GradacjagradacjaGradacja polega na gwałtownym wzroście liczebności osobników danej populacjipopulacjapopulacji, po czym następuje również gwałtowny spadek tej liczebności. Dzieje się tak na przykład po pojawieniu się w danym środowisku nowego gatunkugatunekgatunku, który nie ma w nim naturalnych wrogów. Aby mogło dojść do gradacji, środowisko musi być obfite w pokarm dla pojawiającego się w nim nowego gatunku. Z czasem jednak zasoby w postaci pokarmu czy miejsca do życia wyczerpują się, co wiąże się ze spadkiem liczebności populacji danego gatunku. Wraz ze zwiększającą się liczbą osobników w populacji, dochodzi do wyczerpania pojemności środowiskapojemność środowiskapojemności środowiska. Eksploatacja zasobów pokarmowych nieuchronnie prowadzi do spadku liczebności populacji. Możliwy jest nawet całkowity zanik osobników danej populacji, ale możliwe jest również ustabilizowanie się liczebności populacji na pewnym stałym poziomie. Ze zjawiskiem gradacji związany jest termin gradocenu. Gradocenem nazywamy taki ekosystem, w którym doszło do zjawiska gradacji. Samą gradację nazywamy inaczej masowym pojawieniem się organizmów.

RDIQwrjg1pspB

Zdjęcie przedstawia zielone pole zarośnięte trawą. Na jej poszczególnych źdźbłach widoczny jest gradient zabarwienia od jasnożółtego do ciemnozielonego.

W historii ekologii znane są przykłady gradacji, które istotnie zmieniły środowisko naturalne. Niewielka liczba królików sprowadzonych do Australii dzięki obfitości pokarmu oraz braku naturalnych wrogów bardzo szybko się rozmnożyła. Ogromny przyrost liczebności populacji królików doprowadził do niszczenia roślinności, a co za tym idzie – do zubożenia gleby na całym kontynencie i dużych strat gospodarczych. Warto wiedzieć, że zjawisko celowego wprowadzenia nowego gatunku na teren, na którym wcześniej nie bytował nazywane jest introdukcjąintrodukcjaintrodukcją.

Kolejnym przykładem gradacji jest opuncja (Opuncia stricta), która przeniesiona do Australii, wymknęła się spod kontroli i zaczęła zajmować pastwiska, doprowadzając do wielu szkód w środowisku. Efekt gradacji dają również sinice, które cyklicznie powodują tak zwane zakwity wód Bałtyku.

RL3tEW7wjXkjb

Ilustracja przedstawia zdjęcie satelitarne Morza Bałtyckiego. Na tle niebieskiej toni wody wyraźnie odznaczają się zielonkawe zakwity wód w środkowej jego części.

Gradacja to także masowy pojaw szkodników, czyli gatunków zdolnych do niszczenia plonów. Pierwszy etap gradacji szkodników polega na niewielkim zwiększeniu liczebności danej populacji, które nie powoduje jeszcze szkód środowiskowych. Następnie dochodzi do osiągnięcia tak zwanego punktu krytycznego. Jego przekroczenie wiąże się ze stratami gospodarczymi. Kolejny etap to stadium wybuchowe, które charakteryzuje się gwałtownym wzrostem liczebności populacji szkodników. Dzieje się to w krótkim czasie i doprowadza do zniszczenia środowiska. Zniszczenie i wyczerpanie rezerw środowiskowych doprowadza do zjawiska retrogradacjiretrogradacjaretrogradacji. Polega ono na obniżeniu się liczebności populacji szkodnika i powrocie do stanu wyjściowego. Retrogradacja może doprowadzić nawet do zaniku populacji szkodnika. Zjawisko gradacyjne trwa zazwyczaj około 3‑7 lat i może pojawiać się cyklicznie.

Gradacja najczęściej dotyczy środowisk monokulturowych – na przykład lasów jednogatunkowych. Gradacje wywołuje strzygonia choinówka (Panolis flammea), należąca do rzędu motyli, która jest powszechnie występującym w Europie szkodnikiem sosen. Charakterystycznym szkodnikiem wykazującym powinowactwo do drzew iglastych jest również brudnica mniszka (Lymantria monacha), która pojawia się masowo co kilkanaście lat i niszczy lasy sosnowe.

R1c7cppwPW41o

Zdjęcie przedstawia gąsienice strzygoni choinówki na gałązce. Ciało owada pokrywają podłużne, biało‑zielone pasy.

Gradacją szkodników był w połowie ubiegłego wieku masowy pojaw stonki ziemniaczanej. Szkodnik ten niszczy plantacje ziemniaków, doprowadzając do dużych strat gospodarczych.

Słownik