Przeczytaj
Źródłem procesu socjalizacji jest uniwersum kulturowe danego społeczeństwa. Tam zgromadzone są wszelkie treści, które otrzymują nowi członkowie społeczeństwa. W procesie swojego uspołecznienia zdobywają oni wiedzę, umiejętności oraz internalizująinternalizują wartości i normy tworzące ład aksjonormatywny społeczeństwa.
Socjalizacja
Jest to proces, w którym jednostka, ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami, staje się dojrzała społecznie. Przebiega w dwóch, nakładających się na siebie fazach: socjalizacjisocjalizacji pierwotnej i wtórnej.
Socjalizacja pierwotnaSocjalizacja pierwotna zazwyczaj przebiega według schematu: dorosły wychowawca – młody wychowanek. W trakcie socjalizacji wtórnejsocjalizacji wtórnej ten schemat może być już zaburzony. Im starsza jest jednostka socjalizowana, tym większe prawdopodobieństwo, że natknie się na młodszego od siebie nauczyciela. Tak się właśnie dzieje w procesie socjalizacji odwróconejsocjalizacji odwróconej.
W trakcie socjalizacji jednostka kształtuje swoją osobowośćosobowość. To ona decyduje o postawach, jakie zajmuje jednostka wobec świata (na przykład, w jakich sytuacjach są one konformistycznekonformistyczne, a w jakich – nonkonformistycznenonkonformistyczne), przyjmując rolerole w grupach społecznychgrupach społecznych.
Czynniki socjalizacji (podmioty socjalizujące)
Treści z uniwersum kulturowego przekazywane są nowym członkom społeczeństwa przez różne podmioty. Są to instytucje społeczne wywierające wpływ na jednostkę, dlatego określamy je mianem czynników socjalizacji. Zazwyczaj wymienia się następujące: rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła, media. To, która z owych instytucji wiedzie prym w przekazie treści kulturowych, zależy między innymi od wieku socjalizowanej jednostki. Im starszy jest wychowanek, tym liczniejsze są podmioty wyposażające go w umiejętności i wiedzę niezbędną w dobrym funkcjonowaniu w różnych wymiarach społecznego życia. Większa jest również jego samodzielność w pozyskiwaniu treści socjalizacyjnych i kształtowaniu własnej osobowości.
![Fotografia przedstawia twarz młodej kobiety i krążące wokół jej głowy różne symbole internetu: portali społecznościowych, komunikatorów, elementów stron internetowych.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R12O5POWHpMsF/1645623668/9Gr5tO6FeWm0Lklndfy7XiGP37jyzlOO.jpg)
Poniżej prześledzisz, w jaki sposób poszczególne instytucje wpływają na socjalizację jednostki.
Rodzina
Rodzina jako grupa pierwotna ma fundamentalne znaczenie dla jednostki. W rodzinie tworzy się jej obraz świata społecznego. W niej jednostka buduje podstawy swojej tożsamości społecznej w kategoriach rasy, płci, religii oraz przynależności do klasy lub warstwy społecznej.
Każdy członek rodziny, choć w różnym stopniu, bierze udział w procesie socjalizacji. W funkcjonującym współcześnie wzorze rodziny obowiązki opiekuńcze pełni najczęściej matka (niekiedy babcie, dziadkowie). Jeśli matka pracuje, w opiekę włącza się również ojciec, a w następnej kolejności placówki opiekuńczo-wychowawcze (żłobek, przedszkole). Matka zapewnia emocjonalne bezpieczeństwo dziecku i już od najwcześniejszego okresu uczy niezbędnych umiejętności związanych z samoobsługą i zaspokojeniem potrzeb. Jednocześnie dziecko powoli zaczyna przyswajać sobie reguły (normy) zachowania między rodzicami a dzieckiem i innymi członkami rodziny: dziadkami, rodzeństwem, kuzynami, wujkami itp. To poszerzanie społecznego świata dziecka następuje sukcesywnie. Nadal występuje w naszym społeczeństwie dwudzielność wychowania: dziewczynki są wdrażane do przyszłej roli gospodyni domowej (gotowanie, pranie, posługiwanie się sprzętem AGD i innymi urządzeniami ułatwiającymi i skracającymi pracę w gospodarstwie domowym), a chłopcy zdobywają proste umiejętności techniczne, które być może w przyszłości skojarzone zostaną z ich rolami zawodowymi. Jest to jedna z wielu możliwości wychowawczych – stereotypowa i uproszczona.
Grupy rówieśnicze
Są to na przykład grupy zabawowe w dzieciństwie, grupy znajomych, przyjaciół w późniejszym życiu – pełnią one złożoną rolę w procesie socjalizacji. Od najmłodszego wieku uczestnictwo w grupie umożliwia konfrontację z rówieśnikami własnych umiejętności i zasad wyniesionych z domu rodzinnego. Grupy rówieśnicze uczą kooperacji i współdziałania, kształtują przekonania rówieśników dotyczące samych siebie, jak też innych znaczących osób w środowisku społecznym. We wczesnych latach to rodzice decydują, w jakiej grupie zabawowej uczestniczy dziecko, dlatego wpływ grupy na proces socjalizacji zależy w dużej mierze od ogólnej charakterystyki środowiska społecznego, w której rodzina funkcjonuje. Dziecko, dorastając, już w pełni świadomie dobiera sobie grupę, w której chce uczestniczyć. Skład społeczny grupy staje się bardziej zróżnicowany, co jest między innymi konsekwencją poszerzania się społecznego świata dziecka. Dla dorosłych uczestnictwo w grupach rówieśniczych zapewnia nie tylko sposób spędzania wolnego czasu w przestrzeni domowej i publicznej. Umożliwia także doskonalenie umiejętności niezbędnych w pracy zarobkowej i w życiu publicznym oraz podtrzymuje osiągnięty status społeczny. Sieć nieformalnych powiązań między uczestnikami grupy może być wykorzystana w karierze zawodowej czy społecznej. Wpływ grup rówieśniczych, w których uczestniczą dorośli i młodzież, przekłada się również na sferę prywatną, począwszy od wzorów doboru partnera, kojarzenia par, aż po organizację życia rodzinnego i wychowanie dzieci. W grupie rówieśniczej kształtują się przekonania dotyczące pożądanych relacji wewnątrzrodzinnych, podziału obowiązków w gospodarstwie domowym i w opiece nad dziećmi.
