Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych materiałów. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Inne organizacje i porozumienia międzynarodowe

NAFTA – Północnoamerykański Układ o Wolnym Handlu

R1bDSDr7mOwxt1

Grafika przedstawia połączone w jedna flagę. Stanowią ją połączone ze sobą flagi USA, Meksyku i Kanady.

W 1992 r. podpisano porozumienie o utworzeniu strefy wolnego handlu między USA, Kanadą i Meksykiem, które weszło w życie w 1994 r. Zastąpiło ono funkcjonujący od 1989 r. dwustronny układ zawarty przez USA i Kanadę.

Celem NAFTA (ang. North American Free Trade Agreement) miało być zagwarantowanie swobodnego przepływu towarów, usług i kapitału, oraz stworzenie drugiej na świecie pod względem wielkości (po UE) strefy wolnego handlu, co wiązało się z redukcją barier we wzajemnym handlu oraz inwestycjach. Układ ten w 2020 r. został zastąpiony przez USMCA (Umowę USA‑Meksyk‑Kanada), określany niekiedy jako NAFTA 2.0.

OBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

R1GPhAUfZ4xsx

Grafika przedstawia flagę OSCE. Jest ona złożona z czterech granatowych prostokątów, na których znajdują się białe litery: o, s, c, e.

OBWE jest największą na świecie regionalną organizacją bezpieczeństwa. Powstała w 1995 r. z przekształcenia funkcjonującego wówczas od 20 lat formatu KBWE.

KBWE (Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) powstała jako pierwsze w powojennej Europie forum konsultacji i współpracy państw Zachodu i Wschodu, skupiając wszystkie państwa tego kontynentu (z wyjątkiem Albanii, która przystąpiła do KBWE dopiero w latach 90.) oraz USA i Kanadę. Pierwsza konferencja była poprzedzona konsultacjami oraz spotkaniami dwustronnymi (bilateralnymi) i wielostronnymi (trwającymi od listopada 1972 r. do czerwca 1973 r., m.in. negocjacjami amerykańsko‑sowieckimi dotyczącymi umów o redukcji zbrojeń). Odbyła się w Helsinkach w 1975 r., gdzie podpisano Akt Końcowy KBWE (1 sierpnia 1975 r.), zwany również Aktem Helsińskim. Decyzje wówczas przyjęte ujęto w tzw. cztery koszyki.

Prawa człowiekaprawa człowiekaPrawa człowieka mieszczą się zarówno w koszyku pierwszym, jak i trzecim.

Podczas konferencji helsińskiej przyjęto m.in. zasadę o obowiązywaniu wspólnego standardu praw człowieka na Wschodzie i na Zachodzie, ustalono także prawo do monitorowania przestrzegania tych praw również przez organizacje pozarządoweorganizacja pozarządowaorganizacje pozarządowe oraz obowiązek przedstawiania na kolejnych (zwoływanych co dwa lata) konferencjach KBWE sprawozdań poświęconych temu problemowi.

W 1990 r., w czasie szczytu KBWE w Paryżu, powołano pierwsze stałe instytucje i przyjęto Paryską Kartę dla Nowej Europy, zawierającą ideę współpracy państw w okresie postzimnowojennym. W latach 1991–1992 przedstawiciele KBWE podejmowali próby pośredniczenia w rozwiązywaniu konfliktów na terenie byłego ZSRS i byłej Jugosławii.

Decyzję o powołaniu OBWE (Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) podjęto w grudniu 1994 r., na konferencji przeglądowej w Budapeszcie. Nowa organizacja przejęła cały dorobek prawno‑instytucjonalny KBWE. Główna siedziba OBWE mieści się w Wiedniu.

OBWE realizuje swoje cele na wiele sposobów. Najbardziej spektakularnymi i przynoszącymi największe skutki są misje i operacje terenowe. Są one prowadzone w rejonach, gdzie istnieje zagrożenie demokracji bądź łamane są prawa człowieka. Najczęściej to wysłannicy OBWE pełnią funkcję obserwatorów międzynarodowych, którzy mają zbadać np. przebieg wyborów w danym kraju. Misje OBWE działały bądź działają w takich państwach i na terytoriach, jak: Bośnia i Hercegowina, Kosowo, Albania, Chorwacja, Macedonia, Mołdawia, Tadżykistan, Estonia, Łotwa, Czeczenia, Gruzja oraz Ukraina.

OBWE podejmuje decyzje, opierając się na zasadzie konsensusu. Jedynym wyjątkiem są decyzje, które mają zagwarantować przestrzeganie praw człowieka w danym kraju. Wówczas państwo, którego dotyczy dana sprawa, nie może wnieść weta. Wszystkie decyzje podejmowane przez OBWE są jedynie opiniami bądź zaleceniami i nie wiążą prawnie jej członków.

