Wzajemne oddziaływanie

Uczestnicy stosunków międzynarodowych to bardzo zróżnicowana grupa. Począwszy od państwa jako podstawowego ogniwa relacji politycznych, a skończywszy na organizacjach międzyrządowych i prywatnych. Przedstawienie obrazu państw, narodów, organizacji pozarządowych oraz opinii publicznej daje pełny obraz politycznego układu w stosunkach światowych. Pytania dotyczące tego problemu koncentrują się wokół zdefiniowania uczestników stosunków międzynarodowych, a także zakresu ich działalności. Ważnym aspektem jest ich wzajemne oddziaływanie. W jaki sposób kształtowany jest światowy układ polityczny? Na ile zależy on od bilateralnych lub multilateralnych stosunków?

Kolejnym problemem, który powstaje podczas analizy uczestników stosunków międzynarodowych, jest kwestia światowego bezpieczeństwa. Istotnym czynnikiem jest bezpieczeństwo narodowe, czyli stan, w którym państwo ma poczucie pewności, że nie grozi mu atak militarny, polityczna presja, nacisk gospodarczy, zagrożenie ekologiczne albo utrata istotnych wartości kulturowych, tożsamości kulturowych i narodowych. Bezpieczeństwo narodowe z jednej strony determinuje politykę uczestników, z drugiej natomiast w zdecydowany sposób wpływa na stan polityki globalnej.

Oddziaływanie jest działaniem ukierunkowanym, celowym, świadomie wybranym i realizowanym przez podmiot stosunków międzynarodowych. Istnieją dwie formy oddziaływania: bezpośrednia i pośrednia.

Działania pośrednie i bezpośrednie są formami aktywności różnych podmiotów stosunków międzynarodowych. Najczęściej posługują się nimi państwa, przede wszystkim silne wobec słabszych, zazwyczaj w ramach stosunków bilateralnych. Całą złożoność zagadnienia możemy obserwować na przykładzie relacji amerykańsko‑chińskich.

Przykład amerykańsko‑chiński

W przykładzie wzajemnych relacji amerykańsko‑chińskich możemy obserwować bezpośrednie i pośrednie formy oddziaływania.

Lata 50. i 60. XX wieku

W latach 1949–1972 – od powstania Chińskiej Republiki Ludowej do historycznej wizyty Richarda Nixona w Chinach – państwa te utrzymywały jedynie sporadyczne kontakty na terenie państw trzecich. Prowadzono wówczas słynne rozmowy warszawskie, które miały stanowić próbę nawiązania wzajemnych relacji. Przede wszystkim Stany Zjednoczone wywierały bezpośrednią presję na Chiny, prowadząc wojnęwojnawojnę w Wietnamie. Konflikt groził rozprzestrzenieniem się na Chiny, co w konsekwencji prowadziło do amerykańsko‑chińskiego konfliktu zbrojnego. Konflikt u południowych granic Chin warunkował podejście Pekinu do kwestii tajwańskiej, a także relacji z państwami sojusznikami USA w Azji – Japonią i Koreą Południową. Warto również podkreślić, że do 1969 r. (kiedy Nixon został prezydentem) amerykański wywiad szkoli partyzantkę tybetańską, aby ta napadała na oddziały chińskich sił zbrojnych stacjonujących w Xizangu (chińska nazwa Tybetu). Przełom nastąpił dopiero w momencie, kiedy administracja Nixona uznała, że bez pomocy Chin nie jest w stanie zakończyć „z twarzą” wojny w Wietnamie, a także pomyślnie przeprowadzić rozmów ze Związkiem Sowieckim dotyczących problemów rozbrojenia. Zatem wywieranie wpływu na Chiny Stany Zjednoczone rozpoczęły od negatywnego oddziaływania. Ważnym elementem spójnym było występowanie czynnika pośredniego, jakim był Związek Sowiecki. Jednak w momencie rozpadu ZSRS „naturalny wróg” przestał spełniać znaczącą rolę i wkrótce okazało się, że rosnące gospodarczo Chiny nie stały się łatwym partnerem.

RfwRKBp4TPAM0

Zdjęcie przedstawia dwóch dojrzałych mężczyzn, którzy ściskają sobie ręce. Mężczyzna po lewej ma azjatyckie rysy twarzy, jest łysiejący, ma krótkie, ciemne włosy po bokach i z tyłu głowy. Ma owalną twarz z drugim podbródkiem. Ubrany jest w prosty mundur zapinany na guziki. Mężczyzna po prawej ma ciemne, zaczesane do tyłu włosy, pociągłą twarz z szerokim uśmiechem, wydatny nos oraz gęste brwi. Ubrany jest w garnitur z krawatem. Za mężczyznami widoczne są drzwi z oknami.

