Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Diagnostyka medycznadiagnostyka medycznaDiagnostyka medyczna jest nauką zajmującą się rozpoznawaniem chorób. Samo słowo diagnoza pochodzi z greki i oznacza „przejrzeć przez, poznać”. Lekarz musi więc poznać na podstawie objawów, z jakimi dolegliwościami przychodzi pacjent. Pomocne są mu w tym badania (umożliwiające pozyskanie dodatkowych informacji), a rezultatem jest niezwykle ważna dla pacjenta prognoza, czyli rokowanie co do tego, jak przebiegać będzie choroba i leczenie. Badania możemy podzielić na dwie główne grupy: nieinwazyjne, czyli takie, które przeprowadzane są na zewnątrz organizmu, oraz inwazyjne, gdzie dochodzi do ingerencji w jego wnętrze.

RQeH0MDTlWqIu
Stetoskop jest podstawowym narzędziem diagnostycznym używanym przez lekarzy od połowy XIX wieku. Służy do osłuchiwania pacjenta i umożliwia wyłapanie niektórych nieprawidłowości w pracy serca, np. wad zastawek czy arytmii.
Źródło: U.S. Department of Defense, domena publiczna.
RzE8Aq4rUeutH1
Schemat.
Podział badań wykorzystywanych w diagnostyce chorób układu krążenia
. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Badania
    • Elementy należące do kategorii Badania
    • Nazwa kategorii: Inwazyjne
      • Elementy należące do kategorii Inwazyjne
      • Nazwa kategorii: Angiokardiografia (koronarografia)
      • Nazwa kategorii: Cewnikowanie serca
      • Nazwa kategorii: Scyntygrafia
      • Nazwa kategorii: Badania krwi
      • Koniec elementów należących do kategorii Inwazyjne
    • Nazwa kategorii: Nieinwazyjne
      • Elementy należące do kategorii Nieinwazyjne
      • Nazwa kategorii: Czynnościowe
        • Elementy należące do kategorii Czynnościowe
        • Nazwa kategorii: Pomiar ciśnienia tętniczego
        • Nazwa kategorii: EKG
        • Nazwa kategorii: Holter EKG
        • Nazwa kategorii: Holter ciśnieniowy
        • Nazwa kategorii: Próby wysiłkowe
        • Koniec elementów należących do kategorii Czynnościowe
      • Nazwa kategorii: Obrazowe
        • Elementy należące do kategorii Obrazowe
        • Nazwa kategorii: RTG
        • Nazwa kategorii: Echokardiografia (USG serca)
        • Koniec elementów należących do kategorii Obrazowe
        Koniec elementów należących do kategorii Nieinwazyjne
      Koniec elementów należących do kategorii Badania
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pomiar ciśnienia tętniczego

W ramach podstawowych metod diagnostycznych chorób układu krążenia w gabinetach lekarskich często wykonuje się pomiar ciśnienia tętniczego. Badanie to przeprowadzić można również w warunkach domowych. Zasady profilaktyki chorób układu krążenia zalecają, aby każda zdrowa osoba przynajmniej raz w roku dokonała pomiaru ciśnienia tętniczego. Podstawowym urządzeniem stosowanym do pomiaru jest sfigmomanometrsfigmomanometrsfigmomanometr lub coraz częściej stosowany w dzisiejszych czasach aparat automatyczny. Mankiet urządzenia zakładany jest na rękę, a następnie pompowany powietrzem. W trakcie pomiaru kontroluje się również puls. Wynik badania odczytywany jest na skali, tarczy bądź ekranie urządzenia: jest to wartość ciśnienia, które wywiera krew na ścianę naczyń tętniczych w czasie skurczu i rozkurczu.
Optymalne ciśnienie u osoby dorosłej powinno wynosić odpowiednio <120 i <80 dla ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Prawidłowe ciśnienie skurczowe zawiera się w przedziale od 120 do 129 mmHg, natomiast rozkurczowe od 80 do 84 mmHg. Ciśnienie skurczowe od 130 do 139 mmHg i rozkurczowe od 85 do 89 mmHg określane jest jako ciśnienie wysokie prawidłowe. Wartości wynoszące co najmniej 140 mmHg w przypadku ciśnienia skurczowego i 90 mmHg w przypadku ciśnienia rozkurczowego wskazują na nadciśnienienadciśnienie tętniczenadciśnienie, przy czym jego klasa jest tym większa, im większe są te wartości.

