Liczba ludności danego obszaru zmienia się na skutek dwóch czynników – ruchu naturalnego i ruchu migracyjnego. W tym pierwszym przypadku liczba ludności może zmniejszać się lub zwiększać na skutek urodzeń i zgonów. W drugim zaś – na skutek przyjazdu nowych mieszkańców (imigracja) lub wyjazdu dotychczasowych mieszkańców poza granicę obszaru (emigracja). Zmiany liczby ludności można ująć za pomocą liczby bezwzględnej, informującej, o ile osób liczba ludności zwiększyła lub zmniejszyła się na danym obszarze. Spójrz na dane w tabeli 1.

Indeks dolny Źródło danych: BDL GUS. Indeks dolny koniec_{Źródło danych: BDL GUS.}

Liczba ludności Polski w latach 2010‑2018 zmniejszyła się o 118 718 osób, a w latach 2017‑2018 o 22 410 osób. Analogicznie liczba mieszkańców Łodzi w latach 2010‑2018 zmniejszyła się o 45 348 osób, a w okresie 2017‑2018 o 5 137 osób. Natomiast liczba mieszkańców Warszawy zwiększyła się o 77 860 w okresie od 2010 do 2018 roku, a od 2017 roku o 13 357 osób. Na podstawie samej różnicy w liczbie ludności można uzyskać jedynie informację o tym, czy nastąpił ubytek ludności lub czy liczba ludności zwiększyła się. Natomiast trudno jest porównać dwa (lub więcej) obszary (jednostki) ze sobą. Popatrzmy jeszcze raz na przykład Warszawy i Łodzi. W ostatnim roku liczba ludności Łodzi zmniejszyła się o 5 137 osób, a Warszawy zwiększyła o 13 357 osób. Czyli zmiana liczby ludności była większa w Warszawie, ale czy była bardziej odczuwalna? Tego na tym etapie nie wiadomo. Wiadomo natomiast, że Łódź i Warszawa to miasta o znacznie różnej liczbie ludności, można nawet stwierdzić, że Warszawa pod względem ludnościowym to miasto prawie trzykrotnie większe od Łodzi. Dlatego należy określić, jakie znaczenie ma liczba 5 137 osób w stosunku do 690 422 mieszkańców Łodzi w 2017 roku i liczba 13 357 osób w stosunku do 1 764 615 mieszkańców Warszawy w tym samym roku. W tym celu można przedstawić te stosunku w wartościach procentowych. W rezultacie uzyskamy informację, że liczba mieszkańców Łodzi w ostatnim roku zmniejszyła się o 0,74%, a Warszawy wzrosła o 0,76%. Oznacza to, że zmiana objęła podobną cześć mieszkańców obu miast. Analogicznie liczba ludności Polski zmniejszyła się o 0,06%. Na tej podstawie można stwierdzić, że Łódź cechowała większa względna zmiana liczby ludności. Podobnie można porównać zmiany liczby ludności w okresie 2010‑2018. Wyniosły one dla Polski -0,31%, dla Łodzi -6,21%, a dla Warszawy 4,58%. Minus przy procentach oznacza ubytek liczby ludności, a jego brak lub znak „+” - przyrost liczby ludności. Na tej podstawie można stwierdzić, że ubytek liczby ludności Łodzi był znacznie większy niż ubytek liczby ludności Polski. Natomiast Warszawę cechował ponad czteroprocentowy wzrost liczby ludności w okresie 2010‑2017. Wynika z tego, że do porównania stopnia zmiany liczby ludności dwóch obszarów można wykorzystać wskaźnik procentowy pokazujący, o jaki procent zmieniała się liczba ludności w danym przedziale czasowym.

