Osoby fizyczne

Osobą fizyczną w rozumieniu prawa jest każdy człowiek. Jest on podmiotem w stosunku cywilnoprawnym. O zakwalifikowaniu człowieka do podmiotów praw i obowiązków w ramach prawa cywilnego decyduje zdolność prawna. Jest ona przypisana każdemu człowiekowi, a ponadto także osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Zdolność prawną ma każda żyjąca osoba, w związku z czym od chwili urodzenia może być ona podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków cywilnoprawnych. Początek tej zdolności jest wyznaczony przez moment urodzenia się człowieka, a dokładniej oddzielenia się dziecka od ciała matki, przy czym warunkiem nabycia tej zdolności jest to, aby dziecko urodziło się żywe (nie musi przy tym być zdolne do samodzielnego spełniania funkcji życiowych).

Nasciturus – płód w łonie matki – ma warunkową zdolność prawną. Przysługuje ona dziecku poczętemu pod warunkiem (zawieszającym), że urodzi się ono żywe. Nasciturus od chwili poczęcia aż do urodzenia może nabywać prawa podmiotowe. Wykonanie tych praw jest zawieszone do momentu narodzin żywego dziecka. W przypadku wyrządzenia dziecku szkody w okresie prenatalnym, po urodzeniu przysługuje mu prawo do roszczenia o naprawienie tej szkody. Nasciturus ma też zdolność dziedziczenia po osobach, które zmarły przed jego narodzinami.

Zdolność prawna człowieka kończy się w momencie jego śmierci. Jest to także moment wygaśnięcia jego praw i obowiązków niemajątkowych oraz przejścia ich na spadkobierców.

RTcMm9zKWHyYA

Zdjęcie przedstawia kobietę w ciąży, która ma odkryty brzuch. Kobieta obejmuje brzuch od dołu i od góry rękoma. Na brzuchu znajduje się wizerunek płodu.

Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych i jej ograniczenia

Zdolność do czynności prawnych jest definiowana jako zdolność do kształtowania swojej sytuacji prawnej dotyczącej praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego poprzez własne działania (czynności prawne). Można mieć pełną lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a niektórym osobom w ogóle ona nie przysługuje. Pełną zdolność do czynności prawnych ma osoba pełnoletnia, przy czym kobieta, która ukończyła 16 lat, uzyskuje je przez zawarcie związku małżeńskiego. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat, oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Zdolności do czynności prawnych nie mają natomiast dzieci poniżej 13. roku życia oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

RxXXFfK6RebRT

Zdjęcie przedstawia kobietę i mężczyznę. Ubrani są w stroje ślubne — kobieta w białą, koronkową suknię, a mężczyzna w czarny garnitur. Na zdjęciu widoczne są splecione dłonie kobiety i mężczyzny, które układają się w kształt serca. Dłonie są złączone za plecami panny młodej. Mężczyzna obejmuje ją od przodu. Mężczyzna ma na ręku zegarek, a kobieta zieloną bransoletkę.

Ubezwłasnowolnienie całkowite osoby fizycznej

W pewnych sytuacjach osoba, która ukończyła 13 lat, może być całkowicie  ubezwłasnowolniona. Dzieje się tak, jeżeli nie jest ona w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek:

• choroby psychicznejchoroba psychiczna choroby psychicznej,

• niedorozwoju umysłowegoniedorozwój umysłowyniedorozwoju umysłowego,

• innego rodzaju zaburzeń, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

W wyniku ubezwłasnowolnienia całkowitego osoba taka traci zdolność do czynności prawnych i ustanawia się dla niej opiekę prawną, chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską. Do spraw, których osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może podejmować, należą m.in.:

• zawarcie małżeństwa,

• sporządzenie i odwołanie testamentu,

• zawarcie umowy,

• sprawowanie władzy rodzicielskiej,

• nawiązanie stosunku pracy,

• wykonywanie niektórych zawodów.

Czynność prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

R3MxHBgMVnEX9

Zdjęcie przedstawia młotek sędziowski, który leży na otwartej książce.

Ubezwłasnowolnienie częściowe osoby fizycznej

Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo. Przesłanki do częściowego ubezwłasnowolnienia osoby fizycznej to:

• choroba psychiczna,

• niedorozwój umysłowy,

• innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania, jeżeli stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo (mającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych) ustanawia się kuratora. W przypadku dokonania przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo czynności prawnej, do której wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych, czynność taka jest nieważna (przykładem może być sporządzenie przez taką osobę testamentu).

Inne uwarunkowania zdolności do czynności prawnych osób fizycznych

Aby czynność prawna osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych była ważna, potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego tej osoby. Zgoda ta może być wyrażona:

• przed dokonaniem czynności,

• w momencie dokonywania czynności,

• po dokonaniu czynności.

W przypadku zawarcia umowy przez osobę, która ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych bez zgody jej przedstawiciela ustawowego, ważność takiej umowy zależy od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego. W sytuacji uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych osoba ta (mająca dotychczas ograniczoną zdolność do czynności prawnych) może sama potwierdzić umowę. Strona, która zawarła umowę z osobą o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego, ale może wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Po jego bezskutecznym upływie staje się wolna. Jeżeli osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych dokonała czynności prawnej o charakterze jednostronnym, do której ustawa wymaga zgody jej przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.

