R1b1da5bIbIA91

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma prostokątną twarz ze zmarszczkami, wydatnym nosem oraz siwymi wąsami. Ma założone okulary w owalnych oprawkach oraz brązowy kapelusz na głowie. Ubrany jest w białą koszulę. Za mężczyzną znajduje się półka z książkami.

Sławomir Mrożek (1930–2013) – dramaturg, prozaik, rysownik, scenarzysta. Dzieciństwo spędził na galicyjskiej prowincji, młodość w Krakowie, gdzie zdał maturę i podejmował studia z architektury, orientalistyki i historii sztuki (żadnych nie ukończył). Karierę artystyczną rozpoczął w 1950 roku jako rysownik – swoje rysunki satyryczne publikował w czasopismach „Przekrój” i „Szpilki”. W latach 1950–1954 pracował jako publicysta w „Dzienniku Polskim”. Jego ówczesne teksty hołdowały ideologii komunistycznej, od której szybko odszedł. Jako pisarz zadebiutował w 1953 roku dwoma zbiorami opowiadań satyrycznych pt. Opowiadania z Trzmielowej Góry i Półpancerze praktyczne. Był to punkt zwrotny w pisarstwie Mrożka, który w kolejnych dziełach stał się bezlitosnym krytykiem socjalistycznej rzeczywistości PRL i wad ludzkich potęgowanych przez życie w zdegenerowanym systemie politycznym. Jako dramaturg Mrożek zadebiutował w 1958 roku utworem Policja. Kolejne dramaty – Męczeństwo Piotra Oheya, Indyk, Na pełnym morzu, Śmierć porucznika – przyniosły mu uznanie publiczności i krytyków. Międzynarodową sławę uzyskał dzięki wydanemu w 1964 roku Tangu – pierwszej sztuce napisanej na emigracji. Mrożek opuścił Polskę w 1963 roku. Mieszkał kolejno m.in. we Włoszech, we Francji i w Meksyku. W 1996 roku wrócił do Polski. Kolejnym zwrotem w życiu i twórczości pisarza był udar, którego doznał w 2002 roku i wskutek którego stracił pamięć i zdolność mówienia oraz pisania. Żmudny proces wychodzenia z choroby opisał w autobiografii Baltazar z 2006 roku. W 2008 roku przeniósł się do Nicei, gdzie zmarł 15 sierpnia 2013 roku. Został pochowany w tzw. Panteonie Narodowym w krakowskim kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Mrożek jest uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich dramaturgów, współtwórcę polskiego teatru absurdu. Jego utwory literackie i rysunki, posługujące się groteską i karykaturą, demaskowały władzę totalitarną i jej upodlający wpływ na człowieka. Galeria postaci z utworów Mrożka: rozczarowanych inteligentów, prostaków na stanowiskach, niespełnionych rewolucjonistów i drobnych konformistów – pokazuje, jaką cenę zapłacili Polacy jako społeczeństwo za półwiecze PRLPRLPRL.

Moralitet

Z ponad 40 utworów scenicznych Sławomira Mrożka połowę stanowią jednoaktówki przybierające formę dialogu między dwoma bohaterami. Jedną z najważniejszych są Emigranci, sztuka napisana w Paryżu, a opublikowana po raz pierwszy w Polsce, w czasopiśmie teatralnym „Dialog” w sierpniu 1974 roku. Konstrukcja tekstu – ograniczenie świata przedstawionego do jednego miejsca i dwóch postaci – zbliża Emigrantów do moralitetumoralitetmoralitetu. Moralitet to średniowieczny utwór dramatyczny o charakterze dydaktycznym, którego bohaterami były najczęściej upersonifikowane wartości – np. Dobro, Zło, Wiara, Grzech – toczące spór o istotę dobrego życia chrześcijańskiego. Pozbawieni właściwych imion bohaterowie Emigrantów, AA i XX, są personifikacjami nie wartości moralnych, ale dwóch klas społecznych i dwóch postaw życiowych, których spór jest jednym z lejtmotywówleitmotivlejtmotywów twórczości dramatycznej autora Tanga.