OECD – Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego

RGkAM5EP55Eyq

Grafika przedstawia logo OECD. Po lewej stronie znajduje się kula ziemska z zaznaczonymi kontynentami. Dalej dwie strzałki i napis OECD.

Do OECD (ang. Organization for Economic Cooperation and Development) należą państwa rozwinięte gospodarczo. Organizacja powstała w 1961 r. z przekształcenia istniejącej od 1948 r. OEEC – Organizacji Europejskiej Współpracy Ekonomicznej, nadzorującej amerykański plan pomocy gospodarczej dla Europy (tzw. plan Marshalla) i skupiającej państwa będące beneficjentami tego planu. Konwencja o powstaniu OECD została podpisana przez 20 państw, a potem dołączyły kolejne.

Cele organizacji są następujące: wypracowanie wspólnej polityki gospodarczej, zwiększenie wzrostu gospodarczego, stabilizacja finansowa, rozszerzenie wzajemnej wymiany handlowej, obniżenie barier handlowych, wspieranie inwestycji w krajach rozwijających się, ale też rozbudowana pomoc dla państw środkowo- i wschodnioeuropejskich.

Najwyższym organem OECD jest Rada składająca się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich, przewodniczy jej sekretarz generalny OECD. Rada, która spotyka się raz w roku, wyznacza główne kierunki polityki OECD.

OIC – Organizacja Współpracy Islamskiej

RvJjz5TIpIbIv1

Grafika przedstawia logo Organizacji Współpracy Islamskiej. To kula ziemska z zaznaczonymi równoleżnikami i południkami, a w jej środku znajduje się sześcian.

OIC (ang. Organisation of Islamic Cooperation) powstała w 1971 r. w Arabii Saudyjskiej jako organizacja polityczno‑religijna propagująca idee panislamizmu, działająca na rzecz umocnienia współpracy państw muzułmańskich w gospodarce i kulturze. Liczy 57 członków. Wspiera muzułmanów w wielu krajach świata, m.in. przez Muzułmański Fundusz Solidarności i Islamski Bank Rozwoju.

UA – Unia Afrykańska

RrP1fsPDZexS51

Grafika przedstawia flagę Unii Afrykańskiej. Na zielonym tle, w centralnej części widać okrąg z wielu żółtych gwiazdek. W niego wpisany jest kontynent afrykański na tle białego słońca z promieniami.

Organizacja Jedności Afrykańskiej (ang. Organization of African Unity) została założona w 1963 r. w Addis Abebie (Etiopia) przez przywódców państw Afryki, które uzyskiwały wówczas niepodległość. Organizacja została przekształcona w 2002 r. w Unię Afrykańską.

Karta jedności Afryki, statut przyjęty przez organizację, przewiduje:

• wspieranie niepodległości kolejnych krajów;

• prawo do decydowania państw Afryki o własnym losie;

• współpracę kulturalną i gospodarczą oraz budowę jedności państw afrykańskich;

• nieingerowanie w sprawy wewnętrzne;

• promowanie praw człowieka i nadzór nad ich przestrzeganiem.

Doprowadzono też do przyjęcia w 1981 r. Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów i powołania Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka i Ludów.

Głównymi organami są coroczne Zgromadzenie Przywódców Państw Afryki i Rada Ministrów.

OPA – Organizacja Państw Amerykańskich

RuSeJKjzyctLc1

Grafika przedstawia logo Organizacji Państw Amerykańskich. W okręgu znajduje się szereg sztandarów przynależących do niej państw Ameryki Północnej i Południowej.

OPA (ang. Organization of American States) powstała w 1948 r. jako kontynuacja istniejącej od 1910 r. Unii Panamerykańskiej. Jej członkami są państwa obu Ameryk (z wyjątkiem Kuby), zaś jej siedziba mieści się w Waszyngtonie. Najwyższy organ to zwoływana co pięć lat Konferencja Panamerykańska oraz stała Rada OPA. W jej strukturze działa też Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka. Od 1959 r. istnieje również Międzyamerykański Bank Rozwoju mający na celu udzielanie pomocy finansowej potrzebującym krajom Ameryki.

Celem organizacji jest zabezpieczenie pokojowej współpracy między państwami w sprawach politycznych, ekonomicznych i społecznych.

OPEC – Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

RTHKDPHJuDhOQ1

Grafika przedstawia flagę OPEC. Na błękitnym tle znajdują się w dwóch rzędach litery: op i ec.

OPEC (ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries) powstała w 1960 r., a jej siedziba mieści się w Wiedniu. Skupia kraje posiadające około 75 proc. złóż ropy naftowej na świecie, będące kluczowymi eksporterami tego surowca. Są to: Algieria, Angola, Arabia Saudyjska, Gabon, Gwinea Równikowa, Irak, Iran, Kongo, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela i Zjednoczone Emiraty Arabskie. OPEC ustala limity wydobycia ropy przez te kraje i limity cen ropy na świecie.

Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym

R1OXrdq3Gkoma1

Grafika przedstawia flagę Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Na chabrowym tle w wieńcu z liści jest czteroramienna rozeta.

W 1992 r. Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan i Uzbekistan podpisały układ o bezpieczeństwie zbiorowym zwany Traktatem taszkienckim; w 1993 r. przystąpiły do niego: Białoruś, Azerbejdżan i Gruzja. Dwa ostatnie państwa wypowiedziały wraz z Uzbekistanem układ w 1999 r., tworząc wspólnie Organizację na rzecz Rozwoju (GUAM).

W 2003 r. państwa należące do OUBZ zadeklarowały wolę nieatakowania krajów trzecich, nieprzystępowania do sojuszy wojskowych i równocześnie uznały, że atak na jeden z nich będzie traktowany jako agresja na wszystkie. Podjęto decyzję o stworzeniu sił szybkiego reagowania. Siedziba organizacji mieści się w Moskwie.

Szanghajska Organizacja Współpracy

RC1T6r4jNFxsA1

Grafika przedstawia logo Szanghajskiej Organizacji Współpracy. W okręgu otoczonym liśćmi i napisami w języku chińskim i rosyjskim widnieje kula ziemska z zaznaczonym kontynentem azjatyckim.

Powstała w 2001 r. wskutek porozumienia Rosji, Chin, Uzbekistanu, Kazachstanu, Tadżykistanu i Kirgizji; następnie dołączyły do niej Indie i Pakistan. Status obserwatorów mają: Afganistan, Białoruś, Iran i Mongolia. Siedziba organizacji znajduje się w Pekinie. Ma ona charakter polityczny służący zapewnieniu bezpieczeństwa oraz utrzymaniu przewagi Rosji i Chin w Azji. W ramach niej ograniczono liczbę żołnierzy na wewnętrznych granicach państw członkowskich.

Światowa Rada Kościołów

Założona w 1948 r. w Genewie. Zrzesza większość (354) kościołów prawosławnych, protestanckich i starokatolickich. Jej członkami są m.in. kościoły zrzeszone w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Współpracuje z Kościołem katolickim od czasu II Soboru Watykańskiego (1962–1965).

R1Kq4vEHOCEB6

Grafika przedstawia logo Światowej Rady Kościołów. Po lewej sytronie widać łódź z krzyżem zamiast masztu i napis oikoumene, a obok napis World Council of Churches.

UNPO – Organizacja Niereprezentowanych Narodów i Ludów

RxfC1Qt86Nxaz1

Grafika przedstawia logo UNPO. W okręgu z przerywaną linią brzeżną widnieje napis UNPO.

UNPO (ang. Unrepresented Nations and Peoples Organization) założono w 1991 r., zaś jego siedziba znajduje się w Hadze. Jest organizacją ludów i grup etnicznych (w 2020 r. – 44) niemających reprezentacji w innych organizacjach międzynarodowych, m.in. Asyryjczyków, Abchazów, Czeczeńców, Indian Ameryki Południowej i Północnej oraz Tatarów. Kilku dawnych członków UNPO jest obecnie państwami niepodległymi: Armenia, Estonia, Gruzja, Łotwa, Palau i Timor Wschodni.

WNP – Wspólnota Niepodległych Państw

R1QfU0K07bZy01

Grafika przedstawia flagę WNP. Na błękitnym tle znajduje się biały kształt podobny do kielicha kwiatu, z żółtą kropką w środku

WNP powstała w wyniku dezintegracji ZSRS. Po nieudanej próbie utworzenia Związku Suwerennych Państw na zasadach konfederacji, 8 grudnia 1991 r. doszło do powołania WNP na spotkaniu w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. Tam akt założycielski został podpisany przez Białoruś, Federację Rosyjską i Ukrainę. Jeszcze tego samego roku w Ałma‑Acie (obecnie Ałmaty, Kazachstan) byłe republiki związkowe ZSRS: Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan podpisały też akt utworzenia organizacji. Ratyfikacja tej umowy oznaczała rozpad Związku Sowieckiego. Państwami nienależącymi do WNP spośród byłych republik ZSRS są Litwa, Łotwa, Estonia, Gruzja i Ukraina, która opuściła Wspólnotę w 2018 r.

Państwa WNP zobowiązały się współpracy w zakresie polityki, bezpieczeństwa, gospodarki, kultury, oświaty, ochrony zdrowia, środowiska, nauki i wymiany informacji. Podstawowymi formami mającymi służyć realizacji powyższych celów są międzynarodowe porozumienia, ale powołano również liczne wyspecjalizowane instytucje. Mimo wielu deklaracji, m.in. działania na rzecz praw człowieka, współpracy międzynarodowej opartej na równości państw, w rzeczywistości powołanie WNP jest przejawem próby dalszej dominacji Rosji nad państwami członkowskimi.

Słownik