Treść a zakres

Folder o nazwie SZKOŁA, dzięki ogólności swojej nazwy, stanowi worek na dziesiątki czy nawet setki dokumentów, które łączy tylko to, że wiążą się z edukacją. Skatalogowanie tych dokumentów w bardziej szczegółowych folderach to nic innego, jak wzbogacenie treści kosztem zakresu. Przeciwną sytuację obrazuje przykład z playlistą. Albumy muzyczne mają tylko po kilkanaście utworów i ani jednego więcej; stworzona playlista, długa i niespójna, ma charakter na tyle ogólny, że da się do niej wrzucić dosłownie wszystko. Można to porównać do zawężenia treści na rzecz poszerzenia zakresu.

RSVtW1Zh7GSP0

Zdjęcie przedstawia drewniany blat, na którym leży notatnik w linie. Na notatniku położone jest wieczne pióro ze stalówką.

Treść wyrazu (nazwy)treść wyrazu (nazwy)Treść wyrazu (nazwy) to zespół cech przynależnych obiektom określanym przez ten wyraz. Jest to zatem zespół cech umożliwiających identyfikację obiektu, o którym dana nazwa orzeka. Cechy te mają charakter typowy, tzn. pod nazwami pies, czworonóg będzie się krył pies modelowy. Nawet jeśli jakiś istniejący lub wyobrażony pies jest pozbawiony jednej czy dwóch łap, nadal da się go określać tymi nazwami, ponieważ utrata cechy nie zmienia istoty rzeczy. Poza tym nazwa czworonóg implikuje też inne cechy niż czteronożność, o czym świadczy fakt, że nie używa się tego wyrazu w odniesieniu do kotów, krów, jaszczurek etc.

Zakres wyrazu (nazwy)zakres wyrazu (nazwy)Zakres wyrazu (nazwy) to z kolei zbiór wszystkich elementów, które da się nazwać tym wyrazem. Do zakresu wyrazu roślina należą więc: drzewo, krzew, kwiat itd. Do zakresu wyrazu drzewo należą: świerk, buk, sosna, jabłoń itd. Jak łatwo zauważyć, im bardziej szczegółowego słowa używamy, tym mniej obiektów ono opisuje, i na odwrót: im bardziej ogólne znaczenie wyrazu, tym więcej obiektów ono mieści. Wynika to stąd, że znaczenie każdego wyrazu stanowi sumę pewnych elementów semantycznych. Słowa bardziej szczegółowe mają tych elementów więcej, ponieważ o ile muzyk to artysta komponujący lub wykonujący utwory muzyczne, o tyle pianistą nazwiemy takiego artystę, który komponuje lub wykonuje utwory muzyczne z użyciem fortepianu. Ma to praktyczne odbicie w rzeczywistości pozajęzykowej: nie każdy muzyk to pianista (nie nazwiemy pianistą np. perkusisty), ale każdy pianista to muzyk (nie nazwiemy pianisty np. malarzem). Przykłady te można sprowadzić do dwóch zasad:

Schematycznie można te zasady ująć w ten sposób:

Niech za przykład posłużą dwie nazwy: człowiek i Indianin. Pod nazwą człowiek kryje się 7,74 mld obiektów. Pod nazwą Indianin – 55,1 mln obiektów. Wyraz człowiek ma znaczenie bardzo ogólne i schematyczne (uboższa treść); można nim określić całą populację ludzką zamieszkującą kulę ziemską, w tym Indian (szerszy zakres). Tymczasem na wyraz Indianin składa się rozbudowany, dość konkretny zestaw elementów znaczeniowych, wśród których bazą są te same, które tworzą pojęcie człowiek (bogatsza treść), i dlatego nazwa ta jest zarezerwowana tylko dla części ludności ziemskiej (węższy zakres).

Zakres każdej nazwy może się odnosić także do bytów fikcyjnych lub tylko wyobrażonych. By się o tym przekonać, wystarczy rozważyć zakres wyrazu wiedźmin: mieści on w sobie tylko wykreowane przez Andrzeja Sapkowskiego literackie postaci mutantów‑wojowników, wyszkolonych, by zabijać potwory.

Słownik