Ćwiczenia

W materiałach powtórkowych skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do różnych materiałów źródłowych – nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp. Wykonując takie zadanie, musisz przede wszystkim dokładnie zapoznać się z materiałem źródłowym, ale także zwrócić uwagę na samo polecenie. Poniżej wyjaśniamy, jak należy rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

RAmy0nWs0M2VC
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;, scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;, porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;, rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;, rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;, oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.

Pamiętaj, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego materiału. Chodzi o to, aby umiejętnie połączyć analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bój się korzystać z informacji, jakie posiadasz, i zawsze odwołuj się do podanych źródeł. Pamiętaj również o tym, by uważnie wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst źródłowy to tylko inspiracja, a innym razem należy z kolei połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Prawo karne

Procedura karnaprocedura karnaProcedura karna, obowiązująca przy postępowaniu karnym, jest dość skomplikowana. Głównymi dowodami w sprawach (inaczej niż w procedurze administracyjnej) są osobowe źródła dowodowe, czyli świadkowie. Dowody z zeznań świadków wypełniają materiał dowodowy w sprawach dotyczących tzw. przestępstw kryminalnych, takich jak kradzieże, rozboje, gwałty czy zabójstwa.

Doniosłą rolę odgrywają tu także opinie biegłych, np. lekarzy sądowych, którzy opisują obrażenia lub też ustalają przyczynę zgonu i sposób zadania śmierci.

W śledztwach dotyczących przestępstw kryminalnych niezwykle pomocne są badania daktyloskopijne, czyli analizujące linie papilarne. W przypadku porwań bardzo często wykorzystuje się również ustalenia ekspertów badających głos metodami fonoskopii, gdzie porównuje się nagranie z głosem ewentualnego sprawcy.

Nieco inaczej prowadzone są tzw. sprawy gospodarcze, w których najważniejszą rolę odgrywają dokumenty, a zeznania świadków są zazwyczaj dowodami pomocniczymi. W tych sprawach wykorzystuje się opinie biegłych rewidentów oraz biegłych z zakresu badania dokumentów i pisma ręcznego,  którzy między innymi stwierdzają, czy dany dokument mógł zostać sfałszowany.

Formy stadialne przestępstwa

Karane są przestępstwa na wszystkich etapach (stadiach) ich realizacji:

  • w stadium przygotowania – tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, np. przy fałszerstwie dokumentu;

  • w stadium usiłowania;

  • w stadium dokonania.

Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności karnej

Okolicznością wykluczającą odpowiedzialność karnąodpowiedzialność karnaodpowiedzialność karną za czyn, który w innej sytuacji mógłby być przestępstwem, jest obrona konieczna. Mamy z nią do czynienia, gdy odpieramy bezprawny i bezpośredni zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem (życie, bezpieczeństwo ludzi, mienie). Sposób obrony musi być jednak współmierny do niebezpieczeństwa wywołanego przez zamach.

Przesłanką wykluczającą odpowiedzialność jest też działanie w stanie wyższej konieczności, czyli sytuacja, w której bronione było dobro chronione prawem (życie, zdrowie, mienie), a dobro poświęcone ma wartość niższą od ratowanego (np. wejście bez pozwolenia do cudzego mieszkania, w którym wybuchł pożar).

Ponadto Kodeks karny za okoliczność wyłączającą odpowiedzialność uznaje eksperyment naukowy (pod warunkiem, że jest on przeprowadzony za zgodą uczestnika, który może odstąpić od niego na każdym etapie, a spodziewana korzyść eksperymentu ma istotne znaczenie poznawcze), błąd co do okoliczności, usprawiedliwioną nieświadomość bezprawności czynu oraz niepoczytalność sprawcy.

