Wydarzenia historyczne, kształtowanie się granic państwowych oraz ruchy migracyjne powodują, że poszczególne państwa nie są homogeniczne pod względem narodowościowym i etnicznym. Stopień wielonarodowości jest jednak bardzo zróżnicowany. Istnieją kraje, w których udział osób innej narodowości jest znikomy, a także takie, gdzie stanowią one dużą część społeczeństwa. W społeczeństwie danego kraju można zidentyfikować mniejszości narodowe oraz grupy etniczne. Mniejszości narodowe to – według Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych, etnicznych oraz języku regionalnym – grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej  i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Według Encyklopedii PWN grupa etniczna to grupa społeczna, którą charakteryzuje tylko jej właściwy zespół cech: nazwa, język lub zdecydowanie odmienna gwara, wspólne pochodzenie z określonego terytorium lub od wspólnego przodka, świadomość historii i kultury, system wartości i symbolika grupowa, religia, poczucie więzi łączącej jej członków przy jednoczesnym dystansie do innych grup.

RsbGz4FzJDWCQ

Mapa Polski przedstawia rozmieszczenie mniejszości narodowych, grup etnograficznych oraz mniejszości etnicznych w Polsce. Poszczególne regiony oznaczone są na mapie różnymi kolorami, a na nich znajdują się kolorowe punkty symbolizujące główne mniejszości narodowe zgodnie z legendą. Poczynając od północy na Pomorzu Zachodnim zamieszkują Słowińcy, z okolicach Szczecina spotyka się mieszkańców reprezentujących mniejszość białoruską, ukraińską, wietnamską, rosyjską oraz Romów. Wzdłuż wybrzeża zamieszkują Ukraińcy oraz Niemcy. Kolejny wyznaczony region historyczny to Pomorze Gdańskie; zamieszkują go Borowiacy i Kociewiacy. W okolice Gdańska spotyka się Romów, Niemców, Ukraińców, Wietnamczyków, Białorusinów i Rosjan. Na tym terenie można spotkać również Kaszubów oraz rozsianych po całym obszarze Niemców. Następna kraina geograficzne to Warmia: w okolicach Olsztyna spotyka się mniejszości narodowe takie jak Wietnamczycy, Niemcy, Ukraińcy. Obok znajdują się Mazury; na tym terenie można spotkać dużą liczbę Ukraińców oraz Niemców. Na obszarze Podlasia, gdzie w centrum znajduje się Białystok, można spotkać Litwinów, a w jego północnej części Rosjan, Białorusinów i Ukraińców. W okolicach Białegostoku mieszkają w Romowie, Ukraińcy, Rosjanie, Białorusini oraz Litwini. Z tym terenem sąsiaduje Mazowsze: w okolicach Warszawy mieszkają prawie wszyscy przedstawiciele mniejszości narodowych: Romowie, Niemcy, Ukraińcy, Białorusini, Rosjanie, Litwini, Wietnamczycy, Żydzi. Na terenie Mazowsza żyją również takie grupy etnograficzne jak Kurpie, Księżacy, Dobrzyniacy, Poborzanie. Kolejny region historyczny wyznaczony na mapie to Wielkopolska; na jej terenie zamieszkują Krajniacy, Pałuczanie, Biskupianie, Dzierżacy, Chazacy i Mazurzy Wileńscy. Kolejny region historyczny to Kujawy: w okolicach Bydgoszczy można spotkać przedstawicieli Rosjan, Romów, Niemców i Ukraińców. Do Wielkopolski przylega niewielki, wyodrębniony teren: mieszkają tam Chwalimiacy. Przy granicy z Niemcami znajduje się Ziemia Lubuska oraz Łużyce; można tam spotkać mniejszość niemiecką. Kolejny bardzo duży region historyczny na mapie Polski to Śląsk. Okolice Zielonej Góry zamieszkują Ukraińcy, Romowie, Łemkowie, Rosjanie i Niemcy. Poniżej, w okolicach Wrocławia żyją Łemkowie, Ukraińcy, Niemcy, Żydzi, Romowie, Rosjanie i Ukraińcy. W okolicach Opola i Katowic w bardzo dużej ilości Ślązacy, Niemcy a także w mniejszej ilości Romowie i Ukraińcy. Następny wydzielony obszar to Ziemia Sieradzko – Łęczycka. W okolicach Łodzi spotyka się Rosjan, Ukraińców, Romów, Żydów, Niemców i Białorusinów. Niewielki teren przylegający do granicy wschodniej to Polesie Lubelskie - na jego terenie występują Białorusini. Największy wydzielony na mapie region historyczny to Małopolska. Wydzielono na nim począwszy od północy tereny zamieszkiwane przez grupy etnograficzne: region radomski, region kielecko - świętokrzyski, region sandomierski, Krzczonowiacy, Lasowiacy, Rzeszowiacy, Krakowiacy, Lachy Sądeckie, Górale i Pogórzanie. Występują tam w dużej ilości Słowacy i Czesi wzdłuż południowej granicy kraju, a także Ukraińcy wzdłuż granicy wschodniej, a w centrum Romowie. W okolicach Krakowa w można spotkać Rosjan, Ukraińców, Romów, Niemców, Wietnamczyków. W okolicach Lublina skupiają się Romowie, Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini.

