Przeczytaj
Polska i Litwa za panowania Jagiełły
W 1392 r., po niespodziewanej śmierci Wigunta, brata Jagiełły, który miał zastąpić Skirgiełłę na stolcu wielkich książąt litewskich, król Polski pojednał się z Witoldem i oddał mu władzę w Wielkim Księstwie, zadowalając się zwierzchnictwem nad nim. Odtąd obaj ściśle współpracowali, co znalazło wyraz w treści nowej unii, zawartej w 1401 r. w Wilnie i Radomiu.
Witold otrzymał dożywotni tytuł wielkiego księcia litewskiego, co umocniło jego pozycję i potwierdziło suwerennośćsuwerenność. Polska i Litwa były dwoma odrębnymi organizmami państwowymi, które wiązało pokrewieństwo i wzajemna zależność władców, nie było więc mowy o przyłączeniu ziem litewskich do Korony.
Zwróć uwagę na herb, o który podpiera się Witold. Nazwij go i opisz.
Nowe rozwiązania przyniosła unia w Horodle z 1413 roku. Układ potwierdzał odrębność Wielkiego Księstwa, ale Jagiełło, Witold, możni polscy i bojarzy litewscy uzgodnili, że będą wspólnie wybierać władców obu państw, co zwiększyło wpływ możnych litewskich na losy Korony. Unia była także umową między polskimi rodami możnowładczymi a litewskim bojarstwem: 47 rodów litewskich zostało przyjętych do polskich herbów, co oznaczało pierwszy krok w kierunku formowania na Litwie stanu szlacheckiego dysponującego takimi prawami, jak polskie rycerstwo.
U schyłku panowania Jagiełły, w okresie konfliktu z możnymi i rycerstwem o warunki elekcji jego synów, król zaczął wyraźnie forsować ideę pełnej niezależności Litwy, popierając starania Witolda o koronę królewską. Do koronacji ostatecznie nie doszło, ale unia polsko‑litewska uległa wyraźnemu osłabieniu.
Prawa sukcesyjne i elekcje królów
Kiedy w 1399 r. królowa Jadwiga i jej nowo narodzona córka zmarły, wygasły prawa dziedziczne Andegawenów do polskiej korony. Władysław II Jagiełło doczekał się synów z małżeństwa z Zofią Holszańską, lecz aby zapewnić im następstwo tronu w Polsce, musiał uzyskać akceptację możnych i rycerstwa. Po śmierci króla w 1434 r. na władcę wybrano jego 10‑letniego syna, Władysława III, nazwanego później Warneńczykiem. Odtąd tron polski stał się elekcyjny, a wyboru monarchy dokonywali dostojnicy skupieni w radzie królewskiejradzie królewskiej, którzy z reguły wskazywali kandydata z grona dynastii jagiellońskiej.
Jak myślisz, gdzie mógł mieć miejsce chrzest pierwszego syna Jagiełły?
W 1430 r. zmarł wielki książę Witold. Jagiełło osadził na Litwie swojego brata, Świdrygiełłę. Jego dążenie do niezależności doprowadziło jednak do otwartej wojny Polski z Litwą w 1431 r. o Podole i Wołyń. Świdrygiełło sprzymierzył się z Krzyżakami, którzy zaatakowali Kujawy. W odwecie w 1433 r. wojska polskie wsparte przez czeskich husytówhusytów dokonały ataku na Pomorze Gdańskie. W polityce wewnętrznej na Litwie Świdrygiełło wyraźnie popierał prawosławnych i wprowadził równouprawnienie bojarówbojarów litewskich i ruskich. W 1432 r. możnowładcy katoliccy dokonali zamachu stanu i na tronie osadzili Zygmunta Kiejstutowicza, brata Witolda. Nastąpił rozpad Litwy na część litewską i ruską. Świdrygiełło, popierany przez zakon, próbował odzyskać władzę nad całym księstwem, Zygmunt natomiast odnowił unię z Polską. W 1435 r. w bitwie pod Wiłkomierzem nad rzeką Świętą Kiejstutowicz z pomocą Polaków pokonał Świdrygiełłę i posiłkujących go Krzyżaków. Książę Zygmunt, aby pozyskać zwolenników konkurenta, zrównał w prawie bojarów prawosławnych z katolickimi. Świdrygiełło musiał uciekać z Wielkiego Księstwa.
Herby i rody heraldyczne
W Koronie pieczętowanie się herbem stanowiło niezbędny element przynależności do stanu „szlachetnych” – rycerstwa, czyli szlachty – a więc znak posiadania prawa rycerskiego. Grupy rodzin pieczętujących się tym samym herbem tworzyły tzw. rody heraldyczne
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DdizAayPf
Film opisujący Polskę i Litwę za panowania Jagiełły.
Słownik
(ros. bojarin) szlachta, dostojnicy i właściciele ziemscy na Rusi, Litwie oraz wśród Słowian południowych.
ruch religijno‑społeczny skierowany przeciwko Kościołowi katolickiemu; nauka i zasady głoszone przez Jana Husa w Czechach w pierwszej połowie XV w.
(łac. Curia Regis), inaczej: rada koronna, w średniowieczu grupa najwyższych dostojników w monarchii; podejmowali najważniejsze decyzje w kraju
supremacja państwa ujmowanego abstrakcyjnie, ludu lub innego piastuna tej władzy (np. monarchy) nad wszelkimi normami prawa wewnętrznego oraz pełna swoboda prowadzenia przez państwo polityki zagranicznej; faktyczna, a postulatywnie także prawna możność podejmowania przez podmiot sprawujący suwerenność decyzji politycznej, od której nie ma prawnej możliwości odwołania się do wyższej instancji
(definicja na podstawie słownika PWN)
Słowa kluczowe
królowa Jadwiga, herby, książę Witold, prawa sukcesyjne, elekcje królów, Polska w XIV–XV w.
Bibliografia
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.