Parzydełkowce są najstarszymi ewolucyjnie tkankowcami (Eumetazoa), dwuwarstwowcami (Diploblastica) o promienistej symetrii ciała (Radiata). Ich ciało jest dwubiegunowe. Występuje u nich symetria ciała od czteropromienistej do wielopromienistej. Mają jamę gastralną, do której prowadzi jeden otwór. Przyjmują dwie postaci – osiadłego polipa i pływającej meduzy.

Typ parzydełkowców (Cnidaria) jest reprezentowany przez cztery gromady:

• stułbiopławy (Hydrozoa);

• krąkopławy (Scyphozoa);

• koralowce (Anthozoa);

• kostkomeduzy (Cubozoa).

Parzydełkowce są zwierzętami wodnymi. Zasiedlają głównie wody morskie. Żyją pojedynczo albo tworzą osiadłe lub pływające kolonie. Niektóre z nich, np. koralowce, występują wyłącznie w formie osiadłej. Tworzą rafy koralowe, wyglądem przypominające kwitnące łąki. Najczęściej występują w wodach czystych i dobrze natlenionych.

Polip i meduza są formami homologicznymiformy homologiczneformami homologicznymi. Mają wspólny plan budowy tkankowej.

Budowa parzydełkowców jest prosta.

Ciało budują dwie warstwy komórek:

• zewnętrzna epiderma, pochodna ektodermy;

• wewnętrzna endoderma – gastroderma, pochodna entodermy.

Epiderma i gastroderma zbudowane są głównie z komórek nabłonkowo‑mięśniowych oraz interstycjalnychkomórki interstycjalneinterstycjalnych, które mogą przekształcać się w inne typy komórek.

W epidermie występują również komórki nabłonkowo‑nerwowe, nabłonkowo‑zmysłowe i parzydełkowe. W endodermie komórki gruczołowe, które umożliwiają trawienie.

Między epidermą a gastrodermą znajduje się bazalna macierz:

• galaretowata, bezkomórkowa mezoglea

lub

• mezenchyma - mezoglea z komórkami.

Wnętrze ciała wypełnia jama gastralna. Otwór gębowy otoczony jest ramionami lub czułkami, w których znajdują się komórki parzydełkowe służące do obezwładniania ofiar i zdobywania pokarmu.

Schematy budowy morfologicznej polipa i meduzy różnią się.

Budowa tkankowa obu form życiowych parzydełkowców jest podobna.

Polip ma ciało cylindryczne, przyczepione do podłoża za pomocą stopy. Otwór gębowy skierowany jest ku górze.

Meduza kształtem przypomina dzwon. Otwór gębowy umieszczony jest na spodniej stronie ciała.

Parzydełkowce są zwierzętami mięsożernymi. Zdobywają ofiarę, wykorzystując komórki parzydełkowe.

Parzydełkowce zdobywają pokarm głównie pasywnie – oczekują na ofiarę, którą wciągają czułkami lub płatami gębowymi przez otwór gębowy do jamy gastralnej. Ofiarę obezwładniają parzydełkami.

Komórki parzydełkowe – knidocyty – służą do paraliżowania ofiary oraz do obrony.

Ze względu na działanie knidocyty dzieli się na:

• przebijające – penetrantypenetrantypenetranty;

• klejące – glutynantyglutynantyglutynanty;

• owijające – wolwentywolwentywolwenty.

Ze względu na budowę knidocyty dzieli się na:

• nematocyty – parzydełka z knidocylem, nić po wystrzeleniu nie wraca;

• spirocyty – parzydełka bez knidocylu, nić po wystrzeleniu wraca.

Trawienie u parzydełkowców to kombinacja:

• trawienia zewnątrzkomórkowego;

• trawienia wewnątrzkomórkowego.

Proces trawienia rozpoczyna się zewnątrzkomórkowo. Enzymy wydzielane są do jamy gastralnej, działają w pobliżu ofiary, która rozkładana jest na bogatą w substancje odżywcze zawiesinę.

Drobniejsze cząstki wchłaniane są na drodze fagocytozyfagocytozafagocytozy przez komórki trawienne. Rozpoczyna się trawienie wewnątrzkomórkowe w wakuolach pokarmowych komórek gastrodermy. Trwa dłużej niż trawienie zewnątrzkomórkowe.

Pokarm po strawieniu trafia do komórek budujących gastrodermę i epidermę. Niestrawione resztki wracają do jamy gastralnej i usuwane są na zewnątrz.

Elementem charakterystycznym dla meduzy jest układ pokarmowo‑naczyniowy. Składa się on z części centralnej, położonej przy otworze gębowym, odchodzących od niej kanałów promienistych oraz kanału okrężnego umiejscowionego wzdłuż krawędzi ciała. Układ ten umożliwia rozprowadzenie substancji odżywczych po całym organizmie.

Przydełkowce oddychają całą powierzchnią ciała. Nie tolerują niedoboru tlenu. Tlen przenika do ciała przez nabłonek.

Niektóre parzydełkowce wykorzystują tlen produkowany przez glony żyjące z nimi w symbiozie.

Hydra zielona (Chlorohydra viridissima) żyje w symbiozie z zoochlorellami, które przeprowadzają proces fotosyntezy i dostarczają tlenu.