Podobnie jak strukturę etniczną i narodowościową ludności Polski, tak i strukturę wyznaniową identyfikuje się na podstawie spisu powszechnego. Jest to badanie ankietowe przeprowadzane wśród mieszkańców Polski i obejmujące szczegółowe informacje na temat ludności, gospodarstw domowych, wyposażenia mieszkań oraz dotyczące struktury wyznaniowej Polaków. W tym e‑materiale zostaną zaprezentowane wyniki ostatniego spisu powszechnego z 2011 roku. Możesz zastanawiać się, dlaczego omawiane będą dane sprzed 10 lat? Musisz wiedzieć, że spis powszechny przeprowadzany jest co 10 lat, ponieważ jest to bardzo złożone, skomplikowane badanie, wymaga zaangażowania bardzo wielu osób. Wiele czasu zajmuje już samo zbieranie danych, ale przede wszystkim ich zgromadzenie i późniejsza ich analiza i przygotowanie dostępnych powszechnie publikacji.

Dominującym w Polsce wyznaniem religijnym jest katolicyzm, do którego przyznaje się 98,56% osób deklarujących przynależność wyznaniową i 97,36% osób, które odpowiedziały na pytanie o przynależność wyznaniową. Oznacza to, że jedynie 2,64% Polaków deklaruje brak przynależności do jakiegokolwiek wyznania. Biorąc pod uwagę tylko osoby przynależące do jakiegoś kościoła, przynależność do innego kościoła niż katolicki obejmuje jedynie 1,44% mieszkańców Polski. W tej grupie najliczniejsi są przedstawiciele Kościoła prawosławnego, a w dalszej kolejności członkowie Związku Wyznania Świadków Jehowy.

Indeks dolny Źródło: GUS, Struktura narodowo‑etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. NSP 2011, GUS, Warszawa 2015. Indeks dolny koniec_{Źródło: GUS, Struktura narodowo‑etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. NSP 2011, GUS, Warszawa 2015.}

Wymienione w powyższej tabeli kościoły nie obejmują oczywiście wszystkich możliwych religii. Można zadać pytanie o to, czy w Polsce występują osoby wyznające islam czy hinduizm. Przyjrzyj się danym przedstawionym w tabeli 2.

Indeks dolny Źródło: GUS, Struktura narodowo‑etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. NSP 2011, GUS, Warszawa 2015. Indeks dolny koniec_{Źródło: GUS, Struktura narodowo‑etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. NSP 2011, GUS, Warszawa 2015.}

Wśród osób, które w spisie powszechnym udzieliły odpowiedzi na pytanie o wyznanie, 97,4% stanowiły osoby, które identyfikują się z jednym z kościołów, najczęściej jest to Kościół katolicki (96%). Odsetki osób wyznających inne religie są niewielkie, a w wielu przypadkach bliskie zeru. Dlatego w przypadku tych religii należy spojrzeć na liczbę osób, zamiast na ich udział w ogóle ludności. Na tej podstawie dowiemy się, że 6 tys. osób w Polsce identyfikuje się z buddyzmem (nie jest to właściwa religiareligia, a system filozoficzny, nie występuje w tym przypadku wiara w żadnego boga), a 5,1 tys. z islamem. Judaizm, hinduizm i pogaństwo to wyznania wskazywane mniej niż po 1000 razy.

Polska obecnie jest krajem homogenicznym pod względem narodowościowym, a udział osób innej narodowości w społeczeństwie polskim oscyluje wokół 95%. Jednak dawniej Polska była krajem zróżnicowanym etnicznie, do czego przyczyniły się rozmaite wydarzenia historyczne na przestrzeni dziejów. Obecnie Polska funkcjonuje w warunkach swobody przepływu osób, obcokrajowcy mogą podejmować w Polsce pracę i edukację. Inni mogą szukać na terytorium kraju schronienia przed wojną i konfliktami w swoim kraju ojczystym. Przyjrzyj się poniższym danym, aby poznać zróżnicowanie narodowościowe Polski.

Indeks dolny Źródło: GUS, Struktura narodowo‑etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. NSP 2011, GUS, Warszawa 2015. Indeks dolny koniec_{Źródło: GUS, Struktura narodowo‑etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. NSP 2011, GUS, Warszawa 2015.}

Przykładowe stroje ludowe grup etnicznych zamieszkujących Polskę

RctLs5rWQ9EJV

Zdjęcie przedstawia młodą dziewczynę stojącą na peronie, która jest ubrana w tradycyjny strój kaszubski. Na głowie ma szeroką czarną przepaskę haftowaną w złote wzory kwiatowe; ma również strojną, białą bluzkę z bufkami na rękawach, na których są wyhafrowane kwiaty. Posiada czarną, haftowaną w złote wzory kamizelkę, czarną spódnicę a z przodu długą, białą zapaskę.

R7jVPx7Iiq1KY

Zdjęcie przedstawia stojącą na łące młodzież ubraną w tradycyjne stroje łemkowskie. Panowie mają kremowe spodnie z czerwonymi lampasami, białe koszule oraz czarne lub niebieskie kamizelki z czerwoną obwódką, a na głowach okrągłe kapelusiki z niewielkim rondem. Kobiety ubrane są w bluzki z haftowanym, marszczonym kołnierzem. Dwie z nich mają białe bluzki, na to założone czarne kamizelki, trzecia czerwoną bluzkę. Mają długie, falbaniaste spódnice: dwie z nich są granatowe a jedna czerwona. Włosy kobiet splecione są w długi warkocz, jedna z dziewczyn ma na głowie białą chustę.

RsZs7u9xN4YJm

Zdjęcie przedstawia młodych ludzi ubranych w stroje ludowe charakterystyczne dla Ślązaków. Mężczyźni stoją na podwyższeniu, widać tylko ich górę ich ubioru. Mają białe koszule, brązowe krawaty, brązowe kamizelki i niebieskie marynarki. Przed nimi stoją kobiety w czarnych bluzkach z białymi kołnierzami, kolorowych spódnicach z białą zapaską oraz czepkach zawiązywanych pod brodą z białymi falbanami okalającymi twarz.

Słownik