Przeczytaj
Geneza konfliktów
Do XIX w. nie istniała geograficzna, a tym bardziej polityczna nazwa kraju – Albania. Sami Albańczycy swoje państwo nazywają Krajem Orłów, czyli Shqipëria. Są ludnością pochodzenia iliryjskiego. W II w. p.n.e. zostali włączeni do republiki rzymskiej i poddani romanizacji. W IV w. ziemie albańskie przeszły pod panowanie Bizancjum, w którym pozostawały przez dziesięć kolejnych wieków, kiedy to zostały na krótko podbite przez Serbów. Ostatecznie zostały włączone do Imperium Osmańskiego.
Albańczycy wielokrotnie zrywali się do antytureckich powstań, które z reguły były krwawo tłumione. Sukcesy odnosili tylko w XV w. za czasów SkandenbegaSkandenbega, który w wyniku toczonych przez 25 lat zaciętych walk w obronie chrześcijaństwa otrzymał od papieża tytuł Wojownika Chrystusowego (łac. Athleta Christi). Stopniowo jednak mieszkańcy przechodzili na islam, co pozwalało uniknąć wielu uciążliwych podatków. Tureckie rządy sprawiły, że w 1912 r., kiedy Albańczycy w wyniku kolejnego powstania wywalczyli sobie niepodległość, widoczna była znaczna różnica w rozwoju gospodarki pomiędzy ich ziemiami a resztą Europy.
Zniszczeń dopełniła I wojna światowa, w trakcie której z dóbr szabrowanych na terenie Albanii korzystały wojska wielu krajów. W czasie II wojny światowej rozpoczęła się kariera Envera Hodży (Hoxhy), który stojąc na czele komunistycznej partyzantki, walczył z niemieckim okupantem. Hodża szybko nawiązał kontakt z aliantami, otrzymując od nich znaczne wsparcie materialne. Dyktatura, jaką Hodża systematycznie wprowadzał od 1945 r., doprowadziła Albanię do całkowitej ruiny. Paranoiczny, nasilający się z upływem lat strach dyktatora przed atakiem, wyrażał się nie tylko w budowaniu niezliczonych bunkrów, ale również w zerwaniu wszelkich kontaktów ze światem zewnętrznym. Zamiast rozwoju i międzynarodowej współpracy, Albańczycy otrzymali kolektywizację, kult jednostki, terror oraz wszechobecną biedę. Śmierć Hodży w 1985 r. i nieśmiałe próby reform dokonywane przez jego następcę Ramiza AlięRamiza Alię wprowadziły kraj w stan chaosu. Rządził on Albanią najpierw jako I sekretarz Albańskiej Partii Pracy (1985–1991), a następnie przez rok jako prezydent. W tym czasie kraj pogrążył się w ogromnym kryzysie gospodarczym.
Rządy kolejnego prezydenta Salego BerishySalego Berishy (1992–1997) upłynęły pod znakiem dzikiego kapitalizmu. Wielu byłych agentów tajnej policji Sigurimi stworzyło w całym kraju sieci mafijne. Największą katastrofą okazało się jednak tworzenie piramid finansowych. Ich założyciele łudzili ludzi łatwym zarobkiem, a nieznający mechanizmów rynkowych Albańczycy dawali się niezwykle łatwo zwieść, tym bardziej, że piramidy reklamowała telewizja publiczna. Kiedy w 1997 r. bankrutowały jedna po drugiej, a ich organizatorzy zniknęli z pieniędzmi obywateli, doszło do zamieszek. Władzę nad krajem stracił rząd i prezydent Berisha.
Przywracaniem spokoju i nadzorowaniem referendum ustrojowego oraz wyborów parlamentarnych i prezydenckich zajęły się siły międzynarodowe. Nowym prezydentem został Rexhep MejdaniRexhep Mejdani. Położenie ludności niewiele się jednak od tego czasu zmieniło. Nieustający kryzys gospodarczy sprawił, że na porządku dziennym były wymuszenia, rozboje, nepotyzm i korupcja. Albania stała się punktem przerzutowym zarówno dla handlarzy narkotyków, jak i handlarzy ludźmi. Zaledwie 3% Albańczyków ma wyższe wykształcenie. Sytuację zaostrza jeszcze rywalizacja dwóch grup etnicznych, z których składa się naród albański – Tosków z południa i Gegów z północy.
