Zmiany struktury zatrudnienia w Polsce

Zmianę roli sektorów gospodarki można analizować na podstawie struktury tworzenia PKBstruktura tworzenia PKBstruktury tworzenia PKB lub w oparciu o strukturę zatrudnieniastruktura zatrudnieniastrukturę zatrudnienia. W związku z dostępnością danych dla dłuższego okresu niniejsze opracowanie dotyczy tego drugiego zagadnienia. Zmiany w strukturze zatrudnienia w naszym kraju są wynikiem przemian gospodarczych i społecznych, zwłaszcza tych, które zachodziły pod koniec XX w.

RqyRMVpY1x76f

Wykres zmian struktury zawodowej w Polsce na przestrzeni lat 1930-2016. Na wykresie są trzy krzywe, dotyczą sektora rolniczego, przemysłowego i usługowego. Krzywa przedstawiająca sektor rolniczy biegnie od 70% w 1930 roku i wartość sukcesywnie rośnie. W roku 2016 wynosi około 8%. W przypadku sektora przemysłowego krzywa ma początkową wartość 12%, rośnie do około 37% w latach 1975-1985, po czym spada do wartości 32% w 2016 roku. Krzywa sektora usługowego rośnie od około 16% w 1930 roku do 60% w 2016 roku.

Faza przedindustrialna

W Polsce miała ona miejsce przed II wojną światową i krótko po niej. W tym czasie największa liczba ludności zatrudniona była w I sektorze gospodarkiI sektor gospodarki (sektor rolniczy)I sektorze gospodarki narodowej. Procentowy udział ludności zatrudnionej w tym sektorze systematycznie malał. Natomiast odsetek ludności zatrudnionej w przemyśle czy usługach nie przekraczał 20–25%, wykazując tendencję rosnącą (zwłaszcza jeśli chodzi o sektor przemysłowyII sektor gospodarki (sektor przemysłowy)sektor przemysłowy).

Według danych GUS w 1931 roku w I sektorze gospodarki narodowej pracowało ponad 70% ludności, a w usługach – nieco ponad 16% zatrudnionych a w przemyśle - 14%. Charakterystyczna dla Polski była wówczas tradycyjna gospodarka rolna. Nie było wtedy większego popytu na usługi ze względu na brak pieniędzy oraz wykonywanie prostych świadczeń (typu: szycie, fryzjerstwo, drobne naprawy) samemu. Natomiast odsetek osób pracujących w przemyśle powoli wzrastał. Głównymi inwestycjami, które przyczyniły się wówczas do tego zjawiska, były: budowa portu morskiego w Gdyni oraz działalność Centralnego Okręgu Przemysłowego

Faza industrialna

W wyniku postępującej industrializacji i nasilenia się migracji ze wsi do miast w celu poszukiwania pracy wzrastał odsetek osób zatrudnionych w przemyśle. Następował wówczas rozwój przemysłu, szczególnie ciężkiego. Powstały wtedy m.in. Nowa Huta, zakłady azotowe w Puławach czy elektrownia w Bełchatowie. Z tym okresem należy wiązać także wiele nowych miejsc pracy w Stoczni Gdańskiej, w fabrykach samochodowych czy przy budowie dróg i sieci kolejowych. Wskaźnik ten dla sektora usługowegoIII sektor gospodarki (sektor usługowy)sektora usługowego wykazywał powolniejszy trend rosnący. Na początku lat 70. XX w. udział osób utrzymujących się z przemysłu przekroczył odsetek osób utrzymujących się z rolnictwa, który bardzo dynamicznie – wraz z upływem czasu – zmniejszał się. W drugiej połowie lat 70. XX w. oraz w pierwszej połowie lat 80. XX w. odsetek osób zatrudnionych w przemyśle osiągnął maksimum (niemal 38%). Od tego momentu zaczął wykazywać tendencję malejącą. Z kolei dynamika spadku udziału osób zatrudnionych w sektorze rolniczym zmniejszyła się. Z uwagi na charakter gospodarki w okresie socjalistycznym, niemożność założenia działalności prywatnej i hamowanie rozwoju sektora usług zatrudnienie w tym sektorze wzrastało bardzo powoli.

