Przemiany środowiska geograficznego, które współcześnie zachodzą w dużym tempie, przejawiają się w zmianach krajobrazu. Zmiany te często prowadzą do utraty najcenniejszych fragmentów krajobrazu, na które składają się zarówno dobra natury, jak i dobra kultury materialnej. Negatywne efekty przemian krajobrazu przyczyniają się do podejmowania różnego rodzaju działań ochronnych. Działania te mają charakter prewencyjny i odtwórczy, w związku z tym podejmowane są one zarówno w zakresie przyrodniczym, jak i kulturowym.

Ochrona krajobrazu jest jednym z najważniejszych wyzwań cywilizacyjnych współczesnego świata. Ze względu na międzynarodowe znaczenie wypracowany został cały szereg narzędzi, których zadaniem jest wzmacnianie działań mających na celu zarządzanie, kształtowanie i ochronę krajobrazu. Jednym z najważniejszych jest Europejska Konwencja Krajobrazowa, uchwalona 20 października 2000 r. we Florencji i ratyfikowana w Polsce 24 czerwca 2004 roku. W konwencji zostało zdefiniowane pojęcie krajobrazukrajobraz (według Europejskiej Konwencji Krajobrazowej)krajobrazu, określono, na czym polega jego ochrona, gospodarowanie krajobrazemgospodarowanie krajobrazem (według Europejskiej Konwencji Krajobrazowej)gospodarowanie krajobrazem i jego planowanie. Konwencja wskazuje także na utylitarną wartość krajobrazu jako kluczowego elementu dobrobytu społeczeństw i jednostek, zasobu sprzyjającego działalności gospodarczej. W dokumencie stwierdzono, że krajobraz jest podstawowym komponentem europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, przyczyniającym się do dobrobytu ludzi i konsolidacji europejskiej tożsamości. Ponadto zapisano, że jest ważnym czynnikiem wpływającym na jakość życia ludzi zarówno na obszarach zdegradowanych, jak i o wysokiej jakości środowiska geograficznego.

W Polsce najważniejszym dokumentem mającym na celu ochronę i kształtowanie krajobrazu jest Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu. W ustawie tej, podobnie jak w Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, zawarto definicję pojęcia krajobrazkrajobraz (według Ustawy z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu)krajobraz, a ponadto sprecyzowano definicje terminów: krajobraz priorytetowykrajobraz priorytetowykrajobraz priorytetowy, krajobraz kulturowykrajobraz kulturowykrajobraz kulturowy i walory krajobrazowewalory krajobrazowewalory krajobrazowe. Przepisy zawarte we wspominanej wcześniej ustawie stanowią uzupełnienie przepisów dotyczących ochrony krajobrazu zawartych w Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. W dokumencie tym znajdują się przepisy dotyczące ochrony krajobrazu, na które składają się definicje, zasady tworzenia oraz funkcjonowania takich form ochrony jak: park krajobrazowypark krajobrazowypark krajobrazowy (ryc. 1), obszar chronionego krajobrazuobszar chronionego krajobrazuobszar chronionego krajobrazu (ryc. 2) i zespół przyrodniczo‑krajobrazowyzespół przyrodniczo‑krajobrazowyzespół przyrodniczo‑krajobrazowy (ryc. 3). W ustawie tej zostały wskazane także sposoby ochrony krajobrazowej jako formy ochrony części terenu parku narodowego lub rezerwatu przyrody, polegające na zachowaniu cech charakterystycznych danego krajobrazu, dopuszczając ograniczone użytkowanie gospodarcze terenu poprzez prowadzenie gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej. Gospodarowanie tego typu, uwzględniające ponadto organizację ruchu turystycznego, powinno brać pod uwagę potrzeby przedmiotu ochrony i użytkowanie terenów służących obsłudze realizacji celów ochronnych danego obszaru. Przy gospodarczym wykorzystaniu takiego obszaru nie obowiązują zakazy obowiązujące w parkach narodowych lub rezerwatach. Wśród rezerwatów przyrody, ustanawianych na mocy przepisów zawartych w Ustawie o ochronie przyrody, wyróżniane są rezerwaty krajobrazowerezerwat krajobrazowyrezerwaty krajobrazowe (ryc. 4). Ochronie i zapobieganiu degradacji krajobrazu, oprócz zapisów zawartych w Ustawie o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, służą także przepisy zawarte w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych. W dokumentach tych zawarto między innymi:

1) zasady identyfikacji i oceny współczesnych krajobrazów Polski,

2) kryteria wyznaczania krajobrazów priorytetowych,

3) założenia do wskazania zagrożeń dla możliwości zachowania wartości krajobrazów priorytetowych oraz wartości krajobrazów,

4) zalecenia dotyczące sformułowania rekomendacji i wniosków dotyczących kształtowania i ochrony krajobrazów priorytetowych oraz krajobrazów na danym obszarze.

Audyt krajobrazowy jako ustawowe narzędzie identyfikacji i zapobiegania degradacji krajobrazu sporządzany jest dla województw raz na 20 lat.

R1QTdwra3pOMM

Na zdjęciu znajduje się Suwalski Park Krajobrazowy uchwycony z lotu ptaka. Większość obrazu przesłanie mgła, spośród której wychylają się korony drzew i niewielkie zielone pagórki. Na horyzoncie ziemia łączy się z pomarańczowym niebem.

R13jHLUO9Srh1

Fotografia przedstawia Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiślickiego. Na pierwszym planie znajdują się białe polne kwiaty; dalej widać płaski teren pokryty uschłą, żółtą trawą, a na horyzoncie pagórki pokryte gęstymi, zielonymi drzewami. Pomiędzy nimi widoczne są nieliczne zabudowania.

RyviGjJnQ5Ji6

Fotografia przedstawia zespół przyrodniczo-krajobrazowy Wydmy Międzyborowskie. Na pierwszym planie widać piaszczyste wzgórze pokryte nielicznymi, żółtymi trawami, a na jego wierzchołku rosną gęsto drzewa iglaste.

RE519Mg4zut40

Fotografia przedstawia rezerwat krajobrazowy Zielone Skałki w Pieninach. Na pierwszym planie widoczny jest zbiornik wodny. Woda ma zielony kolor. Na drugim planie znajdują się łączące się z wodą strome skały porośniętej gęstą roślinnością. W tle białe żagle niewielkich łódek.

Słownik