Przeczytaj
Zbieranie rozbitych oddziałów
Po przegranej kampanii wrześniowej w 1939 r. legalne władze Polski przedostały się przez Rumunię do Francji i zdecydowały o odbudowie armii polskiej. Mieli ją tworzyć żołnierze, którzy wydostali się z kraju, oraz polscy emigranci.
W krótkim czasie zebrano 80 tys. ludzi. Utworzono wtedy m.in. 10 Brygadę Kawalerii Pancernej gen. Stanisława Maczka i Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich, która zasłynęła z męstwa w bitwie o Narwik w Norwegii wiosną 1940 roku. Klęska Francji w czerwcu tego roku spowodowała poważne turbulencje w polskich formacjach (blisko 50 tys. Polaków walczyło w tej wojnie). Nie wszyscy zdołali przedostać się do Wielkiej Brytanii, by dalej zasilać oddziały polskie. Spośród tych, którym się udało, szczególną sławą okryli się lotnicy z polskich dywizjonów w bitwie o Anglię (10 lipca – 31 października 1940 r.).
Pod koniec lipca 1944 r. utworzona dwa lata wcześniej w Wielkiej Brytanii polska 1 Dywizja Pancerna gen. Maczka została przerzucona ze Szkocji do Normandii. Tam na początku sierpnia wraz z 4 Kanadyjską Dywizją Pancerną rozpoczęła natarcie, które miało na celu okrążenie niemieckiej 7 Armii. Polacy i Kanadyjczycy musieli zamknąć okrążenie od wschodu, co było najtrudniejszym zadaniem, bo stamtąd szły posiłki z Rzeszy. W rejonie Falaise Niemcy postawili twardy opór i początkowo Polacy ponosili straty. Ostatecznie jednak 14 sierpnia żołnierzom Maczka udało się otoczyć siły niemieckie. Po kolejnych dniach zmagań i rozbiciu 7 Armii, 21 sierpnia, droga na Paryż stanęła przed aliantamialiantami otworem. Wkrótce potem żołnierze 1 Dywizji Pancernej ruszyli na wschód. Na początku września zajęli belgijskie miasta: Ypres niedaleko francuskiej granicy i znajdującą się w północno‑zachodniej części tego państwa Gandawę, a w październiku dotarli do Holandii. W dniach 28–30 października walczyli o holenderską Bredę leżącą w pobliżu granicy z Belgią. Dzięki zastosowaniu sprytnego manewru (obeszli miasto i zaatakowali je od wschodu) sprawili, że Niemcy uciekli, a stolica Brabancji Północnej nie została zniszczona.
Opisz emocje towarzyszące osobom na zdjęciu.
Żołnierze polscy znaleźli się także w Afryce Północnej. U boku Brytyjczyków walczyła Brygada Strzelców Karpackich, dzielnie broniąc Tobruku przed oddziałami niemiecko‑włoskimi. Do czerwca 1941 r. tworzono oddziały z Polaków, którym udało się wydostać z okupowanej Polski, i polskiej emigracji. Niemiecki atak na Związek Sowiecki w czerwcu 1941 r. przyczynił się do przywrócenia polsko‑sowieckich stosunków dyplomatycznych (zerwanych po ataku Sowietów na Polskę 17 września 1939 r.) i podpisania układu Sikorski‑Majskiukładu Sikorski‑Majski, który umożliwił budowanie polskich formacji wojskowych także na wschodzie.
Armia gen. Andersa
Władysław Anders to jeden z najbardziej znanych żołnierzy polskiej historii XX wieku. Urodził się w 1892 r. w spolonizowanej rodzinie niemieckiej. Walczył już w I wojnie światowej. Był doskonałym jeźdźcem, służył w 1 Pułku Ułanów. Brał również udział w wojnie polsko‑bolszewickiej w 1920 roku. Po wybuchu II wojny światowej, podczas kampanii wrześniowej, Anders próbując się przedrzeć z grupą kawalerii na Węgry, trafił do sowieckiej niewoli. Mimo wielokrotnie składanych propozycji konsekwentnie odmawiał wstąpienia do Armii Czerwonej.
Jak myślisz, dlaczego cywile dołączyli do gen. Andersa?
Wypowiedzenie przez Niemcy w czerwcu 1941 r. wojny Związkowi Sowieckiemu oznaczało dla Władysława Andersa odmianę losu. Zwolniony z więzienia 11 sierpnia 1941 r. dostał od Władysława Sikorskiego, Naczelnego Wodza i ówczesnego premiera rządu polskiego na uchodźstwie, zadanie utworzenia oddziałów polskich w ZSRS. Tak zaczęła się historia armii polskiej nazywanej potocznie armią Andersaarmią Andersa (formalnie od grudnia 1943 r. 2 Korpus Polski w składzie brytyjskiej 8 Armii).
