Przeczytaj
Władza wykonawcza
Celem władzy wykonawczej, zwanej także egzekutywą, jest zarządzanie zarówno sprawami wewnętrznymi, jak i zagranicznymi państwa. Uosabia ona siłę państwa oraz jego nadrzędność w stosunkach z obywatelami.
Wyróżnia się dwa podstawowe modele władzy wykonawczej:
- w systemie parlamentarno-gabinetowym dominującą pozycję zajmuje rząd; system ten występuje w Niemczech czy Wielkiej Brytanii;
- w systemie półprezydenckim prym wiedzie prezydent; taki system funkcjonuje np. we Francji.
model jednolity (monolityczny, monokratyczny)
Władza wykonawcza jest skupiona w rękach jednego organu. Model ten występuje w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii. W przypadku USA konstytucja składa w ręce prezydenta całość władzy wykonawczej, co tworzy jednoosobową egzekutywę. Sekretarze stanu formują nieformalny, z punktu widzenia konstytucji, rząd, ale to prezydent dzierży pełnię władzy wykonawczej. W przypadku Szwajcarii jest inaczej: całość władzy przysługuje rządowi jako ciału kolegialnemu. Nie występuje w tym systemie ani premier, ani prezydent.
model dualistyczny
Władza wykonawcza składa się z głowy państwa oraz rządu. Występują tu różne relacje między tymi dwoma organami:
- w systemie parlamentarno-gabinetowym dominującą pozycję zajmuje rząd; system ten występuje w Niemczech czy Wielkiej Brytanii;
- w systemie półprezydenckim prym wiedzie prezydent; taki system funkcjonuje np. we Francji.
Odpowiedzialność władzy wykonawczej jest według prawa dwojaka: polityczna i prawna (konstytucyjna).
Odpowiedzialność polityczna zwana jest także mylnie parlamentarną. Jest to jednak pojęcie znacznie szersze, ponieważ obejmuje także odpowiedzialność wobec wyborców i partii politycznych. Odpowiedzialność parlamentarną zaś ponoszą poszczególni członkowie władzy wykonawczej lub całe jej gremiumgremium przed parlamentem w związku ze sprawowaniem swoich funkcji. Ten rodzaj odpowiedzialności egzekwuje parlament i zazwyczaj ma postać rywalizacji politycznej.
Odpowiedzialność prawna (konstytucyjna) to zapisane w konstytucji konsekwencje, które stosowane są wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli podczas wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję lub inne ustawy. Może ona przyjmować postać odpowiedzialności konstytucyjnej sensu strictosensu stricto, za naruszenie konstytucji i innych ustaw, lub odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwa. Jest to odpowiedzialność indywidualna, którą zwykle ponoszą prezydenci i członkowie rządu.
Głowa państwa
Naczelny organ jednoosobowy lub kolegialny, sprawujący zarówno funkcje formalne, jak i reprezentacyjne.
W zależności od systemu rządów pozycja głowy państwa jest silna (system prezydencki i półprezydencki) lub słaba (system parlamentarny). Zależy to od trzech podstawowych czynników: zakresu kompetencji, które według prawa należą do głowy państwa, odpowiedzialności, którą ponosi, oraz sposobu wyboru.
Inaczej jest w przypadku monarchii. Głową państwa jest tu monarcha, który władzę otrzymuje przez dziedziczenie (Wielka Brytania) lub elekcję (Watykan, Andora).
Głowa państwa z reguły nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Oznacza to niemożność odwołania głowy państwa z przyczyn politycznych. Niektóre kraje wprowadziły jednak elementy odpowiedzialności parlamentarnej (Łotwa, Litwa, Austria).
Rząd
Rząd jest organem kolegialnym, powołanym do zarządzania administracyjnego państwem i prowadzenia polityki państwa. Składa się zazwyczaj z premiera i ministrów.
W państwach demokratycznych występują następujące procedury powoływania rządu:
parlamentarna
Uzależniona jest od większości w parlamencie, mimo że formalnie premiera desygnuje głowa państwa i na jej wniosek ministrów (Polska).
pozaparlamentarna
O składzie rządu decyduje głowa państwa (Francja, USA).
Pozycja rządu zależy od przyjętego w państwie systemu rządów.
W systemie parlamentarnym rząd ma faktyczną władzę, powoływany jest zazwyczaj przez głowę państwa, powinien mieć zaufanie większości parlamentarnej i ponosi przed parlamentem odpowiedzialność polityczną.
W systemie półprezydenckim rząd powoływany jest przez prezydenta, który aktywnie uczestniczy w jego pracach i nadaje im kierunek. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną zarówno przed prezydentem, jak i przed parlamentem.
W systemie parlamentarno‑komitetowym rząd nazywany jest także komitetem wykonawczym parlamentu, ponieważ to on go wybiera, kontroluje i odwołuje.
Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku systemu prezydenckiego USA. Tam rząd nie ma umocowania konstytucyjnego, w wyniku czego jest jedynie ciałem pomocniczym prezydenta. Sekretarze stanu działają w ramach uprawnień głowy państwa i przed nią są odpowiedzialni.
Władza wykonawcza w wybranych krajach
Słownik
międzynarodowa organizacja powstała w 1931 r., zrzeszająca niepodległe kraje, z których większość była dawniej częścią brytyjskiego imperium kolonialnego
ogół członków jakiejś grupy
państwo, w którym istnieje wspólny rząd, ale jednostki terytorialne są obdarzone autonomią
państwo, w którym wydzielone jednostki terytorialne są zorganizowane tak samo i podlegają władzy centralnej, która określa ich ustrój
(łac.) w ścisłym znaczeniu