Artur Hutnikiewicz „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego

RVm3hQUpu4Wrs

Ilustracja przedstawia kartkę pocztową. Na pierwszym planie zdjęcia ukazana jest wąska ulica. Jest ogrodzona. Prowadzi lekko w dół, zakręcając w lewo. Po obu jej stronach rosną młode drzewa. W głębi ukazane są zabudowania mieszkalne. Po lewej stronie stoi okazały budynek ze strzelistą, ozdobną wieżą. Niebo w tle jest błękitne, prawie bezchmurne.

Tematem Przedwiośnia są dzieje chłopca i młodzieńca, noszącego imię Cezary Baryka. Powieść ma więc charakter jakby biografii, ale nie wszystkie momenty owego życiorysu zostały jednakowo dobitnie wyeksponowane. Pewne fragmenty potraktowano skrótowo, inne, szeroko rozwinięte, przedstawiono z wyraźnym semantycznymsemantykasemantycznym naciskiem. Jest to zarazem - trzeba to podkreślić - biografia niesłychanie zawiła i poniekąd nietypowa, bo metrykalnie rzecz biorąc, nie jest właściwie Polska. Urodzony w głębi Rosji, kędyś u podnóża gór uralskich, dzieciństwo i wczesną młodość spędził w egzotycznym, kaukaskim Baku, gdzie ojciec jego był urzędnikiem jakiegoś koncernu naftowego. Seweryn Baryka, człowiek zdolny, obrotny i przedsiębiorczy, potrafił zapewnić rodzinie byt dostatni i wygodny, toteż dzieciństwo Cezarego upłynęło w atmosferze beztroski i swoistego komfortu. Ów spokój i bezpieczeństwo domowego zacisza państwa Baryków zburzyła dopiero wojna. Barykę‑ojca powołano do wojska. Walczył i tułał się po rozmaitych frontach, aż w końcu zawieruszył się doszczętnie, wszelki ślad po nim przepadł. W takiej sytuacji zastała matkę i syna rewolucja. W całym kaukaskim kraju rozgorzały krwawe, zacięte walki. Przyszły dni grozy, rozprężenia i głodu. Na tym tle dokonuje się swoista edukacja ideowa młodzieńca. Cezary był oczywiście jeszcze za młody, by zrozumieć, pojąć i ogarnąć w pełni wszystką treść wydarzeń, intencje, cele i zadania przewrotu. Ale spędzając całe dnie poza domem i szkołą na placach i ulicach miasta, obserwując wścibskim i ciekawym okiem podrostka rozwój wypadków, uczestnicząc w mityngach, słuchając mówców i trybunów wiecowych, nasiąkał klimatem i nastrojem owych przemówień, przyswajał sobie słownik i pojęcia rewolucji. Nabrał z czasem instynktownej nieufności i niechęci do owego świata niesprawiedliwości i krzywdy, przeciw któremu zwracał się cały rozmach i siła zdarzeń, którego on sam nie znał już i nie widział, choć gdzieś tam świat ów podobno istniał. Pani Barykowa nie przeżyła owych ciężkich i trudnych czasów; udręczona i wynędzniała umarła cichutko któregoś dnia. Tymczasem przyszły krwawe wydarzenia walk ormiańsko‑tureckich. Pozbawiony matczynej opieki i tych ostatnich szczątków domu rodzinnego, którego pani Barykowa usiłowała jeszcze za wszelką cenę, dopóki żyła, ocalić, wciągnięty, chcąc nie chcąc, w kłębowisko wydarzeń Cezary znalazł się niebawem na samym dnie istnienia.

Ocaliło go nieoczekiwane przybycie ojca. Nie zdradzając się, kim jest, przedarł się przez kordony granic, przez fronty rewolucji i wojny, by zabrać żonę i syna do dalekiej ojczyzny, która rozpoczęła właśnie byt niepodległy. Cezarego nie bardzo nęciła owa nieznana mu i obca, „imperialistyczna” i „jaśniepańska” Polska, ale że i w Baku nie miał nic do roboty, więc uległ w końcu namowom i perswazjom Seweryna. Wypuścili się więc obaj w daleką podróż do owej Polski, o której opowiadał Seweryn prawdziwe cuda. [...]

Druga, największa część powieści, to dzieje Cezarego Baryki w nowych warunkach, to współczesność polska, zestawiona z tamtym, porzuconym zaledwie światem, który się stwarza dopiero, nieświadomy i niepokojący. Zetknięcie się z realną rzeczywistością polską to zarazem dalszy, doniosły etap w edukacji ideowej młodzieńca. Dzięki pomocy znajomego rodziców, niejakiego pana Szymona Gajowca, piastującego wysoki urząd w ministerstwie skarbu, zdołał się Cezary jakoś urządzić, zapisał się w Warszawie na medycynę, począł uczęszczać na wykłady. Ale studia, ledwie poczęte, przerwała wojna z Rosją. Baryka wziął w niej udział bez szczególnego przekonania o jej słuszności, trochę z przekory, trochę uniesiony i porwany powszechnym zapałem. Zapoznał się w czasie tej wojaczki i zżył dość serdecznie z młodym ziemianinem, Hipolitem Wielosławskim, i ten to koleżka i przyjaciel po zwolnieniu się obydwu z szeregów zaprosił Cezarego na zasłużony wypoczynek „do jakowejś Nawłoci w okolicach Częstochowy”. Rozkoszne używanie żywota, bajeczne obżeranie się wymyślnymi produktami dworskiej spiżarni po surowej monotonii żołnierskiego menażu, sąsiedzkie odwiedziny, bale i pikniki, miłość i miłostki - oto treść owego pasma cudownych dni, jakie spędził Baryka w gościnnym domu państwa Wielosławskich. […] Erotyczne przygody zakończyły się niestety nieoczekiwanym skandalem, po którym niepodobna było dłużej w Nawłoci zostać. Po raz więc wtóry Cezary wylądował na stołecznym bruku.

Trzecia część powieści miała być obrazem dziejów szarpaniny duchowej i konfliktów ideowych, jakie przeżył Cezary pod wpływem osobistych nawłockich niepowodzeń i pod wrażeniem odkrycia faktów i objawów rzeczywistości polskiej, jakich dotąd nie znał. […] Ku zajęciu się sprawami publicznymi pchnął go trochę przypadek. […] biegając na wykłady i do prosektorium, Baryka przemierzał codziennie żydowską dzielnicę miasta, obskurne, tchnące jadem i wilgocią nory mieszkalne, zaludnione scherlałym pogłowiem ludzkim. Jak długo miały jeszcze i mogły czekać te tłumy na ową przyjść jakoby mającą wiosenkę polską? W tym to czasie poznał Baryka kolegę Lulka. Ów Lulek był zapalonym komunistą i zaprzysięgłym wrogiem burżuazyjnej Polski. Rozeznawszy się dość szybko i łatwo w sytuacji duchowej Cezarego, stał się przewodnikiem ideowym młodzieńca po bezdrożach i przepaściach polskiej rzeczywistości. […]

Któregoś dnia, po ostatniej niepomyślnej rozmowie z Laurą, [Cezary] rozjuszony demonami zazdrości, natknął się na pochód przeciągający ulicami w stronę Belwederu. W pierwszym szeregu majaczyła blada i niepozorna postać Lulka. Baryka włączył się w ów tłum i parł naprzód wprost na zagradzający drogę szary oddział żołnierzy. Tym dramatycznym akordem kończył pisarz swą powieść. […] Dramat Cezarego Baryki miał być dramatem pokolenia.

tem Źródło: Artur Hutnikiewicz, „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego, Warszawa 1974, s. 32–39.