Przeczytaj
Filozofia św. Tomasza
Tomasz z Akwinu, święty i Doktor Kościoła, jeden z najważniejszych myślicieli chrześcijaństwa, żył w latach ok. 1225‑1274. Studiował u benedyktynów, po studiach wstąpił do zakonu dominikanów i całe życie spędził w klasztorach (m.in. w Neapolu, Kolonii, Paryżu), pracując nad swymi filozoficznymi i teologicznymi dziełami. Wykładał na Sorbonie i dworze papieskim Urbana IV. Do jego najważniejszych prac należą wielkie syntezy myśli chrześcijańskiej, w których zestawił, podsumował i twórczo rozwinął dotychczasowe nauczanie Kościoła – Summa contra gentiles (zwana Summą filozoficzną) i Summa teologii. W swych poglądach nawiązywał w szczególności do myśli Arystotelesa, ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna, a także średniowiecznej filozofii scholastycznejscholastycznej.
Najważniejszymi zagadnieniami podejmowanymi przez św. Tomasza są:
kwestia relacji pomiędzy wiarą a wiedzą – Akwinata („pochodzący z Akwinu” - przydomek św. Tomasza) był zwolennikiem zwycięskiego wśród Ojców Kościoła poglądu, że wiarę należy uzupełnić wiedzą i rozumowaniem; za podstawy wiedzy uznawał, jak całe średniowiecze, Pismo Święte i dzieła Arystotelesa, w rozumie dopatrywał się zaś naturalnych właściwości pojmowania świata, a także niektórych prawd wiary (np. jedyności i absolutności Boga czy nieśmiertelności duszy); niektóre zagadnienia (jak np. troistość Boga, ludzką naturę Chrystusa czy grzech pierworodny) uznawał za niepojęte przez rozum, wymagające jedynie wiary;
koncepcja bytu – analogicznie do Arystotelesowskiej formy (sprawiającej, że byt jest tym, czym jest) i materii (bezkształtnego pierwiastka kształtowanego w poszczególnych bytach przez ich formę) Tomasz uznał, że w każdym istniejącym bycie można wyróżnić aspekt jego istoty (tego, co przesądza o tożsamości bytu) oraz istnienia;
pojęcie Boga – Bóg jest jedynym koniecznie istniejącym bytem, którego istotąistotą jest istnienie; jest bytem absolutnym i autonomicznym – bezwzględnym, najwyższym, najdoskonalszym, niepodlegającym niczemu i od niczego niezależnym; jest wieczny, niezmienny, duchowy (niematerialny), wszechmocny i wszechwiedzący;
koncepcja świata – zgodnie z ustaleniami ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna, św. Tomasz powtarzał przekonanie o stworzeniu z niczego świata i czasu przez Boga oraz o nieskończonym dobru Boga wyrażonym w tym akcie stworzenia; jeszcze konsekwentniej od Augustyna odrzucał on nieufność wobec materii, która jako dzieło Boga musiała według Akwinaty być równie dobra, jak wszystko, co Bóg stworzył; podobnie jak Augustyn Tomasz wierzył także w hierarchicznie uporządkowaną strukturę świata – od Boga – bytu najważniejszego – przez byty duchowe, ludzi, zwierzęta i inne organizmy aż po przyrodę nieożywioną. Równie hierarchicznie wyobrażał sobie państwo, na którego czele stoi król i którego ziemska władza ma pochodzić wprost od Boga.
Summa teologii (Suma teologiczna) św. Tomasza z Akwinu
SummaSumma teologii Akwinaty jest jego najpóźniejszym dziełem, zaplanowanym jako wielki traktat o Bogu i człowieku. Obejmuje m.in. zagadnienia Trójcy Świętej, stworzenia świata, łaski, darów Ducha Świętego, pojęcia człowieka, grzechu, cnót, Chrystusa i inkarnacji (wcielenia Boga w Chrystusa), Kościoła oraz sakramentów.
Do najważniejszych twierdzeń tego dzieła należą:
tzw. dowody na istnienie Boga („drogi dowodzenia” tego istnienia) – św. Tomasz wywodził istnienie Boga nie tylko z Pisma Świętego, objawienia czy też na drodze czysto rozumowej (spekulatywnej), lecz odwoływał się także w swej argumentacji na rzecz istnienia Boga do praw wszechświata, a zwłaszcza do jego początków; dlatego dowody te bywają nazywane kosmologicznymi. Św. Tomasz sformułował ich pięć – pierwsze dwa, najbardziej znane i najczęściej powtarzane, to dowody na podstawie ruchu i przyczyn zjawisk. Tomasz twierdził, że wszystko co się porusza, jest w ruchu pod wpływem jakiegoś ruchu. Musi zatem istnieć pierwszy poruszyciel, powiedzielibyśmy dziś – źródło pierwotnej energii, z której pochodzi cała energia wszechświata, zatem tym pierwszym poręczycielem musi być Bóg; drugi dowód odwołuje się do przyczyn zjawisk – wszystko, co dzieje się w świecie, dzieje się pod wpływem jakiejś przyczyny; pierwszą przyczyną wszystkich innych przyczyn i skutków jest więc Bóg;
koncepcja osoby ludzkiej – osoba ludzkaosoba ludzka to całość duchowo‑materialna, to złożenie duszy i ciała, które jest nie mniej ważnym od duszy elementem człowieka; wykorzystując Arystotelesowską koncepcję formy i materii, Tomasz uznał, że dusza jest formą dla materialnego ciała; osobą jest zatem poszczególny człowiek, istota rozumna, ale zarazem cielesna – materialna oraz zmysłowa.