Armię tworzono z wypuszczanych na wolność polskich jeńców wojennych więzionych w sowieckich łagrachłagrach NKWDNKWD. Było to blisko 25 tys. osób. Po pewnym czasie liczebność armii wzrosła do ponad 70 tys. W marcu 1942 r. andersowcy opuścili Związek Sowiecki, by przez Iran i Palestynę dotrzeć do Europy Południowej. Najsłynniejszą stoczoną przez żołnierzy gen. Andersa bitwą było zdobycie włoskiego wzgórza Monte Cassino w maju 1944 roku. Krwawy bój aliantów o wzgórze trwał pół roku. Polacy dokonali ostatniego, zwycięskiego szturmu. W konsekwencji wojska koalicji antyhitlerowskiej mogły bez przeszkód ruszyć na Rzym. Monte Cassino, jedna z najkrwawszych bitew II wojny światowej, do dziś jest symbolem bohaterstwa żołnierza polskiego.
Kapral Wojtek – niedźwiedź przeciw faszystom
Wojtek był syryjskim niedźwiedziem brunatnym adoptowanym przez żołnierzy gen. Andersa. Kupili oni małego niedźwiadka od perskiego chłopca. Miś brał udział w bitwie pod Monte Cassino, nosząc skrzynie z amunicją. Nadano mu stopień kaprala. Wojtek był bardzo łagodnym zwierzęciem, jego ulubionymi przysmakami były syropy, marmolada i miód, choć nie gardził papierosami, które... gryzł. Posiłki jadał z żołnierzami, spał też z nimi w namiocie.
Berlingowcy
Nie wszystkim Polakom, którzy zostali uwięzieni przez Sowietów po napaści na Polskę w 1939 r., udało się dostać do wojska gen. Andersa. Ci, którzy nie zdążyli, stali się pierwszymi żołnierzami tzw. armii Berlingaarmii Berlinga (od marca 1944 r. Armia Polska), utworzonej przez polskich komunistów. Swoją potoczną nazwę zawdzięcza ona pierwszemu dowódcy, gen. Zygmuntowi Berlingowi, polskiemu przedwojennemu oficerowi, który zgodził się na współpracę z NKWD. Armia Polska liczyła ok. 78 tys. żołnierzy.
Pierwszą bitwą formacji był krwawy bój o Lenino w październiku 1943 roku. Los żołnierzy walczących w boku Armii Czerwonej był wyjątkowo ciężki. Sowieccy generałowie stosowali taktykę frontalnych ataków, w ogóle nie licząc się ze stratami w ludziach. Pod Lenino zginęło prawie 25 proc. Polaków biorących udział w bitwie (ponad 3 tys. z 12,4 tys. żołnierzy). Kolejne stoczone przez nich krwawe walki to bitwa o Wał Pomorski (29 stycznia – 20 lutego 1945 r.), następnie o miasto twierdzę Kołobrzeg (trwające w dniach 4–18 marca 1945 r. zbrojne starcie uchodzi za największą bitwę polskiego oręża od czasów kampanii wrześniowej oraz za największą w dziejach, nie licząc powstania warszawskiego, bitwę miejską z udziałem wojsk polskich; zginęło w niej ponad 1,2 tys. Polaków) i finalnie o Berlin (16 kwietnia – 2 maja 1945 r.).
Armia Krajowa
Oprócz formacji tworzonych przez Polaków na wschodzie i zachodzie powstawały tajne organizacje wojskowe w okupowanej Polsce. Już w listopadzie 1939 r. uformował się Związek Walki ZbrojnejZwiązek Walki Zbrojnej.
Po czym można rozpoznać, że jest to elitarna jednostka AK? Zwróć uwagę m.in. na uzbrojenie żołnierzy.
W lutym 1942 r. Naczelny Wódz gen. Sikorski przemianował ZWZ na Armię Krajową (AK)Armię Krajową (AK). Stan liczebny tej formacji oceniany był na 250 tys. żołnierzy. Armia Krajowa miała tworzyć struktury wojskowo‑organizacyjne na czas okupacji oraz przygotować cały kraj na powszechne powstanie. Od chwili utworzenia do rozwiązania w styczniu 1945 r. AK przeprowadziła ponad 110 tys. akcji zbrojno-dywersyjnychdywersyjnych. Były to m.in. ataki na niemieckie transporty, np. wykolejanie pociągów, w celu utrudnienia dotarcia wojska i zaopatrzenia na front.
1 sierpnia 1944 r. wybuchło powstanie warszawskie – największa operacja militarna Armii Krajowej. Do walki z okupantem stanęło blisko 45 tys. żołnierzy polskiego podziemia. Powstanie trwało dwa miesiące, walczono o każdą ulicę, każdy dom. Niemcy stłumili zbrojne wystąpienie Polaków i 2 października 1944 r. Armia Krajowa musiała się poddać. Zginęło ok. 16 tys. powstańców, 15 tys. trafiło do niewoli, a 20 tys. odniosło rany.
Spadochroniarze gen. Sosabowskiego
Gen. Stanisław Sosabowski po dotarciu do Wielkiej Brytanii sformował 4 Brygadę Kadrową Strzelców. W pewnym momencie postanowił na jej bazie zbudować pierwszą w historii wojska polskiego jednostkę spadochronową. Tak powstała 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa.
