Wojna polsko‑bolszewicka

W grudniu 1918 r. brytyjski minister spraw zagranicznych George Curzon zaproponował ustalenie linii demarkacyjnejlinia demarkacyjnalinii demarkacyjnej między Polską a Rosją bolszewicką wzdłuż Bugu. Tymczasem żołnierze niemieccy pod wpływem agitacji bolszewickiej i wieści o rewolucji w Niemczech zaczęli organizować Rady Delegatów Żołnierskich. Na sporne ziemie od zachodu wkraczały oddziały polskie, a od wschodu – Armia Czerwona. Na początku stycznia 1919 r. wojska sowieckie zajęły Wilno. Rosja Sowiecka dążyła do wprowadzenia na Litwie i Białorusi rządów rewolucyjnych. W lutym doszło do pierwszych starć w rejonie miasteczka Mosty nad Niemnem. Polacy rozpoczęli ofensywę w kwietniu 1919 r. i odbili m.in. Wilno.

R115i8rBosYeC

Zdjęcie przedstawia przybycie Józefa Piłsudskiego do Wilna. Siedzi on na ciemnym koniu na środku zdjęcia. Na pierwszym planie, na placu, jadą dorożki zaprzęgnięte w białe konie. Z tyłu stoi w równych rzędach tłum ludzi. W tle są kamienice.

R1TxbgOIBFNfP1

Zdjęcie przedstawia mszę polową. Żołnierze w mundurach i płaszczach klęczą na jedno kolano. Są zwróceni w stronę szałasu zbudowanego z drewnianych pali. Wokół są drzewa.

Jesienią 1919 r. Piłsudski nakazał wstrzymanie działań bojowych, by nie ułatwiać zadania idącej na Moskwę armii gen. Antona Denikina, jednego z najważniejszych przywódców sił antybolszewickich. Naczelnik uznał, że bialibialibiali, dążący do odbudowy imperium rosyjskiego, są dla Polski większym zagrożeniem niż skłonni do ustępstw i pozbawieni wsparcia międzynarodowego bolszewicy. W styczniu 1920 r. Polacy zajęli Dyneburg w Inflantach i przekazali go niepodległej Łotwie. W kwietniu 1920 r. Polska podpisała porozumienie z Ukraińską Republiką Ludową Symona Petlury i rozpoczęła działania na Ukrainie, określane jako wyprawa kijowska. W maju wojska sojuszników zajęły Kijów. Wywołało to wstrząs w Rosji ze względu na strategiczne oraz propagandowe znaczenie stolicy Ukrainy. Dowództwo Armii Czerwonej ściągnęło wtedy część oddziałów walczących do tej pory z białymi. Rozpoczął się zwycięski pochód bolszewików nad Wisłę. Po pokonaniu Polski chcieli oni doprowadzić do wybuchu rewolucji w Niemczech.

Rsz5ub45hwNYX

Zdjęcie przedstawia Józefa Piłsudskiego. Znajduje się on na pierwszym planie. Ma mundur oraz czapkę z daszkiem. Za nim stoją żołnierze w podobnych ubraniach. Stoją pod ścianą budynku.

Rjb4E8F4jBr7f

Zdjęcie przedstawia oddziały wojska polskiego. Na pierwszym planie są żołnierze w mundurach i czapkach na koniach wraz z powozami. Za nimi jest pusty plac, na którym na koniu jest dowódca. Za nim jest dalsza część oddziału. W tle są zabudowania rynku.

R1OQZMobeC4em

Zdjęcie przedstawia żołnierzy w okopie. Na wzniesieniu pokrytym śniegiem stoją żołnierze w mundurach i czapkach. Jeden z nich podtrzymuje karabin maszynowy. Z prawej strony jest stos ułożonych jedna na drugiej gałązek. Wokół są nagie drzewa.