R1DkAX6kHnYb1
Najdokładniejszymi urządzeniami do pomiaru ciśnienia tętniczego są sfigmomanometry rtęciowe, jednakże ze względu na możliwość uszkodzenia i uwolnienia toksycznej rtęci zostały wycofane z użycia.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC 0 1.0.
Ciekawostka

Efekt białego fartucha to zjawisko, w którym sam fakt pomiaru ciśnienia w gabinecie lekarskim lub pielęgniarskim powoduje u pacjenta podwyższenie wartości ciśnienia tętniczego. Rozwiązaniem w takiej sytuacji jest pomiar ciśnienia w domu lub 24‑godzinny pomiar ciśnienia za pomocą holtera ciśnieniowegoholter ciśnieniowyholtera ciśnieniowego. Dolegliwość ta jest niegroźna i nie wymaga specjalnej interwencji farmakologicznej, ale u części osób na przestrzeni lat może faktycznie rozwinąć się w nadciśnienie tętnicze. Grupa ta ma również większe ryzyko rozwoju chorób układu krążenia.

Badanie krwi

Jest szybkim i prostym do wykonania badaniem pozwalającym lekarzowi na ocenę składników morfotycznych krwi i parametrów, takich jak liczba czerwonych krwinek, liczba białych krwinek, poziom hemoglobiny, liczba płytek krwi czy hematokryt (wyrażona w procentach zawartość czerwonych krwinek w stosunku do objętości krwi). Podczas pobrania krwi może zostać również oceniona równowaga kwasowo‑zasadowa organizmu (czyli sprawność procesów odpowiedzialnych za utrzymanie warunków homeostazy). Badanie takie nazywamy gazometrią krwi. Sprawdza się w nim: pH, ciśnienie parcjalneciśnienie parcjalneciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla oraz stężenie wodorowęglanów. Wynik badania może ujawnić zaburzenia równowagi kwasowo‑zasadowej organizmu: kwasicę, gdy pH krwi jest zbyt niskie, lub zasadowicę, kiedy mamy do czynienia ze zbyt wysokim pH. Stan określany jako kwasica jest konsekwencją między innymi niedostatecznego natlenienia krwi w płucach, a przyczyną może być np. wada serca, zwężenie zastawek, lub niedrożność naczyń krwionośnych. Badanie krwi może być również z powodzeniem stosowane jako dodatkowa metoda diagnostyki innych schorzeń układu krążenia. Można ją zastosować do analizy markerów zawału serca – enzymów i białek, które pojawiają się we krwi na skutek martwicy tkanki mięśniowej.

Elektrokardiografia (EKG)

EKG należy do bezinwazyjnych metod diagnostyki chorób układu krążenia. Badanie polega na umieszczeniu na ciele pacjenta elektrod, których zadaniem jest rejestrowanie zmian elektrycznych zachodzących w sercu podczas jego pracy. Wynikiem badania jest elektrokardiogram zapisany w postaci krzywej, której określone fragmenty odpowiadają kolejnym fazom pracy serca. Zleca się je przy podejrzeniu zaburzeń rytmu serca lub stanów niedokrwienia mięśnia sercowego u pacjenta, a więc przy występowaniu takich objawów jak: kołatanie serca, ból w klatce piersiowej, duszność, omdlenia, nadciśnienie tętnicze.

R1O4kiYBhonde
Pacjent podczas badania EKG.
Źródło: Kychot, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RkZF11uPg74xF
Zapis EKG przedstawiający prawidłowy (zatokowy) rytm serca.
Źródło: Andrewmeyerson, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.
R1F4Qig8QkvDq
Zapis EKG przedstawiający asystolię, czyli brak czynności elektrycznej serca.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Czasem zdarza się, że pacjent skarży się na dolegliwości, które nie występują w momencie wizyty u lekarza. Wykorzystuje się wtedy szczególny rodzaj EKG - badanie Holtera (Holter EKG). Wykonuje się je w przypadku podejrzenia napadowych nieprawidłowości pracy serca, takich pomiędzy którymi zapis EKG jest prawidłowy. Polega ono na wielogodzinnym monitorowaniu pracy serca. Pacjentowi zakłada się (najczęściej na 24 lub 48 godzin) specjalne, wyglądające jak walkman urządzenie i przykleja do skóry klatki piersiowej elektrody rejestrujące zmiany elektryczne. W trakcie badania pacjent powinien prowadzić dziennik aktywności, w którym zapisuje sytuacje z życia, które mogłyby wpłynąć na jego wynik (np. sytuacje stresowe, wysiłek fizyczny, sen i odpoczynek). Następnie lekarz analizuje zapis EKG uzyskany dzięki urządzeniu z notatkami chorego i stawia diagnozę.

