Specyfika i początki filozofii współczesnej

RfdvIQkqlVyC41

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Ukazana jest jego głowa i ramiona. Włosy mężczyzny są półdługie. Są zaczesane ku górze, falujące. Twarz mężczyzny jest pociągła. Mężczyzna ma duże, wyraziste oczy i wydatny nos. Mężczyzna ubrany jest w surdut, kamizelkę i koszulę. Pod szyją znajduje się zawiązana mucha. Na dole obrazu znajduje się odręcznie zapisane nazwisko Kierkegaard.

Przełom stuleci XIX i XX przyjęło się uważać za granicę między nowożytnością a współczesnością. Jednak już w wieku XIX można dostrzec wiele zjawisk charakterystycznych dla współczesności, zaś dwaj filozofowie, dość powszechnie uważani za reprezentantów filozofii współczesnej, czyli Søren Kierkegaard i Friedrich Nietzsche, żyli i tworzyli wyłącznie w wieku XIX. Byli to jednak filozofowie niemal całkowicie niedocenieni w swoim stuleciu – recepcjarecepcjarecepcja ich myśli i zainteresowanie nią rozpoczęły się dopiero na początku wieku XX.

Cel i istota filozofii

RprDxcdgSz4en1

Zdjęcie przedstawia portret młodego mężczyzny. Ukazana jest jego głowa i ramiona. Włosy mężczyzny są krótkie. Są proste, zaczesane ku górze. Twarz mężczyzny jest owalna. Ozdabia ją bujny wąs. Mężczyzna ma wyraziste oczy i proporcjonalny nos. Mężczyzna ubrany jest w surdut i koszulę. Pod szyją ma zawiązaną muchę.

Specyfika refleksji Kierkegaarda tak bardzo odbiega od tradycyjnej XIX‑wiecznej filozofii, że sam Kierkegaard zazwyczaj nie nazywa siebie filozofem, raczej teologiemteologiateologiem i literatem. Również zdaniem Nietzschego, jego własna filozofia jest radykalnym zerwaniem z całą dotychczasową tradycją filozoficzną. W wypadku obu filozofów owa różnica zawiera się przede wszystkim w tym, że filozofia przestaje być spójnym logicznie przedsięwzięciem, mającym na celu wypracowanie obiektywnego i racjonalnego sytemu poglądów, który stanowiłby odpowiedź na fundamentalne pytania. Nietzsche obnaża więc rozum filozoficzny jako zakamuflowany rodzaj wiary i przesądu, a Kierkegaard konsekwentnie odrzuca obiektywizmobiektywizmobiektywizm w filozofii.

RElI7zN76V9cE1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę z gęstą, bujną brodą i wąsami. Mężczyzna ma wyraziste oczy, wysokie czoło i proste włosy zaczesane na prawą stronę. Ubrany jest w garnitur, koszulę, pod szyja ma zawiązaną muchę.

Uważa się, że filozofię analityczną zapoczątkował „zwrot lingwistyczny”.  Friedrich Ludwig Gottlob Frege i Ludwig Wittgenstein zaczęli podkreślać istotną rolę języka w badaniach filozoficznych. Przedstawiciele filozofii analitycznej uważali, że głównym zadaniem filozofii jest analiza struktury wypowiedzi, którą należy odróżnić od struktury myślenia. Twierdzili, że filozofia języka jest podstawą całej filozofii, ponieważ sposobem analizy struktury myśli jest analiza językowych wyrażeń.

Podczas II Polskiego Zjazdu Filozoficznego w 1927 r. w Warszawie polski filozof analityczny Jan Łukasiewicz stwierdził:

Zdaniem filozofów analitycznych, filozofia zaniedbuje logikę. Tymczasem powinna się rozwijać w oparciu o logikę matematyczną. Wielu filozofów analitycznych twierdziło, że postęp w naukach empirycznych dał obiektywny i wyczerpujący obraz świata. dlatego refleksja nad wynikami tych nauk stała się dla nich najważniejszym celem filozofowania, a rozważania historyczno‑filozoficzne uznali za bezużyteczne.

Tematy filozofii

Tematy filozofii współczesnej są niezmiernie różnorodne. Wciąż podejmowane są próby odpowiedzi na pytania z obszaru klasycznej ontologiiontologiaontologii i epistemologiiepistemologiaepistemologii. W pierwszej połowie XX w. szczególnym zainteresowaniem cieszą się zagadnienia z obszaru aksjologiiaksjologiaaksjologii, czyli nauki o wartościach. Jednocześnie filozofowie podejmują coraz szczegółowsze zagadnienia z obszaru codziennej ludzkiej egzystencji, takie jak lęk, cielesność, śmierć, starzenie się, rozumienie, dialog itd. Filozofowie analityczni zajmują się analizą języka, logiką, zasadami myślenia czy metodologią nauk.

ROZhuxGodEZQF1

Zdjęcie przedstawia ludzkie zwłoki. Cały obraz wypełniają ciała dorosłych ludzi. Są ułożone niedbale. Często jedno na drugim. Część ciał jest naga.

Szczególnych tematów dostarcza filozofii współczesnej specyfika epoki. Przemiany społeczne, pojawienie się społeczeństwa i kultury masowej rodzą pytania o relację jednostki do tłumu, anonimowość ludzkiego życia, wartość kultury masowej, istotę kultury. Zjawiska takie jak rewolucja technologiczna prowokują do pytań o miejsce techniki w ludzkim życiu, granice ludzkiej kontroli nad przyrodą, technologiczną modyfikację ludzkiej natury i inne kwestie bioetyczne. Postęp i rosnące uszczegółowienie nauk także indukują cały szereg pytań: Jaka jest rola nauki we współczesnym świecie? Jakie są granice naszego zaufania do nauki? Czy prawdy naukowe winny cieszyć się najwyższym autorytetem? W tym obszarze lokują się też filozoficzne badania nad sztuczną inteligencją. Szczególny obszar otwierają przed filozofią odkrycia współczesnej psychologii. Rewolucja zapoczątkowana przez Freuda miała doniosłe konsekwencje filozoficzne. Jego koncepcja pozwoliła zakwestionować autonomiczny status ludzkiej podmiotowości. Zmusiło to filozofów do przeanalizowania na nowo istoty procesów myślenia, woli, pragnienia, odpowiedzialności moralnej itd. Nie sposób nie wspomnieć o dramatach wojen światowych.

Począwszy od drugiej połowy XX w., wraz z nasileniem się zjawiska globalizmu, filozofowie ponawiają pytania o zasady skutecznej komunikacji i porozumienia w świecie wielu kultur. Jakie są granice naszego wzajemnego zrozumienia i tolerancji? Czy istnieją dające się powszechnie zaakceptować prawa człowieka? Jak wynegocjować taką akceptację?

Przedstawiony tu przegląd najważniejszych pytań i problemów nie jest oczywiście wyczerpujący. Jeżeli jednak wcześniej wielokrotnie wieszczono zmierzch czy nawet śmierć filozofii, dziś trudno znaleźć tego potwierdzenie.

Słownik