Lata 90. XX wieku

W latach 90. największy wpływ na stan bilateralnych stosunków stanowiły dwa konflikty z udziałem USA – wojna w Zatoce Perskiej (1991 r.) oraz konflikt w Kosowie (1999 r.). Pierwszy z nich wpłynął na modernizację chińskich sił zbrojnych. Wojna w sposób wyraźny ukazała dominującą rolę Waszyngtonu oraz przewagę technologiczną amerykańskich sił zbrojnych, dając tym samym sygnał dla modernizacji chińskiej armii. Wojna w Iraku, mająca być wojną w obronie słabszego Kuwejtu, stanowiła groźny, z punktu widzenia Pekinu, precedens możliwości interweniowania w każdym regionie świata.

Kolejny konflikt z końca lat 90. – wojna w Kosowie – miał długofalowy negatywny wpływ na stan wzajemnych relacji amerykańsko‑chińskich. Władze chińskie uznały, że interwencja zbrojna w celu ochrony praw człowieka stworzyła groźny precedens. W konsekwencji umożliwiło to siłom międzynarodowym interweniowanie w różnych krajach w ich sprawy wewnętrzne. Tego obawiały się Chiny, prowadzące „dwuznaczną” politykę wobec mniejszości w zachodniej prowincji Xinjiang. Zatem interwencja NATOOrganizacja Traktatu PółnocnoatlantyckiegoNATO wzbudziła obawy o możliwość zaangażowania się Stanów Zjednoczonych w konflikty lokalne i możliwość wywierania presji wojskowej na politykę etniczną chińskich władz. Swoistego rodzaju punktem kulminacyjnym w bilateralnych relacjach było zbombardowanie ambasady ChRL w Belgradzie. Władze w Pekinie uznały atak na placówkę dyplomatyczną w stolicy Jugosławii za naruszenie chińskiej suwerenności oraz „akt kryminalny”.

RmnFcESzWOzSs

Zdjęcie przedstawia pięć śmigłowców, które przelatują nad łąką. W tle są wysokie góry.

W wyniku zbombardowania zginęło trzech obywateli ChRL, a Chiny zawiesiły wszelkie rozmowy z Waszyngtonem dotyczące porozumień o nierozprzestrzenianiu broni masowego rażenia, które wznowiono dopiero 7 lipca 2000 roku. Ponadto po zakończeniu interwencji strony zaangażowane w konflikt utworzyły międzynarodowe siły zdolne do utrzymywania pokoju na Bałkanach. Jednak Chiny – jako jedyny członek Rady Bezpieczeństwa ONZOrganizacja Narodów ZjednoczonychONZ – wstrzymały się od głosu nad rezolucją 1244 (1999) o Ustanowieniu Specjalnych Sił w Kosowie pod auspicjami ONZ (wynik głosowania 14:0:1). Powodem, dla którego delegacja chińska nie głosowała, stało się niezaproszenie Chin do negocjacji między państwami G‑7 i Rosją na temat przyszłego statusu Kosowa. Zatem w tym przypadku Stany Zjednoczone wykorzystały bezpośrednią formę oddziaływania. Niemniej jednak, jak wykazał przytoczony przykład, przyniosła ona więcej negatywnych niż pozytywnych konsekwencji.

Kurs chińskiego juana i prawa człowieka

Mimo że Stany Zjednoczone nalegają na Chiny, aby te uwolniły kurs chińskiej waluty, władze centralne ChRL uznają, że potrzebują więcej czasu. W tej sytuacji rząd Stanów Zjednoczonych, mający deficyt w handlu z Chinami, będzie wykorzystywał odpowiednie środki nacisku. Nie sposób nie zauważyć, że uwolnienie chińskiej waluty ma służyć zmniejszeniu deficytu USA w handlu z Chinami, który w 2004 roku wyniósł ponad 147 mln USD, podczas gdy w 1985 roku wynosił tylko sześć. Z pewnością nie będzie to oddziaływanie wojskowe, tudzież akcje amerykańskiego wywiadu, mające na celu destabilizację chińskiego rynku finansowego. Jakie zatem kroki może podjąć rząd Stanów Zjednoczonych? W zamian za pozytywne rozpatrzenie amerykańskich sugestii Waszyngton może w sposób pośredni rozwijać akcję krytyki nieprzestrzegania praw człowieka za Wielkim Murem. Problem praw człowieka, jak się wydaje, traktowany jest w relacjach dwustronnych instrumentalnie. Podczas analizowania tej kwestii należy zwrócić uwagę na dwa aspekty: wykorzystywanie obrony praw człowieka dla uzyskania konkretnych celów politycznych oraz niezrozumienie specyfiki danego regionu w podejściu do tej sprawy.

R1z1dkD3k9yF1

Zdjęcie przedstawia szeroką drogę, po której jadą czołgi. Pomiędzy czołgami idą ludzie. Po lewej stronie zdjęcia pięć czołgów jedzie w zwartym rzędzie. Pozostałe czołgi znajdują się w innych miejscach. W tle są ciężarówki wojskowe, drzewa oraz inne ulice.

