Przeczytaj
Przypadek majestatu Mieszka I
Państwo Mieszka I było monarchią o charakterze patrymonialnym. Do księcia należały ziemie oraz ich zasoby naturalne i ludność na nich mieszkająca. Traktowanie kraju jako dziedziczną własność władcy uzasadniało wprowadzenie opłat za użytkowanie ziemi, wód, lasów i dlatego pojawiły się daninydaniny ze skór zwierząt, miodu i wosku.
Mieszko dzięki uporowi, ambicji, a czasem sprytowi doprowadził do podporządkowania sobie licznych ośrodków plemiennych. To on podejmował decyzje polityczne sprzyjające powstaniu jednego organizmu państwowego. Udało mu się skupić w swoich rękach pełnię władzy wojskowej, sądowniczej, administracyjnej. Stanowił prawo i sprawował sądy. Uosabiał państwo, dlatego było ono nazywane państwem Mieszka. Ten model sprawowania władzy funkcjonował na zachodzie Europy od czasów rządów Karola Wielkiego.
Dyżurna drużyna
W czasie wojny książę powoływał pod broń ogół wolnych mężczyzn, czyli organizował pospolite ruszenie. Było to siła zbrojna niezależna od funkcjonującej przy boku Mieszka I drużyny. W jej skład wchodzili towarzysze władcy (druhowie), którzy zgłaszali się na ochotnika do udziału w przedsięwzięciach pod jego przywództwem. Drużyny organizowane były w celu zdobycia żywności, szybkiego wzbogacenia się, podporządkowania sobie niepokornych czy opanowania nowych ziem i zyskania jeńców.
Na uzbrojenie drużynników składały się: kolczuga wykonana z metalowych kółek tworzących pancerz (stąd wzięła się nazwa pancerni), miecze, włócznie, topory i hełmy (skórzane lub żelazne szyszakiszyszaki).
Drużynnicy spędzali czas razem- na wyprawach wojennych, objazdach ziem czy wspólnym biesiadowaniu. W czasie wypraw łupieżczych na ziemie znajdujące poza wpływami Mieszka, porywali tamtejszą ludność, która później sprzedawali jako niewolników. W czasie spokoju podróżowali z władcą po kraju lub, stacjonując w grodachgrodach, zastępowali księcia w wykonywaniu jego obowiązków. W ten sposób z upływem czasu z drużyny Mieszka wyłoniła się warstwa urzędników książęcych, pomagająca duchownym w administrowaniu państwem. Możni nie mieli czasu na zajmowanie się uprawą ziemi, dlatego książę musiał stworzyć system powinności zapewniających zaopatrzenie swoich druhów podczas pokoju.
Społeczeństwo – wierni, ale bierni
W hierarchii społecznej najwyżej stali możni, wywodzący się z drużyny i z duchowieństwa. To oni doradzali władcy. Niżej stała ludność wolna, przeważnie rolnicy Była ona zobowiązana do posłuszeństwa oraz świadczeń na rzecz władcy. Najniższy status mieli jeńcy i ludność niewolna, należący do księcia lub możnowładców.
Zgodnie z zasadami ustroju patrymonialnego po śmierci władcy jego władztwo dzielone było pomiędzy wszystkich synów. Jednak po śmierci Mieszka I w 992 roku, jego syn Bolesław Chrobry wygnał z księstwa swoją macochę i przyrodnich braci, nie dopuszczając do podziału ojcowizny.
Spis z natury
Państwo Mieszka nie miało jednej stolicy - było kilka grodów pełniących rolę rezydencji książęcych, pomiędzy którymi krążył władca (stąd określenie „rex ambulans” - władca podróżujący). Ziemie Mieszka były porośnięte puszczą, porozdzielane rzekami, polanami i duktami leśnymi. Budowę grodów rozpoczęto już na początku X wieku, co wskazuje, że Mieszko nie rozpoczął akcji budowania ośrodków administracyjno‑wojskowych, tylko ją przejął i kontynuował. Po przyjęciu chrztu w 966 roku ruszyła budowa drewnianych, a później kamiennych budowli sakralnych w takich grodach, jak: Gniezno, Poznań, Ostrów Lednicki, Giecz. W palatiachpalatiach pojawiały się kaplice pałacowe dla księcia i jego rodziny.
W poznańskim grodzie wybudowano dwukondygnacyjną rezydencję połączoną z kaplicą, którą ufundowała żona Mieszka Dobrawa. Na piętrze mieszkał władca, a na parterze służba i możni.
Pod koniec życia Mieszko I przekazał swoje państwo pod opiekę papieża. Został sporządzony dokument, zawierający opis stanu posiadanych przez księcia ziem. Treść tego dokumentu można odtworzyć ze streszczenia, dokonanego przez francuskiego kardynała benedyktyna Deusdedita (zm. 1098/99). Do dziś zachowało się sześć kopii streszczenia DAGOME IUDEXDAGOME IUDEX, bo pod taką nazwą przeszło ono do historii.
Zapoznaj się z opinią historyka Grzegorza Myśliwskiego, wysłuchując krótkiej audycji „Dagome iudex | Kronika Polska” na stronie internetowej Ninateka.pl.
Słownik
przymusowe świadczenie na rzecz władcy uiszczane przez poddanych w formie naturalnych produktów lub płacideł, później pieniędzy (podatki)
osada obronna otoczona wałem, najczęściej drewniano‑ziemnym
dostojeństwo, godność monarchy; monarcha
siedziba władcy, okazały budynek mieszkalny, w którym znajdowała się kaplica (lub który był z nią połączony)
ojcowizna; otrzymywany w spadku majątek, najczęściej ojca, przekazywany najstarszemu synowi lub całej jego rodzinie
hełm otwarty wykonany z blach żelaznych, chroniący głowę walczącego, czasami z doczepioną prostą płytką osłaniającą nos, nazywaną nosalem
incipit pochodzącego z końca X wieku regestu kopii dokumentu donacyjnego władcy identyfikowanego z księciem Polski Mieszkiem I, darowującego państwo, nazwane w dokumencie „civitas Schinesghe”, w opiekę Stolicy Apostolskiej. Dokument, na którym oparł się kopista, sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie (możliwe jest również, że powstał w Quedlinburgu lub w Rzymie) około 991 roku.
Słowa kluczowe
Dagome iudex, drużyna, monarchia patrymonialna, państwo Mieszka I, Polska pierwszych Piastów
Bibliografia
M. Barański, Historia Polski średniowiecznej, Poznań 2012.
S. Koper, Piastowie. Wędrówki po Polsce pierwszej dynastii, Warszawa 2013.
M. Maciorowski, B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
J. Strzelczyk, Mieszko I, Poznań.
S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2013.