W takich warunkach coraz bardziej nośne stają się hasła o „Wielkiej Albanii” – łączącej ziemie obecnej Albanii, Kosowa, części Macedonii i Czarnogóry. Pojawiło się już w czasie II wojny światowej, a dziś przybiera na sile razem z renesansem islamu, jaki obserwuje się wśród Albańczyków.
Konflikt o Epir Północny
Terenem spornym między Grecją a Albanią jest część regionu Epir, zwana przez Greków Epirem Północnym. W starożytności ziemie Epiru w całości uznawane były za greckie. Podziały administracyjne zastosowane najpierw przez Rzymian, a następnie Turków, nie pokrywały się jednak z granicami etnicznymi. Stopniowo jednak owe podziały utrzymujące się przez stulecia zaczęto uważać za granice historyczne.
Od momentu uzyskania niepodległości Grecja dążyła do rewindykacjirewindykacji Epiru. Okazja nadarzyła się w 1914 r. W następnych latach doszło do wielu masakr dokonywanych zarówno przez stronę grecką, jak i albańską. Mimo że Grecja przeszła w odpowiednim momencie na stronę ententy, Albania ubiegła ją w negocjacjach i otrzymała zgodę mocarstw na włączenie do swojego terytorium Epiru Północnego. Grecja, zajęta wojną z Turcją, nie była w stanie efektywnie zaprotestować.
W czasie II wojny światowej Grekom na krótko udało się odbić Epir, ale ostatecznie musieli oddać go Niemcom. Po wojnie sporny teren ponownie trafił w ręce Albańczyków.
Kolejne lata naznaczone były konfliktami granicznymi, z których najpoważniejszy miał miejsce w 1949 r. Grecy wkroczyli wówczas w głąb Epiru w pogoni za oddziałami komunistycznej partyzantki. Konflikt pogorszyły także złe warunki życia mniejszości greckiej w Albanii spowodowane rządami Hodży, obsesyjnie obawiającego się ataku z zewnątrz, oraz kwestie religijne – albańscy Grecy w większości byli prawosławni, podczas gdy Albańczycy to przeważnie muzułmanie. Ateny ogłosiły stan wojny, co sprowokowało dyktatora do zaostrzenia represji wobec tej mniejszości.
W 1987 r. Grecja oficjalnie wyrzekła się roszczeń do Epiru Północnego, jednak lata 90. XX w. zaowocowały kolejną eskalacją sporu. Obie strony oskarżały się nawzajem o knowania mające na celu bądź to całkowite pozbawienie praw mniejszości greckiej w Albanii, bądź oderwanie Epiru od Albanii. Pierwszy zdecydowanie nieprzyjazny krok zrobiła Albania w 1993 r., wydalając z kraju prawosławnego archimandrytę Chrysostomosa Maidonisa. Dyplomatyczne utarczki trwały rok, do czasu gdy grecki Front Wyzwolenia Epiru Północnego (MAVI) podczas ataku na albański posterunek wojskowy w Peshkopi zabił dwóch żołnierzy i ciężko ranił trzech. W odpowiedzi Tirana urządziła pokazowy proces pięciu członkom greckiej partii Omonia, zarzucając im szpiegostwo na rzecz Aten. Wówczas Grecja w odwecie wydaliła kilkadziesiąt tysięcy nielegalnych imigrantów albańskich oraz zablokowała pomoc Unii Europejskiej dla Albanii. Przyparty do muru rząd w Tiranie uwolnił skazanych Greków.
W 1996 r. obydwa państwa zawarły układ o przyjaźni i współpracy. Na jego mocy utworzono m.in. trzy szkoły greckie w Epirze i jedną w Tiranie, w zamian za co Ateny zgodziły się przyjmować 150 tysięcy albańskich robotników sezonowych. Obecnie konflikt pozostaje w fazie uśpienia.
Konflikt z Macedonią
Albańczycy stanowią w Macedonii Północnej około 23% ludności (według albańskich danych jest to 40%). Mieszkają w rejonie miast Tetowo, Gostiwar, Debar, Ochryda, Kumanowo, a także w Skopje.