Św. Tomasz z Akwinu, Summa teologii (fragmenty)
Suma teologicznaIstnienie Boga można dowieść pięcioma drogami. Pierwsza i więcej widoczna droga jest ta, którą się bierze z ruchu. Pewne jest bowiem i stwierdzone zmysłami, że niektóre rzeczy na tym świecie są w ruchu. Wszystko zaś, co się porusza, jest poruszane przez coś innego. Nic bowiem nie porusza się, jak tylko o tyle, o ile jest w możności do rzeczy, względem której się porusza. Porusza się zaś coś, o ile jest w czynie: ruch zaś nie jest niczym innym, jak tylko wprowadzaniem czegoś z możności do czynu. Z możności zaś nie może być coś sprowadzone do czynu, jak tylko przez jakiś byt w czynie; tak jak ciepło w czynie, np. ogień sprawia, że drewno, które jest ciepłe w możności, staje się ciepłe w czynie, i przez to porusza je i zmienia. […] Jeśliby przeto rzecz, przez którą coś jest poruszane, poruszała się, to musi ona być przez coś innego poruszana, a to znów przez coś innego. Tak zaś nie można postępować w nieskończoność, ponieważ w ten sposób nie byłoby pierwszego poruszającego, a przeto także i żadnego innego poruszającego; ponieważ drugorzędne czynniki wprawiające w ruch poruszają tylko przez to, że są poruszane przez pierwszy czynnik w ruch wprawiający; tak jak laska porusza się tylko przez to, że jest poruszana przez rękę. Zatem musi się dojść do czegoś pierwszego poruszającego, które przez nikogo nie jest poruszane; a wszyscy rozumieją, że to jest Bóg.
Suma teologicznaWyrażenie „człowiek jest duszą” można zrozumieć dwojako. Wedle pierwszego ze znaczeń tego wyrażenia duszą jest człowiek wzięty ogólnie, dany zaś jednostkowy człowiek nie jest duszą, lecz bytem powstałym z połączenia duszy i ciała, np. Sokrates. […]
W drugim znaczeniu wyrażenie „człowiek jest duszą” znaczyłoby tyle, co „daną jednostkową duszą” jest „dany jednostkowy człowiek.” Twierdzenie takie dałoby się utrzymać, gdyby się przyjęło, że działanie duszy zmysłowej jest działalnością jej tylko właściwą, dokonującą się bez udziału ciała, gdyż wówczas wszelkie działanie przypisywane człowiekowi przysługiwałoby samej duszy. […] Ale […] wykazano, że odbieranie wrażeń zmysłowych nie jest działalnością samej tylko duszy. Skoro więc odbieranie danych zmysłowych jest pewną, aczkolwiek nie jemu tylko właściwą, działalnością człowieka, to jasne się staje, że człowiek nie jest samą tylko duszą, lecz czymś złożonym z duszy i z ciała. Platon zaś mógł twierdzić, że człowiek jest „duszą posługującą się ciałem”, gdyż uznawał odbieranie wrażeń zmysłowych za działalność właściwą samej duszy.
Słownik
(łac. essentia) te cechy bytu, które sprawiają, że jest tym, czym jest, a nie czym innym; istota bytu określa jego tożsamość, jej odkrycie prowadzi do ustalenia cech definicyjnych nazwy danego przedmiotu, określających jej zakres (zbiór jej desygnatów – przedmiotów, do których nazwa się odnosi)
pojęcie człowieka jako całości duchowo‑materialnej – rozumnej istoty cielesnej i zmysłowej; poszczególna jednostka ludzka
(łac. schola – szkoła, wiedza) średniowieczny sposób uprawiania nauki, w szczególności filozofii, stosujący dedukcyjną metodę dowodzenia, tj. dochodzenie do twierdzeń szczegółowych od przesłanek ogólnych; scholastyka była metodą opartą na wiedzy logicznej i dążyła do rzetelnej, systematycznej, czasem bardzo drobiazgowej analizy podejmowanych zagadnień; w jej uprawianiu ważna była zgodność prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym
(łac., suma, całość) charakterystyczny dla średniowiecza gatunek wypowiedzi naukowej, encyklopedycznej, obejmującej całość wiedzy na dany temat; synteza stanu wiedzy danej dziedziny; kompendium wiedzy na jakiś temat