Filozofia św. Tomasza

Tomasz z Akwinu, święty i Doktor Kościoła, jeden z najważniejszych myślicieli chrześcijaństwa, żył w latach ok. 1225‑1274. Studiował u benedyktynów, po studiach wstąpił do zakonu dominikanów i całe życie spędził w klasztorach (m.in. w Neapolu, Kolonii, Paryżu), pracując nad swymi filozoficznymi i teologicznymi dziełami. Wykładał na Sorbonie i dworze papieskim Urbana IV. Do jego najważniejszych prac należą wielkie syntezy myśli chrześcijańskiej, w których zestawił, podsumował i twórczo rozwinął dotychczasowe nauczanie Kościoła – Summa contra gentiles (zwana Summą filozoficzną) i Summa teologii. W swych poglądach nawiązywał w szczególności do myśli Arystotelesa, ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna, a także średniowiecznej filozofii scholastycznejscholastykascholastycznej.

Najważniejszymi zagadnieniami podejmowanymi przez św. Tomasza są:

• kwestia relacji pomiędzy wiarą a wiedzą – Akwinata („pochodzący z Akwinu” - przydomek św. Tomasza) był zwolennikiem zwycięskiego wśród Ojców Kościoła poglądu, że wiarę należy uzupełnić wiedzą i rozumowaniem; za podstawy wiedzy uznawał, jak całe średniowiecze, Pismo Święte i dzieła Arystotelesa, w rozumie dopatrywał się zaś naturalnych właściwości pojmowania świata, a także niektórych prawd wiary (np. jedyności i absolutności Boga czy nieśmiertelności duszy); niektóre zagadnienia (jak np. troistość Boga, ludzką naturę Chrystusa czy grzech pierworodny) uznawał za niepojęte przez rozum, wymagające jedynie wiary;

• koncepcja bytu – analogicznie do Arystotelesowskiej formy (sprawiającej, że byt jest tym, czym jest) i materii (bezkształtnego pierwiastka kształtowanego w poszczególnych bytach przez ich formę) Tomasz uznał, że w każdym istniejącym bycie można wyróżnić  aspekt jego istoty (tego, co przesądza o tożsamości bytu) oraz istnienia;

• pojęcie Boga – Bóg jest jedynym koniecznie istniejącym bytem, którego istotąistotaistotą jest istnienie; jest bytem absolutnym i autonomicznym – bezwzględnym, najwyższym, najdoskonalszym, niepodlegającym niczemu i od niczego niezależnym; jest wieczny, niezmienny, duchowy (niematerialny), wszechmocny i wszechwiedzący;

• koncepcja świata – zgodnie z ustaleniami ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna, św. Tomasz powtarzał przekonanie o stworzeniu z niczego świata i czasu przez Boga oraz o nieskończonym dobru Boga wyrażonym w tym akcie stworzenia; jeszcze konsekwentniej od Augustyna odrzucał on nieufność wobec materii, która jako dzieło Boga musiała według Akwinaty być równie dobra, jak wszystko, co Bóg stworzył; podobnie jak Augustyn Tomasz wierzył także w hierarchicznie uporządkowaną strukturę świata – od Boga – bytu najważniejszego – przez byty duchowe, ludzi, zwierzęta i inne organizmy aż po przyrodę nieożywioną. Równie hierarchicznie wyobrażał sobie państwo, na którego czele stoi król i którego ziemska władza ma pochodzić wprost od Boga.

R1iIVmHD6kJT7

Zdjęcie przedstawia fragment sufitowej mozaiki. Mozaika w centralnej części przedstawia postać Jezusa Chrystusa. Siedzi on na tronie. Wokół jego głowy widoczna jest złota aureola. Tron, na którym spoczywa Jezus umieszczony jest na wielkim drzewie. Pomiędzy czterema konarami. Pod drzewem znajdują się postaci różnych zwierząt. Na samym końcu mozaiki, ponad głową Jezusa, widać twarze skrzydlatych aniołów.

Summa teologii (Suma teologiczna) św. Tomasza z Akwinu

SummasummaSumma teologii Akwinaty jest jego najpóźniejszym dziełem, zaplanowanym jako wielki traktat o Bogu i człowieku. Obejmuje m.in. zagadnienia Trójcy Świętej, stworzenia świata, łaski, darów Ducha Świętego, pojęcia człowieka, grzechu, cnót, Chrystusa i inkarnacji (wcielenia Boga w Chrystusa), Kościoła oraz sakramentów.

Do najważniejszych twierdzeń tego dzieła należą:

• tzw. dowody na istnienie Boga („drogi dowodzenia” tego istnienia) – św. Tomasz wywodził istnienie Boga nie tylko z Pisma Świętego, objawienia czy też na drodze czysto rozumowej (spekulatywnej), lecz odwoływał się także w swej argumentacji na rzecz istnienia Boga do praw wszechświata, a zwłaszcza do jego początków; dlatego dowody te bywają nazywane kosmologicznymi. Św. Tomasz sformułował ich pięć – pierwsze dwa, najbardziej znane i najczęściej powtarzane, to dowody na podstawie ruchu i przyczyn zjawisk. Tomasz twierdził, że wszystko co się porusza, jest w ruchu pod wpływem jakiegoś ruchu. Musi zatem istnieć pierwszy poruszyciel, powiedzielibyśmy dziś – źródło pierwotnej energii, z której pochodzi cała energia wszechświata, zatem tym pierwszym poręczycielem musi być Bóg; drugi dowód odwołuje się do  przyczyn zjawisk – wszystko, co dzieje się w świecie, dzieje się pod wpływem jakiejś przyczyny; pierwszą przyczyną wszystkich innych przyczyn i skutków jest więc Bóg;

• koncepcja osoby ludzkiej – osoba ludzkaosoba ludzkaosoba ludzka to całość duchowo‑materialna, to złożenie duszy i ciała, które jest nie mniej ważnym od duszy elementem człowieka; wykorzystując Arystotelesowską koncepcję formy i materii, Tomasz uznał, że dusza jest formą dla materialnego ciała; osobą jest zatem poszczególny człowiek, istota rozumna, ale zarazem cielesna – materialna oraz zmysłowa.

Św. Tomasz z Akwinu, Summa teologii (fragmenty)

R1AQJqrYnd9jv

Zdjęcie przedstawia fresk naścienny. Ukazane są na nim postacie trzech mężczyzn. Siedzą oni obok siebie na szerokim tronie. Są do siebie łudząco podobni. Mają blond włosy, brody i pociągłe twarze. Ubrani są w identyczne szaty. Nad ich głowami rozbłyskują aureole. Środkowa postać, Boga Ojca, unosi prawą dłoń w geście błogosławieństwa.

Słownik