R3xzpyvO3O9MA

Zdjęcie przedstawia przyczółek mostowy. W obniżeniu w ziemi znajdują się żołnierze w mundurach. Niektórzy mają hełmy a niektórzy czapki. Część ma karabiny. Zza hałd ziemi wyłania się rzeka. W tle, na drugim brzegu, są zabudowania.

RbOQubeVHrJ5S1

Zdjęcie przedstawia budynek. Jest on wysoki, prostokątny o białych ścianach. Przed nim, po chodniku, idą ludzie. Przed budynkiem rosną też drzewa o wysokiej okrągłej koronie sięgające górnych partii budynku.

W lipcu 1920 r. polscy komuniścikomunizmkomuniści powołali w Białymstoku Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom), mający przewodzić polskiej rewolucji. Nie doszło do niej jednak, ponieważ społeczeństwo nie podchwyciło haseł Komitetu. W sierpniu 1920 r. pod Radzyminem rozpoczęła się bitwa warszawska, w której Wojsko Polskie pokonało Armię Czerwoną dowodzoną przez gen. Michaiła Tuchaczewskiego. Był to największy sukces oręża polskiego od czasów XVII‑wiecznej wiktorii wiedeńskiej.

ReGcJLhHFXgZI

Zdjęcie przedstawia pozycje obronne piechoty polskiej. Klęczą oni za obniżeniem w ziemi. Jeden z nich podtrzymuje karabin. Wszyscy są ubrani w mundury i czapki.

R1bOYMRm4M9qZ

Zdjęcie przedstawia opatrywanie rannego. Leży on w drewnianym wózku na siano. Wózek jest wyłożony sianem i zeschniętym liśćmi. Wokół głowy ma owinięty bandaż. Jego czapka leży obok na sianie. Mężczyzna w wełnianej czapce i białej koszuli nachyla się nad rannym. Dalej pod ścianą stoi kolejnych dwóch mężczyzn.

RBnmrD7n25OVg

Zdjęcie przedstawia jeńców sowieckich. Są ubrani w marynarki i czapki. Idą w równych rzędach po drodze. Obok nich idzie pilnujący ich żołnierz z karabinem. Po prawej stronie są zabudowania.

R1YnFqBIDpx3N1

Zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn. Z prawej strony stoi Edward Rydz Śmigły. Jest ubrany w mundur i czapkę. Z lewej strony stoi Józef Piłsudski. Ma długie wąsy. Jest ubrany w czapkę z daszkiem i mundur. W rękach trzyma mały notatnik i długopis. W tle jest samochód i inni ludzie.

Na południu Polacy pokonali w bitwie pod Zamościem (29‑31 sierpnia 1920 r.) armię konną Siemiona Budionnego, a na wschodzie w bitwie nad Niemnem (15‑25 września 1920 r.) ponownie odnieśli zwycięstwo nad armią Tuchaczewskiego. Obie strony były bardzo wykrwawione, w związku z czym 12 października 1920 r. zawarto rozejmrozejmrozejm. Na mocy traktatu pokojowego podpisanego 18 marca 1921 r. w Rydze ustalono granicę polsko‑sowiecką. Obie strony gwarantowały swobody religijne i oświatowe dla mniejszości narodowych – polskiej w Rosji Sowieckiej oraz ukraińskiej i białoruskiej w Polsce. Ponadto Rosja obiecała zwrócić Polsce dzieła sztuki zagarnięte podczas zaborów i zapłacić 30 mln rubli w złocie jako rekompensatęrekompensatarekompensatę za wkład ziem polskich w życie gospodarcze Rosji. Większość z tych postanowień nie została zrealizowana.

R8wDpza9HW3fi

Zdjęcie przedstawia posiedzenie. Przy długim prostokątnym stole siedzą mężczyźni. Przed sobą mają położone kartki. Za nimi, po lewej stronie, są okrągłe stoły. Przy nich również siedzą ludzie. W tle, pod ścianami, siedzą ludzie. Z sufitu zwisają zdobione żyrandole. W tle są półokrągłe okna.