Istnieje jeszcze jeden sposób oceny zmian w liczbie ludności danego obszaru – wskaźnik dynamiki liczby ludnościwskaźnik dynamiki ludnościwskaźnik dynamiki liczby ludności. Wskaźnik ten liczymy ze wzoru: WIndeks dolny d_d = LIndeks dolny 2₂/LIndeks dolny 1₁ * 100, gdzie LIndeks dolny 1₁ to liczba ludności na początku badanego okresu, a LIndeks dolny 2₂ to liczba ludności na końcu badanego okresu. Jeśli liczba ludności na początku jest większa niż liczba na końcu badanego okresu (co oznacza zmniejszenie się liczby ludności), to wskaźnik przyjmie wartość mniejszą niż 100. W takim przypadku im mniejsza wartość wskaźnika, tym większy nastąpił ubytek liczby ludności danego obszaru. Natomiast jeśli początkowa liczba jest mniejsza niż końcowa, czyli nastąpił wzrost liczby ludności, to wskaźnik dynamiki przyjmuje wartości większe niż 100. W tym przypadku im większa wartość wskaźnika, tym większy nastąpił wzrost liczby ludności w badanym okresie. Wartość 100 oznacza, że liczba ludności w danym momencie nie zmieniła się. Wróćmy więc do naszego „polsko‑łódzko‑warszawskiego” przykładu i policzmy wskaźniki dynamiki liczby ludności dla okresów 2017‑2018 oraz 2010‑2018.

Okres 2010‑2018

Polska: WIndeks dolny d_d = 38 411 148/38 529 866 * 100 = 99,69

Łódź: WIndeks dolny d_d = 685 285/730 633 * 100 = 93,79

Warszawa: WIndeks dolny d_d = 1 777 972/1 700 112 * 100 = 104,58

Okres 2017‑2018

Polska: WIndeks dolny d_d= 38 411 148/38 433 558 * 100 = 99,94

Łódź: WIndeks dolny d_d= 685 285/690 422 * 100 = 99,26

Warszawa: WIndeks dolny d_d = 1 777 972/1 764 615 * 100 = 100,76

Z powyższych wyliczeń wynika, że w okresie 2010‑2018 wskaźniki dla Polski i Łodzi przyjęły wartości poniżej 100, a liczba ludności Polski i Łodzi zmniejszyła się, ale proces ten był silniejszy w Łodzi, o czym świadczy niższa wartość wskaźnika dla tego miasta. Dla Warszawy wskaźnik dynamiki liczby ludności przyjął wartość większą niż 100, co oznacza wzrost liczby ludności w badanym okresie.

W latach 2017‑2018 również liczba ludności Polski i Łodzi zmniejszyła się, o czym świadczą wartości wskaźnika dynamiki poniżej 100. Jednak w tym okresie wartości te są bardziej do siebie zbliżone, co oznacza podobną dynamikę zjawiska. Wskaźnik dla Warszawy nieznacznie przekroczył wartość 100, co oznacza, że liczba ludności miasta stołecznego w niewielkim stopniu zwiększyła się.

Porównajmy więc teraz informacje, które do tej pory uzyskaliśmy. Bezwzględna różnica liczby ludności pomiędzy dwoma latami daje ogólną informację o zmianie liczby ludności, ale nie umożliwia dokładnego porównania zjawiska w dwóch różnych jednostkach o odmiennej liczbie ludności. Aby móc dokonać takiego porównania można policzyć zmianę procentową, czyli odpowiedzieć na pytanie, o ile procent zwiększyła lub zmniejszyła się liczba ludności danego obszaru. Druga możliwość to policzenie wskaźnika dynamiki liczby ludności, dla którego wartości powyżej 100 wskazują na wzrost liczby ludności, a wartości poniżej 100 – na zmniejszenie się liczby ludności danego obszaru. Dlatego chcąc porównać zmiany liczby ludności w danym okresie w dwóch lub więcej jednostkach (obszarach), należy policzyć zmiany procentowe lub wskaźnik dynamiki liczby ludności.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną właściwość wskaźnika dynamiki liczby ludności. Jeżeli od wartości wskaźnika odejmiemy 100, to otrzymamy procentową zmianę liczby ludności. Możesz to sprawdzić na podstawie danych zawartych w powyższej tabeli.

Słownik