Faza postindustrialna

Upadek systemu komunistycznego w Polsce wywołał szereg zmian gospodarczych, które w konsekwencji doprowadziły do drastycznych zmian w strukturze zatrudnienia ludności. Likwidacja nierentownych zakładów, ich restrukturyzacja oraz procesy informacyjne, a także wprowadzenie gospodarki wolnorynkowej (możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej) spowodowały wzrost odsetka osób zatrudnionych w sektorze usługowym, który z końcem lat 80. XX w. przewyższył wskaźnik osób zatrudnionych w sektorze przemysłowym. Wiele ludzi zaczęło zajmować się usługami i zakładać firmy indywidualne oraz spółki. Szczególnie dynamicznie zaczęły rozwijać się usługi finansowe i informatyczne, które w okresie PRL miały znikomą rolę. Według danych BDL GUS, w 2000 roku odsetek osób zatrudnionych w usługach przekroczył 50% ludności pracującej. Odsetek ludności zatrudnionej w przemyśle w XXI w. zaczął systematycznie, lecz powoli zwiększać się (m.in. na skutek inwestycji zagranicznych i powstawania nowych miejsc pracy w zakładach pracy). Z kolei likwidacja dużych państwowych gospodarstw rolnych doprowadziła do spadku zatrudnienia w rolnictwie.

Struktura zatrudnienia w Polsce na tle UE w roku 2018

W porównaniu do innych krajów UE, Polska odznacza się jedną z najmniej korzystnych struktur zatrudnienia:

• jeden z najniższych odsetków osób zatrudnionych w usługach,

• jeden z najwyższych odsetków osób zatrudnionych w rolnictwie,

• dość wysoki odsetek osób zatrudnionych w przemyśle.

Zmiany struktury zatrudnienie w Polsce na tle innych krajów UE zachodzą w ostatnich latach bardzo szybko w związku z tym, że przez pół wieku w naszym kraju miała miejsce intensywna industrializacja (zwłaszcza rozwój przemysłu ciężkiego). Podobnym, wysokim zatrudnieniem w rolnictwie odznaczają się inne kraje Europy Środkowo‑Wschodniej (np. Słowacja czy Węgry).

R1ReAPbpwiGLn

Wykres słupkowy dotyczy struktury zatrudnienia ludności wybranych państw europejskich 2018 roku. . Uwzględniono sektor rolniczy, sektor przemysłowy i sektor usługowy. Na wykresie znajdują się takie kraje jak: Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Islandia, Belgia, Francja, Islandia, Hiszpania, Finlandia, Grecja, Niemcy, Portugalia, Litwa, Estonia, Węgry, Bułgaria, Słowacja, Polska, Rumunia. We wszystkich krajach, które zostały uwzględnione na wykresie, dominuje sektor usługowy. W takich krajach jak Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Holandia, Belgia, Francja, Irlandia, Hiszpania, Finlandia, sektor usługowy zajmuje od 70 do 80%. W Polsce to około 60%, tym samym najmniej spośród wszystkich wymienionych państw. Sektor przemysłowy ma procentowo najwyższą wartość na Węgrzech, w Bułgarii, w Polsce i na Słowacji. Na Węgrzech, w Bułgarii i w Polsce to około 30%, na Słowacji aż 36%. Procentowo na kolejnych miejscach znajdują się Niemcy, Portugalia, Litwa, Bułgaria. W pozostałych krajach sektor przemysłowy zajmie od 10 do 20%. Sektor rolniczy jest procentowo najwyższy w Rumunii około 24%, w Grecji około 12%, w Polsce 10%, w pozostałych krajach poniżej 10%.

Zmiany struktury zatrudnienia a zmiany struktury tworzenia PKB

Struktura tworzenia PKB w Polsce wykazuje podobne zmiany, co struktura zatrudnienia:

• zwiększa się rola usług,

• zmniejsza się rola przemysłu,

• rola sektora rolniczego jest relatywnie stała w ostatnich latach.

Dużym problemem jest znaczne przeludnienie w rolnictwie. Oznacza to, że wciąż relatywnie dużo osób pracuje w I sektorze gospodarki narodowej, który daje państwu relatywnie małe dochody. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku pozostałych dwóch sektorów.

RJ6eTYtLYdR2w

Wykres dotyczy struktury tworzenia PKB i struktury zatrudnienia w Polsce według sektorów w wybranych latach. Wybrano lata 1995, 2005 i 2019. Struktura tworzenia PKB. 1995 rok: sektor rolniczy 5%, sektor przemysłowy 46%, sektor usługowy 49%. 2005 rok: sektor rolniczy 3%, sektor przemysłowy 41%, sektor usługowy 56%. 2019 rok: sektor rolniczy 2%, sektor przemysłowy 30%, sektor usługowy 58%. Struktura zatrudnienia. 1995 rok: sektor rolniczy 22%, sektor przemysłowy 32%, sektor usługowy 46%. 2005 rok: sektor rolniczy 17%, sektor przemysłowy 30%, sektor usługowy 53%. 2019 rok: sektor rolniczy 10%, sektor przemysłowy 31%, sektor usługowy 59%.

Słownik