Wojna i okupacja w Polsce

Polska należała do krajów najdotkliwiej doświadczonych w latach II wojny światowej. Zginęło około sześciu milionów jej obywateli, w tym około trzech milionów Żydów. Wojna nie tylko zabrała życie kilku milionom ludzi, lecz także spowodowała ogromne zniszczenia, przerywając plan odbudowy kraju po I wojnie światowej. W 1939 roku Polska została podzielona między dwóch agresorów – Niemcy zajęły jej zachodnią część, a ZSRS (którego armia wkroczyła do Polski 17 września) – wschodnią. Zniszczonych zostało wiele miast, szczególnie ucierpiała Warszawa. Lata między rokiem 1939 a 1945 to w naszym kraju czas okupacji niemieckiej i sowieckiej. Część terytorium państwa polskiego została włączona bezpośrednio do Niemiec, natomiast z województw centralnej Polski (między Warszawą a Krakowem) utworzono tzw. Generalne Gubernatorstwo. Tereny wschodnie stały się częścią ZSRS, tylko Wilno przez kilka miesięcy należało do niepodległej Litwy, ale w 1940 roku i ona została zaanektowanazaanektowaćzaanektowana przez ZSRS. Obaj okupanci prowadzili agresywną politykę wobec podbitego kraju. Stosowali terror polegający na wysiedleniach, aresztowaniach, egzekucjach, więzieniu polskich obywateli w zakładach karnych i obozach pracy. W Generalnej Guberni obowiązkiem pracy objęto osoby w wieku od 18 do 60 lat, później również od 14 roku życia, były one wywożone do Niemiec na tzw. roboty.

Położenie Polski po zakończeniu II wojny światowej było trudne. Mimo że z ulgą przyjęto ustanie walk niosących zniszczenie, to jednak pokój nie oznaczał dla Polski pełnej wolności. W wyniku decyzji mocarstw Polska znalazła się w strefie wpływów ZSRS – przesunięto jej granice (co spowodowało masowe przesiedlenia), a przez następne pół wieku (do 1989 roku) pozostawała pod panowaniem rządów komunistycznychkomunizmkomunistycznych.

Życie literackie i kulturalne podczas wojny

Okupanci dążyli do zniszczenia polskiej kultury. Niemcy znacznie ograniczyli dostęp do szkół podstawowych i średnich, zamknęli uniwersytety. Niemiecka cenzura uniemożliwiała publikację m.in. studiów literackich i prac naukowych w języku polskim. Oficjalne polskie życie kulturalne ograniczało się do rozrywki. Natomiast na terenach zajętych przez ZSRS cała kultura i edukacja zostały podporządkowane ideologii komunistycznej.

RFbs4WNJnz6pt1

Zdjęcie przedstawia twarz młodego mężczyzny. Jest ona pociągła, nos wydatny, brwi gęste, oczy głęboko osadzone. Mężczyzna ma krótkie, proste, zaczesane ku górze włosy.

Polskie życie kulturalne i artystyczne oraz edukacja przeniosły się więc do podziemiapodziemiepodziemia. Działały podziemne szkoły i wyższe uczelnie. Nielegalne wydawnictwa publikowały wiersze młodych poetów. W prywatnych mieszkaniach organizowano spektakle teatralne. Niektórzy twórcy opuścili wówczas Polskę i publikowali na wychodźstwiewychodźstwowychodźstwie. W kraju zostali: Leopold Staff, Jarosław Iwaszkiewicz, Julian Przyboś, Czesław Miłosz, Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska. Dojrzewały tu również talenty młodych: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Borowskiego, Tadeusza Gajcego, Tadeusza Różewicza, Zbigniewa Herberta, Mirona Białoszewskiego, Wisławy Szymborskiej, Stanisława Lema.

Poetów urodzonych około roku 1920, których twórczość w największym stopniu ukształtowała wojna, zalicza się do pokolenia Kolumbów (zwanego również „pokoleniem 1920”). Jednym z nich był młody poeta, o już ugruntowanej pozycji literackiej - Krzysztof Kamil Baczyński. Ze wględu na wyjątkowy talent dowództwo Szarych Szeregów zwolniło go z obowiązku służby wojskowej, jednak patriotyzm nakazywał mu walkę. Zginął w czasie powstania warszawskiego w wieku 23 lat. Równieśnikiem Baczyńskiego był Tadeusz Różewicz. Podobnie jak Baczyński, w czasie okupacji pisał wiele wierszy i walczył, miał jednak więcej szczęścia. Obaj poeci, podobnie jak doskonale zapowiadający się Tadeusz Gajcy (który zginął w powstaniu warszawskim w wieku 22 lat), poruszali w swojej twórczości m.in. moralne dylematy, jakie pociągnęła za sobą wojna, np. czy i na ile okoliczności wojenne tłumaczą tych, którzy zabijają.

W czasie wojny zginęli również m.in. Józef Czechowicz i Bruno Schulz, a Stanisław Ignacy Witkiewicz popełnił samobójstwo na wieść o wkroczeniu Armii Czerwonej w granice Polski we wrześniu 1939 roku.

RcumCD7WBtYvl1

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Ukazane jest trzy czwarte pociągłej twarzy mężczyzny. Odwraca ją w swoją lewą stronę. Ma zakola. Jego włosy są gęste, krótkie, zaczesane do góry. Ma ciemne brwi i głęboko osadzone oczy. Jego nos jest wydatny. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Podczas wojny poza Polską znaleźli się tacy pisarze, jak: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Witold Gombrowicz, Maria Kuncewiczowa. Długą drogę przeszedł Gustaw Herling‑Grudziński – od sowieckiego łagru przez szlak wojenny z utworzoną w ZSRS polską armią gen. Władysława Andersa (która opuściła ZSRS i walczyła na Zachodzie) do Włoch. Konstanty Ildefons Gałczyński wojnę spędził w obozie jenieckim w Niemczech.

Słownik