Paprotniki pojawiły się około 350 mln lat temu. Obecnie grupa ta obejmuje ponad 9 tysięcy gatunków, a 220 rodzajów tych roślin to rodzaje kosmopolityczne, czyli takie, które występują na całej kuli ziemskiej. Nieliczne paprotniki są gatunkami wodnymi, pozostałe to głównie rośliny lądowe, m.in. pnączapnączapnącza i epifityepifityepifity.

Żyjące miliony lat temu paprotniki tworzyły lasy węglowe i z nich powstały pokłady węgla kamiennego powszechnie stosowanego jako paliwo.

Reu0Zf0LrzqF61

Zdjęcie przedstawia bryły węgla kamiennego. Bryły mają kształt nieregularny i są czarne.

Karbon był najważniejszym okresem dla powstawania węgla. Proces węglotwórczy rozpoczynał się od obumierania paproci, skrzypów i widłaków, które następnie ulegały fermentacji beztlenowejfermentacja bezalkoholowafermentacji beztlenowej. Ze względu na ich występowanie na podmokłych terenach, rośliny te nie mogły zostać rozłożone w wyniku biodegradacji zachodzącej w warunkach tlenowych. Gromadzenie się różnego rodzaju osadów powodowało umiejscowienie szczątków roślinnych w coraz głębszych warstwach, gdzie panowały wyższe ciśnienie i temperatura. W wyniku działania tych czynników powstawał torftorftorf, który otaczany był przez muły i piaski. Obniżenie terenu przyczyniało się do ponownego zalewania go wodą i odkładania kolejnych warstw obumarłych roślin. Kilkukrotne powtarzanie się tego procesu powodowało wzrost akumulacji torfu, który ostatecznie przekształcił się w węgiel brunatny i kamienny.

Paprotniki współczesne odgrywają bardzo ważną rolę w naturalnych ekosystemach. W klimacie umiarkowanym stanowią znaczną część runa leśnego, a rośliny wchodzące w jego skład tworzą pierwsze ogniwo w łańcuchu pokarmowym roślinożerców. Ponadto paprotniki wpływają na procesy węglo- i glebotwórcze. Rośliny te biorą udział w tworzeniu roślinnej różnorodności gatunkowej oraz siedlisk dla bezkręgowców i drobnych kręgowców.

Rcfu1OwWR3JPW1

Zdjęcie przedstawia dolne piętro lasu, gęsto pokryte paprociami.

Paprocie drzewiaste stanowią ważny element wilgotnych lasów strefy tropikalnej. Gatunki współcześnie występujące w tych rejonach mogą przekraczać 1,5 m wysokości. Największe rozmiary osiągają przedstawiciele rodziny olbrzymkowatych (Cyatheaceae), takie jak olbrzymki (np. Cyathea arborea i Cyathea dealbata). Masowe wycinanie lasów tropikalnych przyczynia się nie tylko do utraty wielu gatunków roślin i zwierząt, ale również do nasilenia efektu cieplarnianego. Zubożenie terenów roślinnych skutkuje zmniejszonym pobieraniem COIndeks dolny 2₂, a tym samym akumulacją tego gazu w atmosferze, co jest bezpośrednim czynnikiem powodującym efekt cieplarniany.

RJGEMjv286sgV

Zdjęcie przedstawia ogromne liście w kształcie pióropusza. Wyrastają one spośród innych drzew na dużej wysokości.

Ro0PD8petbXsi

Zdjęcie przedstawia nie wysokie palmy, z licznymi liśćmi w kształcie dużych pióropuszy.

Paprotniki wykorzystywane są przez człowieka na wiele sposobów. Ze względu na środowisko życia, którym są zacienione obszary na wilgotnych glebach kwaśnych, paprotniki wykorzystane są jako organizmy wskaźnikowe (fitoindykatoryfitoindykatorfitoindykatory) w odniesieniu do takich parametrów podłoża jak pH czy wilgotność. Gatunkami paprotników będących wskaźnikami gleb kwaśnych są paprotnik Brauna (Polystichum braunii) i pióropusznik strusi (Matteucia struthiopteris).

Paprotniki wykorzystywane są również do rekultywacji skażonych gleb ze względu na zdolność do akumulacji metali ciężkich. Akumulują np. arsen zawarty w glebie, dzięki czemu oczyszczają ją z tego pierwiastka. Co więcej, wiele gatunków tych roślin zachowało cechy ewolucyjne karbońskich przodków, przez co prowadzone są na nich badania genetyczne. Umożliwia to zdobycie cennych informacji na temat wymarłych roślin.