R1IMF6BhAyrts
Pacjent z założonym Holterem EKG.
Źródło: Misscurry, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Echokardiografia

Jest to odmiana badania ultrasonograficznego (USG)ultrasonografiaultrasonograficznego (USG) służąca do oceny pracy i budowy serca. EchokardiografiaechokardiografiaEchokardiografia jest badaniem bezpiecznym o dużej wartości diagnostycznej, które ma zastosowanie w ocenie chorób serca płodu, dzieci i osób dorosłych. Przeprowadza się je przy użyciu echokardiografu, którego głowica nadaje i odbiera fale z określonego zakresu ultradźwięków. Uzyskany profil odbić przetwarzany jest na obraz. Choroby układu krążenia, jakie mogą być diagnozowane z użyciem tej metody, to między innymi: wady wrodzone i nabyte serca (np. wady zastawek, komory, przegrody serca, układu naczyń wieńcowych), choroba wieńcowa, niewydolność serca, kardiomiopatie i wszelkiego typu ostre stany (zawał, zator, rozwarstwienie aorty).

R4OYnRH0vezaB
Badanie echokardiograficzne serca może odbywać się w różnych płaszczyznach, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie całościowych obrazów narządu. Możliwe jest również otrzymanie obrazów przestrzennych. Dodatkowo w trakcie badania można obserwować przepływ krwi przez poszczególne elementy serca.
Źródło: Patrick J. Lynch, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.
Angiokardiografia

Jest to metoda obrazowania wnętrza naczyń układu krwionośnego: tętnic, żył oraz narządów, w tym serca. W metodzie tej stosuje się specjalny barwnik (kontrast) nieprzepuszczalny dla promieniowania rentgenowskiego (RTG), który po wpuszczeniu np. do tętnicy lub żyły wypełnia ją. Obraz naczynia widoczny jest na monitorze specjalnego aparatu RTG. Dzięki bieżącej obserwacji i możliwości utrwalenia zapisu lekarz jest w stanie ocenić, które z naczyń krwionośnych uległo zwężeniu (np. na skutek zatoru), a które rozszerzeniu (w wyniku powstania tętniaka). Jedną z odmian angiografiiangiografiaangiografii jest koronarografia. Dzięki tej metodzie możliwe jest uwidocznienie naczyń układu wieńcowego serca, niezbędne np. do określenia, gdzie rozwija się miażdżycamiażdżycamiażdżyca naczyń wieńcowych (inaczej arterioskleroza), która może skutkować zawałem serca.

RDq1hxjtTuTGa
Angiografia jako dziedzina radiologii na przestrzeni lat uległa rozwojowi i udoskonaleniu, dzięki czemu powstaje coraz więcej nowoczesnych ośrodków mogących diagnozować pacjentów z chorobami układu krążenia. Na zdjęciu przedstawiono salę zabiegową Szpitala św. Elżbiety w Ravensburgu, na której przeprowadzane są te badania.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik

angiografia
angiografia

(gr. angion – naczynie, graphion – zapisać) badanie radiologiczne naczyń krwionośnych, które odbywa się po wprowadzeniu do nich środka kontrastującego

asystolia
asystolia

zapis widoczny w badaniu EKG, świadczy o braku czynności elektrycznej serca; może pojawić się w wyniku nagłej śmierci sercowej, rozległego zawału serca lub w nagłym zatrzymaniu krążenia

ciśnienie parcjalne
ciśnienie parcjalne

inaczej ciśnienie cząstkowe; ciśnienie, jakie wywierałby na ścianki naczynia składnik mieszaniny gazów doskonałych, gdyby sam zajmował całą objętość tego naczynia

diagnostyka medyczna
diagnostyka medyczna

(gr. diágnōstikós – rozpoznawać, przejrzeć przez) dziedzina medycyny zajmująca się rozpoznawaniem chorób

echokardiografia
echokardiografia

inaczej USG serca; metoda badania serca wykorzystująca zjawisko odbicia ultradźwięków na granicy tkanek lub narządów o różnej spoistości

holter ciśnieniowy
holter ciśnieniowy

urządzenie do pomiaru całodobowego ciśnienia krwi

miażdżyca
miażdżyca

inaczej arterioskleroza; choroba naczyń krwionośnych; na wewnętrznej stronie ściany naczynia rozwija się blaszka miażdżycowa, która zwęża jego światło i ułatwia tworzenie się zakrzepów mogących wywołać zawał serca lub udar mózgu

nadciśnienie tętnicze
nadciśnienie tętnicze

podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi powyżej granic normy stosownej dla wieku, dla osób dorosłych granica ta wynosi 140/90 mmHg

sfigmomanometr
sfigmomanometr

aparat do mierzenia ciśnienia tętniczego krwi

stent
stent

implant wewnątrznaczyniowy wszczepiany do naczynia w celu rozszerzenia go lub wzmocnienia jego ściany

ultrasonografia
ultrasonografia

metoda diagnostyki wykorzystująca zjawisko odbicia ultradźwięków na granicy tkanek lub narządów o różnej spoistości