Przeczytaj
Własność niekoniecznie „wieczysta”
Utrata Pomorza Gdańskiego przez Polskę w wyniku dywersyjnej akcji Krzyżaków w 1308 r. była potężnym ciosem dla jednoczącego się państwa polskiego. Próby odzyskania tych terenów w następnych dziesięcioleciach nie przyniosły żadnych rezultatów. Jedyne, co udało się wynegocjować stronie polskiej, to fakt, że uznano Pomorze za wieczystą jałmużnę
na rzecz zakonu, a król polski tytułował się panem i dziedzicem Pomorza
(pokój w Kaliszu w 1343 r.). Sformułowania te nie miały jednak żadnego znaczenia praktycznego – terytorium pozostawało w rękach krzyżackich.
Panowie polscy nie pogodzili się z utratą tak ważnej ziemi. Powołując Jagiełłę na tron polski, postawili warunek, aby odzyskał on utracone przez Polskę Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, wieluńską i dobrzyńską. Istotną rolę odgrywało odcięcie państwa polsko‑litewskiego od portów bałtyckich, co hamowało jego rozwój ekonomiczny, uniemożliwiając handel morski i dostęp do nowych rynków zbytu.
Dużym zagrożeniem dla Polski było także wykupienie przez zakon krzyżacki na początku XV w. terenów tzw. Nowej MarchiiNowej Marchii na pograniczu Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Był to obszar o ważnym znaczeniu strategicznym, a jego opanowanie przez Krzyżaków osłabiło wpływy monarchii polskiej w regionie i odcięło ją od Pomorza Zachodniego. W następnych latach zakon przejął też położone nad Notecią grody Drezdenko i Santok, które sąsiadowały z Nową Marchią.
Casus belliCasus belli
Za główną przyczynę wybuchu wielkiej wojny z zakonem krzyżackim uznaje się spór o ŻmudźŻmudź. Na terenie Żmudzi zamieszkiwały ludy bałtyjskie spokrewnione z Litwinami. Obszar ten stanowił obok Auksztoty historyczny region Litwy. Od XIII w. Żmudź była terenem ekspansji: od południa kawalerów mieczowych, od północy zaś Krzyżaków. Oba zakony dążyły do połączenia swoich posiadłości, a Żmudź, wbijając się klinem pomiędzy ziemie pruskie a Inflanty, stała na przeszkodzie.
Drugą – tym razem ideologiczną – przyczyną najazdów krzyżackich był fakt, że Żmudź pozostawała ostatnim pogańskim obszarem w Europie. Podboje krzyżackie odbywały się zatem pod pretekstem nawracania na chrześcijaństwo. W okresie walk dynastycznych Żmudź odgrywała ważną rolę w kontaktach Litwinów z Krzyżakami. Witold, szukając sojuszników w konflikcie z Jagiełłą, zawarł z zakonem krzyżackim przymierze. Oddał im tę ziemię we władanie (1384 r.) i potwierdzał zawarte ustalenia w kolejnych układach (pokoju salińskimpokoju salińskim w 1398 r. i pokoju w Raciążupokoju w Raciążu w 1404 r.).
Panowanie krzyżackie na Żmudzi było jednak dla tamtejszej ludności bardzo ciężkie. Co kilka lat wybuchały powstaniapowstania, krwawo tłumione przez zakon. Największe powstanie miało miejsce w 1409 r. Witold, mimo wcześniejszego zrzeczenia się praw do tej ziemi, wspierał żmudzkich powstańców. Doprowadziło to do zaognienia stosunków na linii Litwa – zakon krzyżacki. Po stronie dotychczasowego przeciwnika w narastającym konflikcie opowiedział się król polski Władysław Jagiełło.
W tym czasie wielkim mistrzem zakonu był Ulrich von Jungingen (1407–1411). Objął funkcję po śmierci swojego brata Konrada, który miał przestrzegać współbraci przed wyborem Ulricha, argumentując, że będzie on dążył do zbrojnej rozprawy z Polską. Ulrich zmienił kierunek polityki zagranicznej zakonu, sprzedając Danii Gotlandię i rezygnując tym samym z ekspansji w basenie Morza Bałtyckiego na rzecz poszerzania władztwa terytorialnego na wschodzie (Żmudź). To właśnie zakon krzyżacki rozpoczął wielką wojnę, zajmując w 1409 r. ziemię dobrzyńską i Kujawy. Jej wynik okazał się kluczowy dla dalszych dziejów obu stron biorących w niej udział oraz układu sił między nimi.
Słownik
układ między Witoldem a wielkim mistrzem krzyżackim zawarty w 1398 r., na jego mocy Witold po raz kolejny zrzekł się praw do Żmudzi w zamian za obietnicę niewspierania przez zakon innych pretendentów do tronu litewskiego i pomoc Witoldowi w walkach ze Złotą Ordą
prowincja Marchii Brandenburskiej powstała na przełomie XIII i XIV w. na pograniczu Wielkopolski i Pomorza Zachodniego, wykupiona przez zakon krzyżacki w 1402 r.
obszar geograficzny stanowiący część historycznej Litwy pomiędzy posiadłościami zakonu kawalerów mieczowych i posiadłościami zakonu krzyżackiego; zamieszkana była przez ludy niesłowiańskie; przyjęła chrzest po unii w Horodle w 1413 r.
porozumienie zawarte między państwem polsko‑litewskim a Krzyżakami w 1404 r., na mocy którego Królestwo Polskie otrzymało prawo wykupu ziemi dobrzyńskiej z rąk krzyżackich, Żmudź zaś pozostała w rękach zakonu
powstania przeciwko panowaniu krzyżackiemu w 1401 i 1409 r., wspierane przez strony polską i litewską; to drugie powstanie było jedną z głównych przyczyn wybuchu wojny z zakonem krzyżackim
(łac. casus - upadek, przypadek, traf od cadere - (wy)padać, zdarzać się; belli - dopełniacz od bellum - wojna)- powód lub pretekst do wojny
Słowa kluczowe
Żmudź, zakon krzyżacki, Jagiełło, Witold, Grunwald, Litwa, Nowa Marchia, Krzyżacy, Polska w XIV–XV w.
Bibliografia
J. Krzyżanowska, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Ossolineum, Wrocław 1990.
J. Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505, PWN, Warszawa 1986.
S. M. Kuczyński, Bitwa pod Grunwaldem, Katowice 1985.
S. M. Kuczyński, Wielka wojna z zakonem krzyżackim w latach 1409‑1411, Warszawa 1987.
H. Łowmiański, Polityka Jagiellonów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999.