Niektóre paprotniki wykorzystywane są jako rośliny lecznicze. Gatunkiem powszechnie wykorzystywanym w tym celu jest skrzyp polny (Equisetum arvense), który ma m.in. działanie bakteriobójcze (obecność flawonoidów), wzmacniające (wysoka zawartość krzemionki) oraz mineralizujące (liczne sole mineralne). OdwarodwarOdwar ze skrzypu polnego, ze względu na zawartość saponin, wykazuje właściwości moczopędne. Stosowany jest w chorobach pęcherza moczowego i nerek, np. kamicy moczowejkamica moczowakamicy moczowej. Dzięki zawartości flawonoidów odwar ze skrzypu polnego charakteryzuje się działaniem rozkurczowym, uszczelniającym ściany naczyń krwionośnych i przeciwkrwotocznym, przez co wykorzystywany jest w leczeniu chorób serca i miażdżycy oraz podczas obfitych menstruacji. Skrzyp polny stosowany jest również w produkcji kosmetyków. Preparaty sporządzone z jego dodatkiem bogate są w krzemionkę, dzięki której mają właściwości oczyszczające skórę, wzmacniające paznokcie oraz zapobiegające wypadaniu włosów. Skrzyp zawiera antywitaminęantywitaminyantywitaminę BIndeks dolny 1₁, dlatego przy dłuższej kuracji konieczne jest przyjmowanie dodatkowo witaminywitaminywitaminy BIndeks dolny 1₁.

Kolejnym paprotnikiem wykorzystywanym w ziołolecznictwie jest widłak goździsty (Lycopodium clavatum). Roślina ta uznawana jest za trującą ze względu na występujące w niej alkaloidyalkaloidyalkaloidy, jednak jej zarodniki pozyskiwane są w celu leczniczym. Ze względu na obecność pierwiastka radu, wyciągwyciągwyciąg z widłaka goździstego stosuje się w chorobach wątroby i żołądka oraz podczas problemów z oddawaniem moczu. Ponadto z zarodników widłaka goździstego wytwarzane są zasypki pomagające w gojeniu się ran.

Paprocie także wykorzystywane są w lecznictwie. Nerecznica samcza (Dryopteris filix‑mas), paproć występująca pospolicie w polskich lasach, choć jest trująca, od starożytności była wykorzystywana w weterynarii i medycynie. Surowcem leczniczym jest kłącze nerecznicy, wyciąg z którego jeszcze w latach sześćdziesiątych stosowano w zwalczaniu pasożytów układu pokarmowego, np. tasiemca. Odwar z kłącza bywał natomiast stosowany do okładów na trudno gojące się rany. Przedawkowanie obecnych w kłączu nerecznicy samczej związków fenolowych, głównie fluoroglucynyfluoroglucynafluoroglucyny, może prowadzić do utraty wzroku i śmierci, dlatego obecnie wyciąg z kłącza nerecznicy nie jest powszechnie stosowany.

Rzdhkq9p8E04h

Zdjęcie przedstawia niską roślinę, której pęd jesteś zielony i okółkowo rozgałęziony. Na szczycie pędu znajduje się kłos zarodnionośny. Liście są bardzo drobne występują napędach w okółku.

Rv9VwpdKgj6lj

Zdjęcie przedstawia niską roślinę, której łodyga ma postać płożących się po ziemi pędów. Są one widlasto rozgałęzione pokryte lancetowatymi liśćmi. Na szczycie znajduje się długa, jasnozielona szypułka, to kłos zarodnionośny.

Rgggq0CtR9Zhd

Zdjęcie przedstawia skamieniały liść paproci. Liść o kształcie pióropuszu uwieczniony jest w kamieniu.

Paprotniki, tak jak inne rośliny, są ważnym producentem tlenu. Ponadto wiele gatunków wykorzystywanych jest jako ozdoby mieszkań i ogrodów, a nawet jako „filtry” powietrza w pomieszczeniach palaczy. Japoński długosz królewski (Osmunda japonica) jest jedną z bardziej efektywnych roślin w odniesieniu do usuwania formaldehydu zawartego w dymie tytoniowym.

R6ZDQgCk6etRY

Zdjęcie przedstawia niską rośliną z rozgałęzionem kłączem. Z każdego włącza wyrasta wiele pionowo rozwiniętych liści. Są one luźno rozłożone wzdłuż kłącza.

Obecnie w sklepach ogrodniczych można kupić wiele gatunków paproci ozdobnych, m.in. długosz królewski (Osmunda regalis), paprotkę zwyczajną (Polypodium vulgare), niekropień (Adiantum capillus‑veneris) oraz języcznik zwyczajny (Phyllitis scolopendrium).

Rh7cdJ2QJqLIS

Zdjęcie przedstawia niską rośliną z rozgałęzionem kłączem. Z każdego włącza wyrasta wiele pionowo rozwiniętych liści. Są one rozłożone wzdłuż kłącza na kształt pióropusza.

RifLn2tZrMoxD

Zdjęcie przedstawia gałązki porośnięte trójkątnymi listkami. Mają charakterystyczny ciemno-granatowy ogonek.

Rtb0Dnjf1Vgna

Zdjęcie przedstawia długie liście paproci o kształcie pióropuszy.

RuW1KXTj3U8wf

Zdjęcie przedstawia językowate, lśniące liście o zaostrzonych końcach. Liście wyrastają bezpośrednio z brązowego. Są na nim dosyć luźno ułożone w dużych odstępach.

Słownik