej, które odczytujesz jako wyraz wspomnianego przez autora „braku centrum”.
6. Jak myślisz, czy współcześnie jesteśmy spadkobiercami „renesansowego ładu”, czy barokowego „braku centrum”? Przedstaw argumenty uzasadniające twoją opinię.
7. Wyjaśnij, jak rozumiesz metaforę „przejścia szlachty z siodła do domku”. Kiedy się dokonał i czym był spowodowany ten proces?
8. Odtwórz przedstawiony w tekście Koehlera obraz życia szlachty w XVI w. Stwórz na podstawie tekstu ciąg słów kluczy odzwierciedlający specyfikę kultury szlacheckiej tego czasu.
9. Korzystając ze zdobytej wiedzy i znajomości utworów literatury barokowej, dopełnij zasygnalizowane w ostatnim akapicie informacje i refleksje na temat obrazu życia szlachty w XVII w.
rokosz Zebrzydowskiego
Mowa o wydarzeniach z 1606 r., kiedy to magnateria, niezadowolona z rządów i obawiająca się o swoje przywileje, wystąpiła pod wodzą Mikołaja Zebrzydowskiego przeciwko królowi Zygmuntowi III. Zbrojny konflikt zakończył się rozbiciem rokoszan
wertykalny
pionowy
horyzontalny
poziomy
Słownik
implikować
implikować
wynikać, pociągać za sobą (określone konsekwencje)
ekfraza
ekfraza
(gr. ékphrasis – dokładny opis) artystyczny opis dzieła sztuki, który pojawia się w literaturze, np. opis tarczy Achillesa w Iliadzie Homera, opis arcyserwisu w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza; ekfrazy często pojawiają się w poezji współczesnej, np. Stanisława Grochowiaka, Zbigniewa Herberta, Wisławy Szymborskiej
sakralizacja
sakralizacja
(łac. sacrum – to, co święte, sacer – święty, uświęcenie) nadanie charakteru religijnego osobom, przedmiotom lub zjawiskom należącym do sfery świeckiej
technopaegnia
technopaegnia
(gr. techne ‒ sztuka, paegnion – gra, zabawa) w starożytnej Grecji gatunek poezji wizualnej; wiersz pisany lub drukowany w kształcie figury odzwierciedlającej jego temat
theatrum anatomicum
theatrum anatomicum
(łac.) teatr anatomiczny; miejsce do nauki anatomii w kształcie amfiteatru ze stołem pośrodku
turpizm
turpizm
(łac. turpis – brzydki) celowe wprowadzanie do utworu literackiego elementów brzydoty; turpizm wiąże się z antyestetyzmem i kultem brzydoty; w poezji polskiej po 1956 roku chwytem tym chętnie posługiwał się Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll i Andrzej Bursa
wanitatywny
wanitatywny
(łac. vanitas – marność) związany z tematyką przemijania, ludzkiej marności; vanitas to myśl przewodnia biblijnej Księgi Koheleta (Koh 1, 2): Vanitas vanitatum et omnia vanitas (Marność nad marnościami i wszystko marność)
