Arktyka to obszar na półkuli północnej obejmujący tereny wokół bieguna północnego. W przeciwieństwie do Antarktyki, Arktyka nie jest ani kontynentem, ani częścią świata. Obejmuje ona bowiem Ocean Arktyczny, na którym znajduje się biegun północny, ten zaś w dużej części składa się ze stałego i pływającego lodu. Poza tym na biegunie północnym znajdują się krańce Europy, Azji i Ameryki Północnej (wraz z wyspami i archipelagami wysp do nich należącymi). Największą wyspą Arktyki jest Grenlandia (2 166 tys. km²). Jest to jednocześnie największa wyspa świata.

Rm96c3q9CnocG

Zdjęcie przedstawia widok satelitarny na Arktykę 13 sierpnia 2016 roku. Lód arktyczny zajmuje Grenlandię, wyspy Ameryki Północnej oraz Ocean Arktyczny.

Najczęściej uznaje się, że zasięg Arktyki wyznacza koło podbiegunowe północne (φphi = 66°34′N). Tak wyznaczona powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 21 mln km². Istnieją także granice wytyczone w inny sposób, np. granice klimatyczne czy geobotaniczne, które zostały przedstawione na poniższej mapie.

Jedna z granic Arktyki przedstawiona w Atlasie Arktyki z 1985 roku proponuje także podział tego obszaru na siedem regionów, które związane są głównie ze zróżnicowaniem klimatycznym:

• Region Wewnętrzny,

• Region Atlantycki,

• Region Syberyjski,

• Region Pacyficzny,

• Region Kanadyjski,

• Region Grenlandzki,

• Region Morza Baffina.

Zasadniczy wpływ na środowisko przyrodnicze Arktyki ma występowanie dni i nocy polarnych. Na biegunie północnym dzień polarny trwa od równonocy wiosennej do równonocy jesiennej. W pozostałej części roku występuje noc polarna. Im dalej na południe, tym długość trwania dni i nocy polarnych zmniejsza się. Na kole podbiegunowym północnym dzień polarny trwa tylko podczas przesilenia letniego, a noc polarna – tylko podczas przesilenia zimowego.

Arktyka leży w strefie klimatów okołobiegunowych, w klimacie polarnym i subpolarnym. Południowe krańce – według różnych koncepcji granic – leżą w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego. W centrum obszaru panuje klimat okołobiegunowy polarny. Średnia temperatura powietrza w ciągu całego roku spada tam poniżej 0°C. Najniższą temperaturę odnotowuje się we wnętrzu Grenlandii (poniżej -50°C). Roczna suma opadów jest niewielka (głównie w postaci śniegu). Na południowych krańcach Arktyki średnia temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi około 10°C. Na obszarze tym występuje krótkie i chłodne lato oraz długa i mroźna zima z silnymi burzami śnieżnymi, wiatrami i zamieciami. Klimat wybrzeży łagodzą ciepłe prądy morskie.

Klimat powoduje, że przez większość roku wyspy Arktyki są pokryte śniegiem i lodem, a przeważająca część oceanu jest zamarznięta. W centrum tego obszaru występuje lód stały, który w ciągu roku zmienia swoją powierzchnię, rozszerzając lub zawężając swój zasięg. Natomiast zewnętrzną część Oceanu Arktycznego stanowi pak lodowypak lodowy (lód dryfujący)pak lodowy dryfujący na powierzchni wody zgodnie z kierunkiem wiatru i prądów morskich. Latem większość paku lodowego topnieje. Wiele wysp pokrywają czasze lodowe. Największa z nich znajduje się na Grenlandii. Ich grubość przekracza w niektórych miejscach 3 km. Odrywające się pod wpływem wzrostu temperatury od grenlandzkiego lądolodu fragmenty dryfują po oceanie w postaci gór lodowychgóra lodowagór lodowych. Wraz z prądami morskimi niesione są one często na dalekie odległości.

R1OcX5bViRYbd

Zdjęcie przedstawia lód. Znajduje się on na stałe w pobliżu bieguna północnego. Ma nierówną powierzchnię, posiada nawiany śnieg. Na niebie znajdują się chmury.

R1YtIheA4pvE6

Zdjęcie przedstawia pak lodowy. Na wodzie znajdują się niewielkie bryły i płaskie fragmenty lodu. Pomiędzy nimi znajduje się woda.

Rpi0Wdl68ckv2

Zdjęcie przedstawia góry lodowe. Wystają one nad powierzchnię wody i posiadają nieregularny kształt. W tle znajduje się statek oraz wzniesienie.

W czasie krótkiego i chłodnego lata lód w południowych częściach Arktyki rozmarza, a ląd pokrywa się skąpą roślinnością. Na obszarach niepokrytych lodem występuje tundra, w której dominują mchy, porosty, trawy i krzewinki. Niekiedy można spotkać karłowate wierzby i brzozy. Bliżej środkowej części obszaru występuje pustynia lodowa. Przyczyną tego określenia jest bardzo mała suma opadów atmosferycznych i brak roślinności, wywołany niską temperaturą powietrza. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest także występowanie wieloletniej zmarzliny. Na lodzie arktycznym żyją niedźwiedzie polarne, natomiast w wodach Arktyki – foki, morsy, uchatki, wieloryby, ryby i kryl. Na obszarach subpolarnych można spotkać lisy polarne, renifery czy karibu. Wśród ptaków najczęściej występują sowy śnieżne, mewy i albatrosy. Nie gniazdują one na tym obszarze – przylatują tam latem na łowy.