Placówki edukacyjno-wychowawcze
W szkole dziecko nabywa nowe umiejętności w zakresie współpracy z innymi dziećmi. Przez rygory porządkujące aktywność grupy poznaje dyscyplinę organizacyjną. Placówki edukacyjne mogą łagodzić deficyty obserwowane u dzieci, jak również bezpośrednio lub pośrednio uzyskiwać wiedzę o przebiegu procesu socjalizacji w rodzinie, interweniując w przypadku zachowań patologicznych, prowadzących do dysfunkcji socjalizacyjnych. Szkoła dostarcza pewnych i rzetelnych informacji o świecie, uzyskanych w wyniku badań naukowych, zapewniając tym samym nabywanie koniecznych i niezbędnych kompetencji kulturowych, które podlegają testowaniu i porównywaniu. Istotna jest funkcja wychowawcza szkoły, której celem jest wykształcenie tych cech osobowości ucznia, które umożliwią mu w przyszłości aktywny, samodzielny udział w różnych sferach rzeczywistości. Szkoła jako instytucja propaguje ponadto wartości, na które w danym momencie historycznym kładzie się szczególny nacisk w społeczeństwie.
Media
Świat internetu, prasy, radia, telewizji, dostarcza różnych treści swoim odbiorcom. Ma realny wpływ na zachowania w sferze prywatnej i publicznej. Dostarcza nowych wzorców zachowań. Pełni tym samym funkcję edukacyjną. Z drugiej jednak strony dostarcza uproszczone wzorce i kształtuje nierealistyczne pragnienia. Oddziaływanie mediów zostało wzmocnione w czasach nam współczesnych poprzez ich umasowienie i usieciowienie. Szczególnie to ostatnie zjawisko zmieniło formę przekazu medialnego i rozszerzyło liczbę podmiotów mogących oddziaływać na innych (np. media społecznościowe jako rozszerzenie grup rówieśniczych, w których wiek przestaje mieć znaczenie, lub blogi, które zmieniają społeczne znaczenie bycia np. dziennikarzem lub pisarzem). Możliwości procesu socjalizacji poszerzają się, ale jednocześnie właściwa socjalizacja jest utrudniona. Umasowienie i usieciowienie powoduje bowiem demokratyzację dostępu do tzw. złych treści, odsyła do lamusa dawne autorytety i rozmywa mechanizm uwiarygodniania informacji.
Słownik
zbiór jednostek o tożsamości zbiorowej, której towarzyszą kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie, częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz; zbiorowość ludzi (co najmniej trzy osoby), pomiędzy którymi występuje więź, a powiązane w obrębie grupy role służą realizacji wspólnych celów
mechanizm i zarazem proces przyjmowania ze środowiska społecznego i uznawania za własne poglądów, norm, wartości, wzorów zachowań, postaw w stosunku do świata rzeczy i ludzi
(z łac. conformo – nadaję kształt); w pierwszym znaczeniu to zmiana zachowania pod naciskiem faktycznym lub wyobrażonym innych osób; w drugim – podporządkowanie zasadom, regułom obowiązującym w zbiorowościach lub w całym społeczeństwie
krytyczna postawa wobec zasad, reguł obowiązujących w zbiorowościach lub w społeczeństwie i idące w ślad za nią, zachowanie odmienne od powszechnie przyjętego; za tą postawą stoi odmienny system wartości uznawanych i podtrzymywanych przez podmiot
właściwa danej osobie, zorganizowana struktura motywacji, właściwości, cech, postaw i kompetencji działania, będącą biograficznym wynikiem radzenia sobie jednostki z wymogami środowiska i własnego organizmu
względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna
(z łac. socialis – społeczny, towarzyski); uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka, ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami, staje się dojrzała społecznie; w jego wyniku zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętność skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym
przekazywanie umiejętności, wiedzy, ale także wartości i norm starszemu pokoleniu przez dzieci i młodzież; wynika z tempa rozwoju społecznego, głównie w zakresie technologii; pojawiają się nowe urządzenia, procesy, procedury i zjawiska, których dorośli nie mają już szansy przyswoić, tak jak ich dzieci i wnuki, w trakcie socjalizacji pierwotnej
inaczej: podstawowa, faza procesu socjalizacji, w której dziecko nabywa podstawowe kompetencje kulturowe: umiejętności komunikacyjne, wiedzę, normy, wartości i wzory działania oraz uczy się roli dziecka i rozpoznaje role tak zwanych znaczących innych (rodziców, dziadków i innych osób z najbliższego kręgu rodzinnego)
faza procesu socjalizacji, w której dziecko jest wprowadzane w różne wymiary życia społecznego, nabywa wiedzę niezbędną do pełnienia różnorodnych ról społecznych; przyjmuje się, że socjalizacja wtórna rozpoczyna się, kiedy dziecko uzyskuje zdolność uogólniania właściwości członków grup i reguł działania (tzw. uogólniony inny)
generalizacja cech grupy, postaw jej członków, w procesie kształtowania jaźni (wg G.H. Meada)