Hasłem Brygady było „Najkrótszą drogą” – żołnierze chcieli jak najszybciej wrócić do Polski i walczyć aż do zwycięstwa. Na wieść o wybuchu powstania w Warszawie spadochroniarze byli gotowi do natychmiastowego wsparcia walczących w stolicy, jednak nie uzyskali zgody Brytyjczyków na wylot do Polski.
Brygada we wrześniu 1944 r. wzięła udział w wielkiej operacji powietrzno‑desantowej zwanej „Market‑GardenMarket‑Garden”. Mimo początkowych sukcesów operacja zakończyła się klęską aliantów. Nie udało im się zdobyć mostu drogowego nad Renem w znajdującym się we wschodniej Holandii mieście Arnhem. Historia ocenia tę bitwę jako ostanie zwycięstwo taktyczne wojsk III Rzeszy.
Jaki mundur ma na sobie gen. Sosabowski?
Słownik
(z franc. alliance – przymierze) państwa walczące przeciwko państwom Osi podczas II wojny światowej
Polskie Siły Zbrojne w ZSRS w latach 1941–1942, armia dowodzona przez gen. Władysława Andersa, podporządkowana legalnemu rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (w Londynie), pod względem operacyjnym podlegająca dowództwu Armii Czerwonej; ten związek operacyjny został utworzony na mocy układu polsko‑sowieckiego z 1941 r., w jego skład wchodzili m.in. deportowani obywatele Polski
Polskie Siły Zbrojne w ZSRS w latach 1942–1944, związek operacyjny sformowany przez Zygmunta Berlinga, kierowany przez polskich komunistów, powstał po wyjściu z ZSRS armii Andersa za porozumieniem Związku Patriotów Polskich i rządu sowieckiego
polska konspiracyjna organizacja zbrojna utworzona 14 lutego 1942 r. w wyniku przekształcenia Związku Walki Zbrojnej i kontynuująca jego działalność; dalekosiężnym celem Armii Krajowej było przygotowanie i – w sprzyjającej sytuacji militarnej – przeprowadzenie powstania powszechnego; w ramach walki bieżącej AK prowadziła działalność propagandową, wywiadowczą, dywersyjno‑sabotażową oraz partyzancką
(z łac. diversio – przewrót) działania zbrojne prowadzone z ukrycia, mające na celu osłabienie potencjału zbrojnego nieprzyjaciela oraz morale jego żołnierzy
(ros. isprawitielno‑trudowyje łagieria – poprawcze obozy pracy) obóz pracy przymusowej w Rosji bolszewickiej i Związku Sowieckim
(ros. Narodnyj komissariat wnutriennich dieł – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) ministerstwo wchodzące w skład rządu ZSRS – Rady Komisarzy Ludowych, istniejące pod tą nazwą w latach 1917–1946 i zastąpione przez KGB; organ odpowiedzialny za represje (w tym wielkie czystki)
rozpoczęta 17 września 1944 r. przez aliantów największa w czasie II wojny światowej operacja powietrzno‑desantowa, której celem było opanowanie mostów na Renie i obejście od północy niemieckich umocnień obronnych – tzw. linii Zygfryda
układ podpisany 30 lipca 1941 r. między Polską a ZSRS, przywracał on stosunki dyplomatyczne między obu państwami, zerwane 17 września 1939 r. po agresji ZSRS na Polskę; układ miał na celu wspólną walkę obu państw z III Rzeszą w czasie II wojny światowej w ramach koalicji antyhitlerowskiej
nieoficjalna nazwa Wojska Polskiego od 1944 r., stosowana w celach propagandowych; były to polskie siły zbrojne walczące przeciwko Niemcom u boku sowieckiej Armii Czerwonej; LWP znajdowało się pod kontrolą rządzącej partii komunistycznej; w 1944 r. z sił armii Berlinga utworzono 1 Armię Wojska Polskiego również dowodzoną przez Berlinga; 2 Armia Wojska Polskiego została utworzona w sierpniu 1944 r. pod dowództwem gen. Karola Świerczewskiego, w 1945 r. ponad połowę korpusu oficerskiego armii stanowili Rosjanie; u schyłku II wojny światowej w maju 1945 r. Ludowe Wojsko Polskie liczyło 370 tys. żołnierzy
polska konspiracyjna organizacja zbrojna utworzona przez rząd RP na obczyźnie w listopadzie 1939 r. w miejsce Służby Zwycięstwu Polski, stanowiła część Sił Zbrojnych RP i podlegała rozkazom Naczelnego Wodza; 14 lutego 1942 r. została przekształcona w Armię Krajową
Słowa kluczowe
II wojna światowa, Polska pod okupacją, władze polskie na uchodźstwie, Władysław Anders, armia Andersa, Armia Krajowa, Zygmunt Berling, Stanisław Maczek
Bibliografia
N. Davies, Szlak nadziei. Armia Andersa. Marsz przez trzy kontynenty, tłum. A. Zych, I. Zych, Izabelin–Warszawa 2015.
Układ Sikorski–Majski. Wybór dokumentów, oprac. E. Duraczyński, Warszawa 1990.
Najnowsza historia świata, t. 1, 1945–1963, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.