Polipy prowadzą osiadły tryb życia. Stopa przytwierdza je do podłoża.

Niektóre polipy mogą się przemieszczać przez:

• pełzanie w pozycji pionowej – przesuwając stopę;

• koziołkowanie – odrywając stopę od podłoża, stając na czułkach i przyczepiając się stopą w innym miejscu;

• drążenie w podłożu;

• pływanie bierne dzięki banieczce wypełnionej powietrzem;

• pływanie czynne przy wykorzystaniu czułków.

Niektóre parzydełkowce w formie polipów osadzają się na małżach, ślimakach i dużych skorupiakach. Poruszają się razem z nimi.

Meduzy poruszają się ruchem odrzutowym Dzięki synchronicznym skurczom komórek nabłonkowo‑mięśniowych dzwon wyrzuca wodę. Ruch wykorzystujący odrzut pozwala poruszać się z prądem wody.

R1K9lB76uKHJR

Film przedstawia pływającą meduzę kompasową.

Film przedstawia pływającą meduzę kompasową.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1K9lB76uKHJR

Film przedstawia pływającą meduzę kompasową.

R1ZKrdrs4heyh

Zdjęcie przedstawia meduzę Cassiopea andromeda. Posiada okrągłą jamę o błękitnej barwie, na której występują liczne, białe punkty. Od jamy w dół odchodzą dość grube, postrzępione czułki. Ich górna część ma kolor niebieski, a końcówki są koloru białego.

RLmVjtsPfaicx

Schemat przedstawia układ nerwowy rozproszony, czyli siateczkowy polipa i meduzy. Układ nerwowy u polipa znajdującego się po lewej stronie rysunku zaznaczony jest niebieskimi liniami, które tworzą połączenia w obrębie trzonu oraz czułek. Z kolei u meduzy, znajdującej się na ilustracji po prawej stronie, widoczne jest kilka połączeń wędrujących od środka ciała do ropaliów znajdujących się na obwodzie jej ciała. Pomiędzy poszczególnymi ropaliami znajduje się siatka nerwów tworzących układ.

Układ nerwowy parzydełkowców zbudowany jest z rozproszonych komórek nerwowych epidermy i endodermy. Wypustki komórek łączą je w sieć.

U polipów siatka komórek nerwowych jest zagęszczona w okolicy otworu gębowego.

Rozproszony, inaczej siateczkowy, układ nerwowy jest najniższym stopniem rozwoju układu nerwowego bezkręgowców.

Meduzy posiadają tzw. ciałka brzeżne – ropaliaropaliaropalia, w których obecne są oczkaoczkaoczka – struktury światłoczułe o bardzo prostej budowie oraz statocystystatocystastatocysty, będące prostymi narządami równowagi.

System nerwowy form kolonijnych nie ogranicza się do autonomicznego unerwienia poszczególnych osobników. Połączenia nerwowe utrzymują kontakt między polipami tworzącymi kolonię.

Zbędne produkty przemiany materii wydalane są do jamy gastralnej i na zewnątrz przez otwór gębowy.  

Ze względu na przemienne występowanie stadium rozmnażającego się bezpłciowo – polipa i stadium rozmnażającego się płciowo – meduzy, w cyklu życiowym parzydełkowców występuje przemiana pokoleń – metagenezametagenezametageneza.

Polip rozmnaża się bezpłciowo przez podziały poprzeczne – strobilizację, uwalniając efyry, stadium larwalne przypominające dorosłą meduzę. Po kilku miesiącach efyry osiągają zdolność do rozmnażania płciowego, stając się rozdzielnopłciowymi meduzami. Z komórek interstycjalnych, znajdujących się w gonadach, wytwarzają gamety. Po zapłodnieniu powstaje zygota, z której rozwija się larwa planula, przenoszona biernie przez wodę.

U chełbi modrej (Aurelia aurita), podobnie jak u obelii, występuje metageneza.

• Są pokarmem dla zwierząt wodnych, np. szkarłupni, mięczaków i żebropławów.

• Żyją w symbiozie z glonami, pierścienicami, skorupiakami, mięczakami i rybami. Zoochlorelle pozostają w symbiozie z Anthopleura xanthogrammica, a błazenek Amphiprion ocellaris z ukwiałem Entacmaea quadricolor.

• Tworzą skały i rafy koralowe, które są środowiskiem życia wielu gatunków zwierząt i atrakcją dla turystów i nurków.

• Są niskokalorycznym, zawierającym białko pokarmem dla ludzi. Meduzy Rhopilema esculenta, które poławia się w Japonii i Chinach są przysmakiem kulinarnym.

• Duże skupiska krążkopławów zużywają ogromne ilości tlenu, co prowadzi do zmian składu planktonu.

• Ławice meduz blokują sieci rybackie i zatykają dopływy wody, z których korzystają elektrownie lub fabryki.

• Dochodzące do kilku metrów długości czułki parzydełkowców zabijają małe, morskie kręgowce, głównie ryby.

• Są dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka. Jad bełtwy festonowej (Cyanea capillata) wywołuje dotkliwe poparzenia, a żeglarza portugalskiego (Physalia physalis) i osy morskiej (Chironex fleckeri) – zaburzenia krążeniowo‑oddechowe prowadzące do śmierci.

Słownik