R18l2HvKPGwRn1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: Co zwalnia od odpowiedzialności?{value=60}{color=#5C4D7D}Elementy należące do kategorii Co zwalnia od odpowiedzialności?Nazwa kategorii: niepoczytalność [br]sprawcy{value=45}{color=#455E89}Elementy należące do kategorii niepoczytalność [br]sprawcyNazwa kategorii: choroba [br]psychiczna{value=35}Nazwa kategorii: upośledzenie [br]umysłowe{value=35}Nazwa kategorii: zakłócenia [br]czynności [br]psychicznych, które [br]uniemożliwiają [br]rozpoznanie znaczenia[br] czynu i kierowanie [br]swoim[br] postępowaniem{value=40}Koniec elementów należących do kategorii niepoczytalność [br]sprawcy{value=45}{color=#455E89}Nazwa kategorii: działanie w błędzie{value=45}{color=#723C70}Nazwa kategorii: działanie w stanie [br]wyższej konieczności{value=45}{color=#95235E}Nazwa kategorii: działanie [br]w obronie koniecznej{value=45}{color=#892B64}Nazwa kategorii: eksperyment naukowy{value=45}{color=#A01A58}Nazwa kategorii: usprawiedliwiona [br]nieświadomość [br]bezprawności czynu{value=45}{color=#B7094C}Koniec elementów należących do kategorii Co zwalnia od odpowiedzialności?{value=60}{color=#5C4D7D}
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kary i środki karne

Kodeks karny przewiduje następujące kary dla osób uznanych za winne popełnienia czynów zabronionych:

  • kara grzywny;

  • kara ograniczenia wolności;

  • kara pozbawienia wolności (do 15 lat, 25 lat oraz dożywotnio).

Jednocześnie sąd może zastosować – jako dodatkową dolegliwość wobec sprawcy – środek karny.

Katalog środków karnych obejmuje:

R19FyefW2Q4e71
Prezentacja.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wymiar kary

RVeNGVlT7Yn9B1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: Od czego zależy wymiar kary?{value=90}{color=#5C4D7D}Elementy należące do kategorii Od czego zależy wymiar kary?Nazwa kategorii: od uznania sądu{value=70}{color=#455E89}Nazwa kategorii: od granic ustawowych{value=70}{color=#2E6F95}Nazwa kategorii: od rozmiaru winy, [br] w stosunku do której[br] musi być proporcjonalny{value=70}{color=#1780A1}Nazwa kategorii: od stopnia społecznej[br] szkodliwości czynu {value=70}{color=#892B64}Elementy należące do kategorii od stopnia społecznej[br] szkodliwości czynu Nazwa kategorii: kara ma służyć[br] osiągnięciu celów[br] zapobiegawczych[br] i wychowawczych [br]wobec skazanego{value=70}{color=#95235E}Nazwa kategorii: kara ma kształtować[br] świadomość prawną [br]społeczeństwa{value=70}{color=#A01A58}Koniec elementów należących do kategorii od stopnia społecznej[br] szkodliwości czynu {value=70}{color=#892B64}Koniec elementów należących do kategorii Od czego zależy wymiar kary?{value=90}{color=#5C4D7D}
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kwestie wpływające na wyrok

Rm4hiqMiYiQ9R1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: Co uwzględnia sąd, wydając wyrok?{value=40}{color=#1982C4}Elementy należące do kategorii Co uwzględnia sąd, wydając wyrok?Nazwa kategorii: motywację[br] i sposób zachowania [br]sprawcy{color=#14A8AA}Nazwa kategorii: wiek osoby, [br]która popełniła [br]przestępstwo{color=#26A96C}Elementy należące do kategorii wiek osoby, [br]która popełniła [br]przestępstwoNazwa kategorii: rodzaj i stopień [br]naruszenia obowiązków[br] przez sprawcę{value=34}{color=#37D28A}Koniec elementów należących do kategorii wiek osoby, [br]która popełniła [br]przestępstwo{color=#26A96C}Nazwa kategorii: stopień [br]ujemnych następstw[br] przestępstwa{color=#47C295}Elementy należące do kategorii stopień [br]ujemnych następstw[br] przestępstwaNazwa kategorii: właściwości i warunki [br]osobiste sprawcy{value=34}{color=#339974}Nazwa kategorii: tryb życia[br] przed popełnieniem [br]przestępstwa{value=34}{color=#339974}Nazwa kategorii: zachowanie[br] po popełnieniu przestępstwa{value=34}{color=#339974}Nazwa kategorii: zachowanie się[br] pokrzywdzonego{value=34}{color=#339974}Nazwa kategorii: pozytywne wyniki [br]mediacji pomiędzy [br]pokrzywdzonym [br]a sprawcą[br] lub ugodę zawartą [br]między nimi{value=34}{color=#339974}Koniec elementów należących do kategorii stopień [br]ujemnych następstw[br] przestępstwa{color=#47C295}Koniec elementów należących do kategorii Co uwzględnia sąd, wydając wyrok?{value=40}{color=#1982C4}
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wobec osób nieletnich lub młodocianych (od 17. do 21. roku życia) zasadniczo stosuje się kary w celu wychowawczym. Nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec sprawcy, który w chwili popełniania czynu nie ukończył 18. roku życia.

bg‑azure

Karę bezwarunkowego pozbawienia wolności orzeka się tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie mogą spełnić swoich celów.