Kreacja bohaterów w dramatach Mrożka

Na kartach swoich dramatów Mrożek wykreował wielu oryginalnych, posiadających własną indywidualność bohaterów, którym przy pomocy misternie skonstruowanych dialogów kazał nieustannie zderzać się ze stereotypami i różnymi, bardzo często przeciwnymi postawami, reprezentowanymi przez inne, pojawiające się w tych utworach postacie.

Te skomplikowane i pognębione psychologicznie relacje bohaterów doskonale widać w Emigrantach. Poprzez dialogi AA i XX, często pozbawione większego sensu, Mrożek demaskuje ideały, w które obaj wierzą oraz obnaża schematyczność ich myślenia. Ostatecznie liczy się sama intencja kontaktu międzyludzkiego, podtrzymywana za pomocą słów, z których to autor Tanga buduje tekstowe napięcie, ciążące ku tragizmowi.

Walka klas

AA i XX, współdzielący dolę emigrantów, pozostają przedstawicielami dwóch odmiennych, antagonistycznie nastawionych klas społecznych. Terminem tym, wywodzącym się z myśli Karola MarksamarksKarola Marksa, określa się grupę społeczną wyodrębnioną ze względu na ekonomiczne warunki życia i wynikający z nich typ kultury. Marks w społeczeństwach XIX‑wiecznej Europy Zachodniej wyróżnił dwie klasy, których charakterystyka pomaga zrozumieć konflikt między AA i XX: burżuazję (kapitalistów) i klasę robotniczą. Ci pierwsi nie pracują, żyją z odziedziczonego majątku, pomnażanego pracą tych drugich. Wolni od pracy, mają czas i pieniądze na korzystanie z dóbr kultury: kształcenie, podróże, rozwój intelektualny. Klasa robotnicza utrzymuje się natomiast z własnej pracy, a ponadto jest poddawana wyzyskowi. Niedostatek uniemożliwia jej rozwój duchowy.

Mrożek wykorzystuje w Emigrantach opozycję inteligent – robotnik jako fundament, na którym buduje postaci AA i XX – jednak nie po to, by stworzyć miły władzom komunistycznym paszkwilpaszkwilpaszkwil na tych pierwszych, ani nawet nie po to, by ośmieszyć propagandę dzielącą społeczeństwo na „dobrych” robotników i „złych” inteligentów. Starcie AA z XX pozwala diagnozować stan polskiego społeczeństwa okresu realnego socjalizmurealny socjalizmrealnego socjalizmu. Jego wewnętrzne podziały polityczne i klasowe stają się w Emigrantach kolejnym wcieleniem odwiecznego konfliktu między „duchem” a „materią”.

Warto pamiętać, że opozycja inteligent – robotnik oraz implikacje z niej wynikające, to wciąż aktualne i żywe zagadnienie, dlatego dramat Mrożka ani trochę nie stracił na swojej aktualności.

Dwie postawy: mędrek i cham

RkvqbG5uLuCSQ1

Obraz przedstawia czterech mężczyzn z krótko ostrzyżonymi włosami oraz koszulami z krótkimi rękawami. Na pierwszym planie mężczyzna w jasnoniebieskiej koszuli na założone ręce i patrzy gdzieś przed siebie. Obok o drewniany stół opiera się mężczyzna w ciemnoniebieskiej koszuli i wpatruje się w stojącego mężczyznę. Dwaj mężczyźni za nimi palą papierosy. Mają czerwoną oraz jasnoniebieską koszulę.

Znawca twórczości Mrożka Jan Błoński określił konflikt dwóch postaw, widoczny nie tylko w konfrontacji AA i XX, ale też np. Artura i Edka z Tanga, mianem konfliktu mędrka i chama [Jan Błoński, Wszystkie sztuki Sławomira Mrożka, wyd. 2 popr., Kraków 2002, s. 41.]. Przedstawiając XX jako odstręczającego prostaka, Mrożek demistyfikujedemistyfikacjademistyfikuje narzucany przez propagandę wizerunek klasy robotniczej jako „przodującej siły narodu”. Jedyną aspiracją tej przodującej siły jest nie „pomnażanie dorobku socjalistycznej Ojczyzny” (jak głosiło jedno z popularnych haseł), ale wypchany portfel i wypchany żołądek. Stereotyp inteligenta okazuje się tak samo fałszywy jak stereotyp robotnika. Co więcej, mędrek i cham okazują się siebie warci, pielęgnując nawzajem swoje największe wady.

Słownik