OntogenezaontogenezaOntogeneza człowieka dzieli się na okres prenatalny i postnatalny. Rozwój prenatalny przebiega w organizmie kobiety i trwa przeciętnie 280 dni (40 tygodni); za prawidłową uważa się także ciążę trwającą krócej lub dłużej, w granicach od 260 do 300 dni. Zwykle precyzyjne określenie długości ciąży i daty porodu nie jest możliwe, ponieważ trudno jest dokładnie ustalić moment zapłodnienia. Lekarz szacuje zatem wiek ciąży na podstawie badań USG (wielkości płodu) i daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki kobiety.

Ciążę podzielić można na trzymiesięczne okresy, nazywane trymestrami:

• I trymestr trwa od pierwszego dnia ostatniej miesiączki do 13. tygodnia ciąży;

• II trymestr to okres od 14. do 26. tygodnia ciąży;

• III trymestr rozpoczyna się 27. tygodnia ciąży i trwa do jej rozwiązania w 40. tygodniu.

W okresie prenatalnym rozróżnia się także podokresy:

• zarodkowy (do ok. 9. tygodnia ciąży, czyli momentu wykształcenia się zawiązków wszystkich narządów);

• płodowy (od ok. 9. tygodnia ciąży do porodu).

Połączenie gamety żeńskiej (komórki jajowej) i męskiej (plemnika) w jedną diploidalną komórkę (2n), zwaną zygotązygotazygotą, daje początek nowemu organizmowi.

R17bGXwLrXAa11

Zdjęcie spod mikroskopu przedstawia komórkę jajową po zapłodnieniu. Komórka jajowa na fotografii ma wygląd koła z czarną obwódką. W jej środku znajdują się liczne brązowe i czarne punkty oraz dwa większe okręgi połączone ze sobą. Komórkę okala dodatkowa warstwa podobna do substancji, która ją wypełnia.

Około 30 do 36 godzin po zapłodnieniu zachodzi podział zygoty, który rozpoczyna bruzdkowaniebruzdkowaniebruzdkowanie: zygota dzieli się kolejno na 2, 4, 8, 16 blastomerów i przyjmuje formę grudki (morulamorulamorula). Następnie przekształca się w blastocystęblastocystablastocystę. Blastocysta przesuwa się przez jajowód i dociera do macicy, gdzie ok. 6. lub 7. dnia od zapłodnienia następuje implantacja zarodka w błonie śluzowej macicy (endometrium). Więcej informacji na temat bruzdkowania znajdziesz w e‑materiale pt. „Bruzdkowanie i implantacja zarodka ludzkiego”DUJaMHgWO„Bruzdkowanie i implantacja zarodka ludzkiego”.

RdP7SGiKkF0011

Fotografia przedstawia płód ludzki pod koniec drugiego miesiąca ciąży. Jest otoczony błoną owodniową, widać pępowinę odchodzącą od jego brzucha. Ma nieproporcjonalnie dużą głowę z widocznymi ustami, nosem, oczami i uszami oraz spory, półprzezroczysty brzuch, przez który prześwitują żebra. Od tułowia odchodzą małe ręce i nogi z widocznymi palcami.

Kolejnym etapem rozwoju jest gastrulacjagastrulacjagastrulacja, która prowadzi do powstania trzech listków zarodkowych: ektodermy, endodermy i mezodermy. O gastrulacji przeczytasz więcej w e‑materiale pt. „Przebieg i znaczenie gastrulacji w rozwoju zarodkowym człowieka”PbbPOMKjw„Przebieg i znaczenie gastrulacji w rozwoju zarodkowym człowieka”. W dalszej kolejności zachodzi morfogeneza, w wyniku której determinowany jest kształt zarodka i ostatecznie kształt dorosłego organizmu, oraz organogeneza, czyli powstawanie zawiązków narządów i ich rozwój w pełni wykształcone narządy. Więcej na temat tego procesu przeczytasz w e‑materiale pt. „Główne etapy organogenezy człowieka”PTp0pRUvH„Główne etapy organogenezy człowieka”.

W pierwszym miesiącu u zarodka widać uwypuklenie nad stosunkowo dużym sercem i zawiązki odnóży w formie parzystych pączków po bokach ciała. Dopiero ok. 4. miesiąca rozwoju zarodek upodabnia się do postaci ludzkiej.

Okres płodowy trwa od 9. tygodnia ciąży do narodzin. W tym czasie płód otoczony jest strukturami zwanymi błonami płodowymi; są to owodniaowodniaowodnia, omoczniaomoczniaomocznia, kosmówkakosmówkakosmówka i pęcherzyk żółtkowypęcherzyk żółtkowypęcherzyk żółtkowy.

Kosmki wnikają w błonę śluzową macicy i tworzą łożysko (zaczyna się ono formować ok. 7. dnia życia płodowego, a pełny rozwój osiąga w jego 4. miesiącu). Narząd ten umożliwia transport z krwi matki do krwi płodu substancji budulcowych i energetycznych, tlenu oraz przeciwciał. Z krwi płodu do krwi matki przedostają się produkty przemiany materii dziecka (np. dwutlenek węgla i mocznik). Więcej o roli łożyska przeczytasz w e‑materiale pt. „Łożysko – powstawanie, budowa i funkcje w rozwoju zarodka ludzkiego”P1Hm4Iw9l„Łożysko – powstawanie, budowa i funkcje w rozwoju zarodka ludzkiego”.

Płód ma już rozwinięte najważniejsze układy narządów. Jego wygląd zewnętrzny jest zbliżony do wyglądu noworodka.

Zapoznaj się z animacjami przedstawiającym fazy rozwoju prenatalnego ludzkiego płodu.

Słownik