Działalność niszcząca rzeki polega na pogłębianiu korytakoryto rzecznekoryta, czyli erozji wgłębnej, wydłużaniu koryta poprzez cofanie się źródła w wyniku erozji wstecznej oraz jego poszerzaniu, czyli erozji bocznej. W wyniku erozji bocznej powstają terasy erozyjne rzeki. Więcej o terasach rzecznych możesz dowiedzieć się w materiale „Terasy rzeczne – rodzaje i powstawanie”.

Intensywność procesów rzeźbotwórczych zachodzących w wyniku działalności rzek zależy między innymi od spadku rzeki, wielkości przepływu i prędkości płynącej wody, charakteru podłoża oraz warunków klimatycznych.

R1IUPRw5Xq5mf

Zdjęcie przedstawia kanion powstały w wyniku działalności erozyjnej rzeki. W oddali widać rzekę, która płynie jego dnem. Kanion ma nieregularny kształt, jest głęboki i szeroki, jego ściany są pionowe.

Erozja wgłębna polega na drążeniu koryta rzecznego przez wodę płynącą. Jest charakterystyczna dla początkowych odcinków dolin o dużym spadku rzeki. Dno koryta pogłębia się wskutek uderzania podłoża skalnego zwanego rumowiskiem rzecznym o dno rzeki, w efekcie powstaje dolina V‑kształtna (wciosowa).

Formami, które powstają w wyniku erozji wgłębnej rzeki, są przełomy. Nazywamy tak odcinki doliny, które mają węższe dno oraz zbocze bardziej strome i wyższe niż w sąsiednich odcinkach. O przełomach rzecznych przeczytasz w materiale „Rodzaje przełomów rzecznych i warunki ich powstawania”.

Erozja wsteczna zachodzi w odcinku źródłowym oraz na progach skalnych. Wypływ wód w źródle prowadzi niejednokrotnie do powiększania się jego otworu, poprzez przenoszenie materiału pochodzącego z niszy dochodzi do jej przegłębiania, cofania się źródła i w rezultacie do wydłużania się koryta rzeki. Czasem dochodzi do kaptażu rzecznego, w wyniku którego rzeka przecina dział wodnydział wodnydział wodny i przejmuje rzekę o mniejszej sile erozyjnej.

W wyniku działania erozji wstecznej powstają wodospady. W miejscach, gdzie rzeka napotyka bardziej odporne skały, tworzą się progi skalne, z których spływa woda, podcinając je od dołu, co skutkuje obrywaniem się ich górnej części, a w konsekwencji prowadzi do cofania się progu. Woda spływająca z progu transportuje liczne głazy i okruchy skalne. Uderzając z dużą siłą o dno koryta, pogłębia je i tworzą się kotły eworsyjne. Są to zagłębienia wyżłobione przez obracane wskutek ruchu wirowego wody rumowisko rzeczne.

Rz0vSluOpTW99

Zdjęcie przedstawia wodospad na rzece powstały w wyniku eworsji. Przed wodospadem rzeka płynie pomiędzy dwiema skałami. Następnie spływa po pionowej skale tworząc wodospad. Nad wodą znajduje się most, na którym stoją ludzie.

Erozja boczna rzeki ujawnia się w podcinaniu i rozmywaniu brzegów koryta rzecznego. Woda potrafi żłobić brzeg niesionym materiałem. W efekcie powstają obsunięcia lub obrywy. Materiał przenoszony z niszczonego brzegu zostaje osadzony w miejscu, gdzie woda ma mniejszą prędkość i nie jest w stanie go unieść. Jeden z brzegów cofa się w wyniku erozji bocznej, a drugi (przeciwległy) przyrasta w wyniku procesu akumulacji. W taki sposób powstają meandry (zakola rzeczne). W wyniku działania siły Coriolisa na półkuli północnej bardziej podmywane są prawe brzegi rzeki, a na półkuli południowej lewe.

RpR2UKNHPMUk9

Zdjęcie z lotu ptaka przedstawia meandrującą rzekę, która powstała ona przez erozję boczną. Wzdłuż koryta rzeki są liczne meandry, czyli zakręty. Otaczają ją pola uprawne w różnych odcieniach zieleni.

RK4kauecCMBTi

Schemat przedstawia erozję boczną. Na pierwszym rysunku widać meandrującą rzekę. Prąd rzeczny z jednego brzegu zabiera materiał skalny i przenosi na przeciwległy. W ten sposób tworzą się meandry. Przez ciągłe zabieranie materiału meandry stają się coraz szersze - zjawisko to nazywa się erozją boczną. Na drugim obrazku widać, jak zakręt pod wpływem erozji poszerza się, a na drugim brzegu warstwa materiału akumulacyjnego staje się grubsza.

Inną formą, która powstaje w wyniku erozji bocznej, jest dolina płaskodenna. Określamy tak doliny o szerokim, płaskim dnie, w obrębie którego aktywne koryto zajmuje wąską strefę. Płaskie dno doliny powstaje poprzez podcinanie brzegów na odcinkach, gdzie koryto znajduje się przy zboczu doliny. Powoduje to ich cofanie się i poszerzanie dna.

Słownik