Polecenie 3

Wyjaśnij, w jaki sposób zwierzęta Arktyki przystosowały się do warunków środowiska.

Ra0HgQWxs0YCM

(Uzupełnij).

---

R2pw87ZkbjacF

Zdjęcie przedstawia dwa niedźwiedzie polarne. Mają gęste kremowe futra i grube łapy. Stoją na śniegu.

R1CtSiHIxp2OH

Zdjęcie przedstawia sowę śnieżną. Ma białe upierzenie z brązowymi końcówkami piór oraz żółte oczy. Znajduje się ona za pozbawionymi liści gałązkami.

Pierwsze wzmianki o odkryciu Arktyki pochodzą z IV w. p.n.e. Pochodzący z Grecji Pytiasz dotarł daleko na północ, na obszary, na których noc panowała jedynie przez dwie godziny w ciągu doby. W IX w. Islandczyk Gunnbjørn odkrył Grenlandię. Między IX a XII w. dużą rolę w odkrywaniu Arktyki odegrali Normanowie. Zasiedlili oni Grenlandię, dotarli do Labradoru i prawdopodobnie na Svalbard. Odkrycia te wiązały się z poszukiwaniem nowych miejsc do życia i zdobywania pożywienia. Natomiast w XVI w. rozpoczęły się planowe podróże Brytyjczyków, Rosjan i Holendrów w ten rejon. Ich celem było odniesienie korzyści gospodarczych i szukanie alternatywnych dróg morskich na inne kontynenty. W XIX w. ludzkość zainteresowała się poznaniem centralnej części Arktyki. Pierwszą osobą, która zdobyła biegun północny, był Robert Edwin Peary, amerykański polarnik (6 kwietnia 1909 r.). Po latach okazało się jednak, że do bieguna północnego jego ekspedycji zabrakło 32 km. Dlatego też obecnie uznaje się, że pierwszymi ludźmi, którzy widzieli biegun północny, byli Roald Amundsen, Lincoln Ellsworth i Umberto Nobile przelatujący nad nim sterowcem. Współcześnie wielu naukowców bada środowisko przyrodnicze Arktyki, organizując ekspedycje polarne. Najbardziej zbadany jest Spitsbergen w Archipelagu Svalbard (należący do Norwegii). W 1995 roku Polacy – Marek Kamiński i Wojciech Moskal zdobyli biegun północny. Dokonanie to było możliwe dzięki specjalistycznym ubraniom, zapasom pożywienia i nowoczesnemu sprzętowi (m.in. odbiornik GPS, telefon satelitarny). W tym samym roku Kamiński zdobył również biegun południowy. Czyn ten powtórzył w 2004 roku w towarzystwie niepełnosprawnego kolegi, Jana Meli.

R15aC5FeFuXwF

Zdjęcie przedstawia Polską Stację Polarną. Na pierwszym planie znajduje się ocean. W tle znajdują się budynki stacji a za nimi wysokie wzniesienia.

R1Qx8eLKEIBnc

Zdjęcie przedstawia Polską Stację Polarną. Na pierwszym planie znajduje się fragment wydzielony niskim białym płotkiem oraz słup z kierunkami świata. Stacja składa się również z niewielkich brązowych zabudowań. Obok znajduje się maszt z flagami. Za budynkami znajduje się niewielkie wzniesienie, na którym stoi krzyż.

Średnia gęstość zaludnienia w Arktyce jest bardzo mała – poniżej 1 osoby/km². Ludność zamieszkuje głównie obszary tundry i trudni się przede wszystkim myślistwem, rybołówstwem i chowem reniferów. Rdzennymi mieszkańcami Arktyki są Eskimosi (inaczej Innuici żyjący m.in. na Grenlandii), Lapończycy (mieszkający w Europie Północnej) oraz Czukcze i Nieńcy (mający swoje osady w części rosyjskiej). Prowadzi się tam też wydobycie surowców mineralnych, ponieważ – w przeciwieństwie do Antarktydy – eksploatacja nie jest zabroniona prawnie. Istnieją tam udokumentowane złoża ropy naftowej, gazu ziemnego, złota, srebra i kamieni szlachetnych. O wpływy w tym rejonie konkurują ze sobą kraje, których obszary lub terytoria zależne położone są częściowo w Arktyce, czyli Rosja, Kanada, USA, Norwegia i Dania. W wyniku tej działalności nastąpiło zanieczyszczenie wielu obszarów Arktyki, poszkodowane zostały następujące obszary: Alaska (wydobycie ropy naftowej), Półwysep Kolski (wydobycie niklu i fosforytów), Spitsbergen (wydobycie węgla) oraz północna Rosja (wydobycie różnych surowców w okręgach przemysłowych).

Słownik

góra lodowa

góra lodowa

duża bryła lodu oderwana od lądolodu, której część wystająca nad powierzchnię wody stanowi jedynie ⅑ jej masy

R18s3Gwxd66D4

Zdjęcie przedstawia górę lodową. Nad powierzchnią wody znajduje się niewielka nieregularna część bryły. Pod powierzchnią znajduje się większa jej część. Jest ona wydłużona i również nieregularnie zbudowana.