R4ZlqUAapl6It

Zdjęcie przedstawia podpisanie traktatu ryskiego. Przy prostokątnym, długim stole, na którym leżą kartki stoją mężczyźni. Stojący na pierwszym planie są wyprostowani. Stojący dalej są lekko nachyleni nad stołem. Wszyscy są ubrani w ciemne marynarki, białe koszule i krawaty. W tle są ściany pomieszczenia.

Ciekawostka

Cud nad Wisłą

R13YnuvWx3IFN1

Zdjęcie przedstawia Józefa Piłsudskiego. Ma on krótkie włosy oraz długie, ciemne wąsy. Ubrany jest w mundur. W dłoniach trzyma mapę. Siedzi na kanapie.

Bitwa warszawska została uznana za osiemnastą decydującą bitwę w dziejach świata. Powszechnie uważa się, że zwycięstwo wojsk polskich nad Wisłą powstrzymało rewolucję bolszewicką, która w przeciwnym wypadku ogarnęłaby całą Europę. Bitwa warszawska nie została jednak nazwana cudem z tego powodu. Kiedy 11 sierpnia oddziały sowieckie dotarły do Wisły, wydawało się, że cofająca się od dłuższego czasu armia polska nie jest w stanie zorganizować skutecznej obrony. Doskonały plan autorstwa gen. Tadeusza Rozwadowskiego i Józefa Piłsudskiego zakładał powstrzymanie przeciwnika na przedpolach Warszawy i silne uderzenie znad Wieprza na odsłonięte lewe skrzydło oddziałów bolszewickich. Zamysł zrealizowano 15 sierpnia, w dniu kościelnego święta Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Armia Czerwona została rozbita i zmuszona do odwrotu. Paradoksalnie, ukute wkrótce określenie „cud nad Wisłą” miało na celu umniejszenie zasług Piłsudskiego. Nazywając tak zwycięstwo po raz pierwszy, prawicowy publicysta i przeciwnik polityczny marszałka Stanisław Stroński chciał podkreślić, że na skutek rzekomej nieudolności naczelnego wodza sytuacja militarna była tak zła, że tylko cud uratował Polskę. Określenie jednak zaczęło żyć własnym życiem i powszechnie ów cud utożsamiano z błyskotliwym manewrem wojsk polskich.

RfOvJzCiCBrRB

Zdjęcie przedstawia piechotę polską. Żołnierze maszerują środkiem ulicy. Mają na sobie mundury, czapki a w rękach trzymają karabiny oparte o plecy. Z boku idą żołnierze z kobietami. W tle jest mur a za nim ceglany budynek.

R1e25SX5O3vvs

Zdjęcie przedstawia bitwę warszawską. Żołnierze idą w równych odstępach w rozciągniętej linii. Mają na sobie mundury, czapki a na plecach karabiny. Idą po pustym polu.

RXPzxkg7OS5DB

Zdjęcie przedstawia trzech mężczyzn. Wszyscy są ubrani w mundury i czapki. Jeden z mężczyzn stoi tyłem do fotografa a przodem do pozostałych. Rozmawiają. Wokół nich są paleniska a w tle drzewa.

Dwie koncepcje polityki wschodniej

W czasie wojny polsko‑bolszewickiej ścierały się ze sobą dwie sprzeczne koncepcje polskiej polityki wschodniej: federalistyczna i inkorporacyjna. Koncepcja federalistyczna, autorstwa Józefa Piłsudskiego, zakładała utworzenie za wschodnią granicą Polski na ziemiach odebranych Rosji (także części tych, które przed zaborami należały do Rzeczypospolitej) niepodległych państw narodowych: Białorusi, Litwy i Ukrainy. Miały być one związane sojuszemsojuszsojuszem z Polską i stanowić pewien rodzaj buforu między młodym państwem polskim a Rosją Sowiecką. Przeciwnikiem takiego rozwiązania był Roman Dmowski. Jego projekt, zwany inkorporacyjnymkoncepcja inkorporacyjnainkorporacyjnym, przewidywał, że wschodnia granica Rzeczypospolitej obejmie te obszary, na których większość stanowi ludność polska – bez uwzględniania dążeń innych narodów. Kolejnym krokiem miała być jak najszybsza polonizacja mieszkających tam mniejszości.