Od momentu proklamowania przez Macedonię w 1991 r. niepodległości wzrosło napięcie między Macedończykami a mniejszością albańską i serbską. Albańczycy utworzyli Partię Demokratycznego Dobrobytu oraz Partię Ludowo‑Demokratyczną, które rozpoczęły walkę parlamentarną o realizację swoich postulatów. Przede wszystkim żądano uznania języka albańskiego jako urzędowego oraz przyznania swobód religijnych. Domagano się także zgody na używanie flagi albańskiej na takich samych prawach, jak macedońskiej. Dla Skopje żądania te były nie do przyjęcia. Maksimum ustępstw stanowiło zaproszenie działaczy partii mniejszości do udziału w tworzeniu rządu.
W 1992 r. w wyniku przeprowadzonego referendum mniejszość albańska ogłosiła utworzenie autonomicznej republiki. Szybko zaczęły się tworzyć lokalne bojówki, które przemycały broń z Albanii. W jej przerzut zamieszani byli również członkowie rządu koalicyjnego.
W 1994 r. wybuchły zamieszki na tle utworzenia albańskiego uniwersytetu w Tetowie. Mimo zakazu władz macedońskich oraz zniszczenia budynku przez buldożery, Albańczycy w krótkim czasie dwukrotnie otworzyli uczelnię. W trakcie ulicznych starć zginął jeden Albańczyk. Pod naciskiem opinii publicznej władze ostatecznie wydały zgodę na powstanie szkół podstawowych i średnich z albańskim językiem nauczania. Na Uniwersytecie w Skopje otwarto Wydział Pedagogiczny kształcący nauczycieli – Albańczyków. Oprócz tego na wszystkich innych wydziałach studenci pochodzący z mniejszości albańskiej mają ustawowo zagwarantowane 10% miejsc. Istnienia odrębnego uniwersytetu nie zalegalizowano.
Do kolejnych poważnych rozruchów doszło w 1997 r., kiedy w Albanii padły piramidy finansowe i powstała Armia Wyzwolenia Kosowa.Armia Wyzwolenia Kosowa. W Macedonii zaczęły wybuchać pierwsze bomby, a UÇK zainstalowała w kilku miastach swoje bazy. Wejście w 1998 r. do rządu przedstawicieli nowo utworzonej Demokratycznej Partii Albańczyków nie przyczyniło się do uspokojenia sytuacji. W 2001 roku doszło do otwartej rebelii Albańczyków przeciwko władzom Macedonii. Kontrolę nad obszarami zamieszkanymi przez ludność albańską zaczęła przejmować macedońska odnoga UÇK - Narodowa Armia Wyzwolenia.
Konflikt ten został zażegnany za sprawą Porozumienia z Ochrydy z 13 sierpnia 2001 r. Zgodnie z jego ustaleniami:
postanowiono, że w konstytucji będzie mowa ogólnie o obywatelach Macedonii, bez wskazywania na pochodzenie etniczne;
uznano język albański za drugi język urzędowy, ale tylko na tych obszarach, na których Albańczycy stanowią ponad 20% ludności, oraz w parlamencie;
ustanowiono system podwójnej większości – ustawa musi być przyjęta zarówno przez połowę wszystkich deputowanych, jak i przez połowę deputowanych reprezentujących każdą mniejszość w parlamencie;
przyznano Albańczykom prawo do pracy w policji;
zadeklarowano oficjalne otwarcie uniwersytetu w Tetowie, ponadto rząd zobowiązał się do jego współfinansowania;
islam zrównano w prawach z wyznaniem prawosławnym i katolickim;
rozszerzono kompetencje samorządu lokalnego.
Obecnie mniejszość albańska jest podzielona w swych postulatach. Część chce funkcjonować jak dotąd w ramach państwa macedońskiego (ale z zastrzeżeniem, że zostaną uznani za konstytucyjny lud Macedonii), część pragnie autonomii, a część chce połączenia z Albanią. Ta rozbieżność celów powoduje ciągły stan napięcia, który stale przyczynia się do destabilizacji w regionie.
Trudno jest dziś ocenić, jakie są szanse na realizację marzeń o utworzeniu Wielkiej Albanii.
Słownik
(UÇK), albańska zbrojna organizacja partyzancka i terrorystyczna, powstała w 1992 r. i działająca na terenie Kosowa
(ang. Former Yugoslav Republic of Macedonia); Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, obecnie Macedonia Północna
odzyskiwanie utraconej własności lub prawa do czegoś na drodze sądowej