W reakcji na wydarzenia z 4 czerwca 1989 roku – stłumienie demonstracji na Placu Bramy Niebiańskiego Spokoju – Stany Zjednoczone, podobnie jak państwa Europy Zachodniej, nałożyły na ChRL embargoembargoembargo na dostawy technologiczne dla przemysłu obronnego i na wyposażenie armii. To wydarzenie w dużej mierze rzutuje na stan wzajemnych relacji. Próbując zmniejszyć niechęć amerykańskiego partnera, władze w Pekinie instrumentalnie każdorazowo przed wizytą amerykańskiego polityka czyniły gest w stronę dysydentów. Jesienią 1997 roku uwolniono Wei Jingshenga – opozycjonistę z czasów protestu na Tiananmen, wysyłając go na badania do Stanów Zjednoczonych (obecnie pracuje on na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku i prowadzi własną fundację). Podobnie stało się przed wizytą Billa Clintona w 1997 roku, kiedy to wyszedł na wolność Wang Dan, który następnie rozpoczął studia w USA. Przed wizytą Georga W. Busha w Chinach w lutym 2002 roku tamtejsze władze uwolniły Rebiyę Kadeer, żonę działacza mniejszości ujgurskiej.

W odpowiedzi na ataki Waszyngtonu władze ChRL, odpowiadając na zarzuty Stanów Zjednoczonych, używają wobec Waszyngtonu następujących argumentów: w USA 49% odbywających karę więzienia to czarnoskórzy, którzy stanowią 13% populacji USA, dyskryminuje się również kobiety. W 2001 roku amerykański kongres przyjął rezolucję wzywającą USA do potępienia Chin na forum Komisji Praw Człowieka ONZ. 18 kwietnia 2001 roku rezolucja została przegłosowana na niekorzyść Stanów Zjednoczonych. Spory o prawa człowieka kształtują relacje dwustronne w sposób pośredni.

Atak na WTC i jego następstwa

R1MZQUHccta141

Zdjęcie przedstawia dwa wysokie, bliźniacze wieżowce, które płoną. Unosi się nad nimi gęsty dym. Na zdjęciu uchwycono moment potężnej eksplozji na szczycie wieżowca po lewej stronie.

Sytuacja zmieniała się po ataku terrorystycznym na Stany Zjednoczone, kiedy Chiny poparły działania Stanów Zjednoczonych dotyczące ataku na Afganistan. Mimo początkowego poparcia zaczęto dostrzegać zagrożenia, jakie niosło za sobą wzmocnienie amerykańskiej pozycji w regionie azjatyckim. Przede wszystkim zwiększenie pomocy dla państw graniczących z Chinami, m.in. Japonii, Filipin czy państw Azji Środkowej, stwarza wrażenie otaczania Państwa Środka. Przez wojskową pomoc dla państw‑sąsiadów Waszyngton ogranicza swobodę w kształtowaniu i utrudnia prowadzenie chińskiej polityki. Posiadanie baz wojskowych, m.in. lotnictwa wojskowego w Afganistanie (bazy Khowst Airfield, Bagram Airbase), na Okinawie czy w koreańskim Kunsan, ogranicza możliwości chińskiej dyplomacji.

Okiem politologów

Wielu amerykańskich politologów uznaje Chiny jako głównego rywala Stanów Zjednoczonych, a wszystkie posunięcia amerykańskiej dyplomacji uznaje za przeciwdziałanie wzrastającej roli Państwa Środka.

Dwustronne stosunki funkcjonują na płaszczyźnie współpracy i rywalizacji. Trzydziestoletnia historia (od wizyty Richarda Nixona 21–28 lutego 1972 roku do wizyty George W. Busha 21–22 lutego 2002 roku) wskazuje na kilka możliwych wariantów kooperacji. Zwraca uwagę fakt, iż w momencie prowadzenia wojen w strefach granicznych Chińskiej Republiki Ludowej Stany Zjednoczone zabiegają o przychylność Pekinu (próby zakończenia wojny w Wietnamie oraz interwencja w Afganistanie). Z kolei Chiny, nie chcąc stracić wpływu na bieg wydarzeń, „sprzyjają” polityce prowadzonej przez Waszyngton. Ponadto oba państwa, we wzajemnej współpracy, będą hamowały dążenia hegemonistyczne innych państw w regionie, m.in. Federacji Rosyjskiej. Zagadnieniem istotnym jest fakt współpracy ekonomicznej, niezbędnej do dalszego rozwoju gospodarczego Państwa Środka. Jednak współpraca na tej płaszczyźnie przechodzi w rywalizację. Głównym motywem działań administracji W.G. Busha były próby ograniczania możliwość swobodnych ruchów Pekinu na scenie azjatyckiej. Chiny z kolei, przez tworzenie inicjatyw regionalnych i aktywne w nich uczestnictwo (m.in. Szanghajska Organizacja Współpracy) czy modernizację własnych sił zbrojnych, czynią wysiłki mające na celu minimalizowania roli czynnika, jakim pozostają Stany Zjednoczone. Główny jednak problem tkwi w możliwościach i potencjałach obu podmiotów stosunków międzynarodowych.

Słownik