Konflikt z Litwą

RtWEoJiLALIRp1

Zdjęcie przedstawia marszałka Ferdinanda Focha. Ma on szczeciniaste, ciemne wąsy. Ma zmarszczki na czole. Na głowie ma czapkę. U jej podstawy jest liściasty motyw. Ubrany jest w ciemny mundur spięty na piersi pasami. Na lewej piersi ma dwa odznaczenia.

Do walk polsko‑litewskich doszło w lecie 1919 r. na Suwalszczyźnie, gdzie wycofujące się wojska niemieckie przekazywały tereny wojskom litewskim. W sierpniu w zajętych przez Litwinów Sejnach wybuchło powstanie polskie. Po kilkutygodniowych walkach Polacy i Litwini uznali wytyczoną przez państwa sprzymierzone tzw. linię Focha, dzielącą Litwę na zasadzie etnicznej i pozostawiającą Wilno po stronie polskiej. W czasie wojny polsko‑bolszewickiej Polacy w lipcu 1920 r. ewakuowali się z zajętego trzy miesiące wcześniej Wilna. Armia Czerwona przekazała Wileńszczyznę Litwie, którą planowała przekształcić w republikę sowiecką. Odzyskanie Wilna przez Polskę było trudne ze względu na mocarstwa sprzymierzone, ponieważ według ich przywódców miasto powinno przypaść Litwie. W związku z tym Piłsudski polecił gen. Lucjanowi Żeligowskiemu, dowodzącemu Frontem Litewsko‑Białoruskim, upozorować bunt żołnierzy pochodzących z Wileńszczyzny. W październiku 1920 r. oddziały Żeligowskiego wkroczyły na Wileńszczyznę i po pokonaniu wojsk litewskich utworzyły tzw. Litwę Środkową. W styczniu 1922 r. w wyborach do Sejmu Wileńskiego zwyciężyli endeccy zwolennicy inkorporacji i w marcu Litwa Środkowa została przyłączona do Polski.  Czyn ten został usankcjonowany uchwałą Sejmu Ustawodawczego z dnia 24 marca 1922 roku. Działań Warszawy nie uznał jednak rząd Republiki Litewskiej, który nadal uważał zajęte przez żołnierzy Zeligowskiego ziemie za integralną częśc kraju. Ogłoszono stan wojny z Polską i zerwano wszelkie stosunki dyplomatyczne pomiędzy dwoma państwami.

RRnNqPWRGHvGb

Zdjęcie przedstawia polskich żołnierzy. Formują oni dwa rzędy. Osoby w pierwszym rzędzie siedzą na ławce a w drugim stoją. Są ubrani w mundury, czapki a w rękach karabiny. Żołnierze znajdują się na wybrukowanym placu. Przed żołnierzami leży kupa ziemi. W tle są zabudowania Wilna.

RhM8REHdXOwlA

Zdjęcie przedstawia uroczystość przyłączenia Wileńszczyzny do Polski. Środkiem ulicy jadą powozy a za nimi jedzie mężczyzna na czarnym koniu. Po obu stronach ulicy, na chodnikach stoją tłumy żołnierzy ubranych w mundury. Za nimi są rozrośnięte drzewa. W tle są bogato zdobione kamienice.

Słownik

Słowa kluczowe

George Curzon, bolszewicy, Armia Czerwona, Rosja Sowiecka, Cud nad Wisłą, świat po I wojnie światowej, dzieje II Rzeczypospolitej, odbudowa państwa polskiego

Bibliografia

1920. Wojna o Polskę, red. A. Knyt, Warszawa 2010.

T. Grzegorczyk, Wyprawa kijowska, Toruń 2014.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914–1945, Warszawa 2003.