W pewnych sytuacjach osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych może działać samodzielnie i niektóre czynności dokonywać bez zgody przedstawiciela ustawowego. Do takich czynności prawnych należą:

Czynności prawne

Czynnością prawną jest zdarzenie, w którego skład wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli osoby mającej pełną zdolność do czynności prawnych zmierzające do wywołania skutku prawnego. Skutkiem prawnym jest powstanie, zmiana albo ustanie stosunku cywilnoprawnego, z tym zastrzeżeniem, że skutek ten następuje tylko w przypadku, gdy przewiduje go norma prawna. Koniecznym elementem każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli. Czynność prawna wywołuje skutki nie tylko w niej wyrażone, ale również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Czynnością prawną jest zdarzenie, w którego skład wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli osoby mającej zdolność do czynności prawnych – złożone w celu wywołania określonych skutków prawnych. Takim skutkiem prawnym może być – przykładowo – zawarcie umowy, odmowa przyjęcia spadku albo dyspozycja przelewu środków pieniężnych. Zgodnie z kodeksem cywilnym, skutkiem prawnym czynności prawnej są jednak nie tylko zdarzenia, które zostały wyrażone w czynności prawnej, ale również takie, które wynikają z ustawy, ustalonych zwyczajów oraz zasad współżycia społecznego. Czynności prawne, które są sprzeczne z ustawą lub mają na celu obejście ustawy co do zasady nie wywołują skutków prawnych. Dotyczy to również takich aktów woli, które zostały złożone niedobrowolnie. Za pomocą czynności prawnych podmioty prawa cywilnego (osoby fizyczne i prawne) kształtują swoje stosunki prawne - przyjmują na siebie obowiązki prawne oraz uzyskują uprawnienia.

R1RTeOuheqm5p

Zdjęcie przedstawia leżące na stole dokumenty. Przy stole siedzi mężczyzna w niebieskiej koszuli, który długopisem zaznacza coś na dokumentach.

Podział czynności prawnych

Wyróżniamy następujące czynności prawne:

Forma czynności prawnych

Forma czynności prawnej to sposób, w jaki jest składane oświadczenie woli. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, czynność prawna może być dokonana w dowolnej formie, pod warunkiem, że wola osoby dokonującej tej czynności ujawniona jest w sposób dostateczny. Czynność prawna może być zatem dokonana w formie:

• ustnej – za pomocą żywej mowy;

• dorozumianej (per facta concludentia) – przez każde zachowanie, które w sposób dostateczny wyraża wolę dokonania czynności prawnej;

• pisemnej.

Ta ostania może mieć różną postać:

Zwykła forma pisemna to oświadczenie na piśmie z własnoręcznym podpisem składającego oświadczenie woli. W przypadku umów oświadczenia woli stron zawarte są w jednym dokumencie podpisanym przez obie strony. Bywa jednak i tak, że do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów. Każdy z nich zawiera oświadczenie woli jednej strony i jest przez nią podpisany.

Kwalifikowana forma pisemna może mieć postać:

• formy pisemnej z datą pewną; polega na uzupełnieniu zwykłej formy pisemnej urzędowym poświadczeniem daty dokonania czynności;

• formy pisemnej z urzędowym poświadczeniem podpisu; polega na tym, że własnoręczność podpisu danej osoby poświadcza notariusz;

• aktu notarialnego; polega na spisaniu przez notariusza oświadczeń woli składanych przez strony czynności prawnych. Notariusz sprawdza przy tym tożsamość osób składających oświadczenia woli, czuwa nad zabezpieczeniem praw i interesów stron czynności prawnej i innych osób, dla których może ona wywołać skutki prawne. Ponadto notariusz udziela stronom niezbędnych wyjaśnień, a przed podpisaniem aktu odczytuje jego treść (przy odczytaniu powinien się upewnić, że strony rozumieją jego treść i znaczenie i że jest on zgodny z ich wolą).

Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie.

Dokument jest nośnikiem informacji umożliwiającym zapoznanie się z jej treścią.

Do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoznaczne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej, chyba że ustawa lub czynność prawna mówią inaczej.

Niekiedy ustawodawca, ze względu na funkcje jakie pełni czynność prawna, wymaga dochowania określonej formy. Jej niedochowanie może powodować – w zależności od sytuacji – nieważność czynności prawnej lub inne negatywne skutki, np. utrudnienia w dowodzeniu jej dokonania.

Osoby prawne

Osobą prawną jest wyodrębniona strukturalnie i majątkowo, powstała w celu realizacji określonych zadań gospodarczych albo społecznych jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał podmiotowość cywilnoprawną. Zgodnie z art. 33 Kodeksu cywilnego, osobami prawnymi są Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Takimi jednostkami są np.:

Najważniejsze cechy osoby prawnej to:

• osobowość prawna (przyznana na podstawie przepisu szczególnego),

• określenie organów (mają one za zadanie przejawiać wolę osoby prawnej),

• wyodrębnienie majątkowe (polega na wydzieleniu pewnej masy majątkowej przysługującej samodzielnie jednostce),

• wyodrębnienie organizacyjne (polega na istnieniu samodzielnej, zorganizowanej jednostki).

Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru. Osoba prawna posiada nazwę, która ją indywidualizuje. Nazwa stanowi dobro osobiste konkretnej osoby prawnej podlegające ochronie prawnej. Oprócz nazwy dobrami osobistymi osoby prawnej są np.: jej dobre imię, nietykalność siedziby, tajemnica korespondencji, dokumentacji i planów działania. Przedsiębiorca działa poprzez firmę. Siedziba osoby prawnej jest odpowiednikiem miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Określa ją ustawa albo statut. Ustanie osoby prawnej określają właściwe przepisy.

Osoba prawna uzyskuje zdolność prawną z chwilą powstania i zachowuje ją do momentu ustania osobowości prawnej. Działa przez swoje organy (które tworzą osoby fizyczne).

Biorąc pod uwagę kryterium substratusubstrat substratu tworzącego jednostkę organizacyjną, osoby prawne możemy podzielić na:

• korporacyjne,

• fundacyjne.

Słownik