W przypadkach przewidzianych w ustawie sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, również wobec małoletniego. Polega ono na wymierzeniu kary poniżej dolnego zagrożenia albo zastosowaniu kary łagodniejszego rodzaju.

Wymiar kary może zostać zaostrzony w wyniku powrotu do przestępstwa (recydywa), czyli sytuacji, w której sprawca ponownie dopuszcza się czynu podobnego do tego, za który został skazany w ciągu ostatnich pięciu lat i za który odbył karę co najmniej sześciu miesięcy pozbawienia wolności.

Sąd może też zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności, jeśli nie przekracza ona jednego roku. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który może trwać co do zasady od roku do trzech lat. W tym czasie skazany podlega dozorowi kuratora, musi powstrzymywać się od nadużywania alkoholu i przyjmowania narkotyków, musi również przestrzegać porządku prawnego. Jeżeli w okresie próby skazany popełni przestępstwo, sąd może (a w niektórych przypadkach musi) zarządzić wykonanie zawieszonej wcześniej kary.

Świadek koronny

Świadek koronny to sprawca przestępstwa, który w zamian za uniknięcie lub złagodzenie odpowiedzialności karnej składa zeznania obciążające znacznie poważniejszych przestępców. Instytucja ta wprowadzona została w Polsce w drodze Ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym. Status taki może otrzymać sprawca niektórych najpoważniejszych przestępstw popełnionych w zorganizowanej grupie lub związku (np. zamach na prezydenta, zabójstwo, szantaż, handel narkotykami, fałszowanie pieniędzy). Statusu takiego nie może jednak otrzymać osoba, która popełniła zabójstwo, a także założyciel grupy przestępczej. Świadkiem koronnym może być podejrzany, który w postępowaniu przygotowawczym złożył wyjaśnienia mogące przyczynić się do ujawnienia przestępstwa i wykrycia pozostałych sprawców oraz zobowiązał się złożyć wyczerpujące wyjaśnienia przed sądem.

Zgodę na przyznanie statusu świadka koronnego wydaje sąd na wniosek prokuratora, zaaprobowany przez prokuratora apelacyjnego i po przesłuchaniu tej osoby. Świadek koronny nie może zeznawać incognito. Może jedynie wnosić o wyłączenie jawności rozprawy. Sprawę przeciwko świadkowi koronnemu umarza się w odrębnym postępowaniu. Taki świadek i osoby mu najbliższe mogą zostać objęci szczególną ochroną (zmiana tożsamości i miejsca zamieszkania, wyjazd za granicę, pomoc finansowa).

Słownik

młodociany
młodociany

w prawie karnym: sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie miał ukończonych 21 lat oraz w czasie orzekania sądu pierwszej instancji – 24 lat; w prawie pracy: osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie ukończyła jeszcze lat 18

nieletni
nieletni

osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie miała ukończonych 17 lat, co – poza szczególnymi przypadkami – zwalnia ją z odpowiedzialności karnej

odpowiedzialność karna
odpowiedzialność karna

powinność poniesienia przez sprawcę konsekwencji określonych w prawie za konkretne przestępstwo lub wykroczenie

postępowanie karne
postępowanie karne

proces karny, postępowanie sądu związane z rozpoznaniem sprawy o przestępstwo; ustala, czy zaistniał czyn zabroniony o znamionach przestępstwa, a następnie wykrywa jego sprawcę i pociąga go do odpowiedzialności karnej

procedura karna
procedura karna

zespół czynności wskazujący sposoby postępowania z podejrzanym, a na dalszym etapie z oskarżonym, dający wytyczne organom postępowania; określa prawa i obowiązki oraz schematy działań