Ćwiczenia

W materiałach powtórkowych skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do różnych materiałów źródłowych – nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp. Wykonując takie zadanie, musisz przede wszystkim dokładnie zapoznać się z materiałem źródłowym, ale także zwrócić uwagę na samo polecenie. Poniżej wyjaśniamy, jak należy rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętaj, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego materiału. Chodzi o to, aby umiejętnie połączyć analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bój się korzystać z informacji, jakie posiadasz, i zawsze odwołuj się do podanych źródeł. Pamiętaj również o tym, by uważnie wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst źródłowy to tylko inspiracja, a innym razem należy z kolei połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Prawo karne

Procedura karnaprocedura karnaProcedura karna, obowiązująca przy postępowaniu karnym, jest dość skomplikowana. Głównymi dowodami w sprawach (inaczej niż w procedurze administracyjnej) są osobowe źródła dowodowe, czyli świadkowie. Dowody z zeznań świadków wypełniają materiał dowodowy w sprawach dotyczących tzw. przestępstw kryminalnych, takich jak kradzieże, rozboje, gwałty czy zabójstwa.

Doniosłą rolę odgrywają tu także opinie biegłych, np. lekarzy sądowych, którzy opisują obrażenia lub też ustalają przyczynę zgonu i sposób zadania śmierci.

W śledztwach dotyczących przestępstw kryminalnych niezwykle pomocne są badania daktyloskopijne, czyli analizujące linie papilarne. W przypadku porwań bardzo często wykorzystuje się również ustalenia ekspertów badających głos metodami fonoskopii, gdzie porównuje się nagranie z głosem ewentualnego sprawcy.

Nieco inaczej prowadzone są tzw. sprawy gospodarcze, w których najważniejszą rolę odgrywają dokumenty, a zeznania świadków są zazwyczaj dowodami pomocniczymi. W tych sprawach wykorzystuje się opinie biegłych rewidentów oraz biegłych z zakresu badania dokumentów i pisma ręcznego,  którzy między innymi stwierdzają, czy dany dokument mógł zostać sfałszowany.

Formy stadialne przestępstwa

Karane są przestępstwa na wszystkich etapach (stadiach) ich realizacji:

• w stadium przygotowania – tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, np. przy fałszerstwie dokumentu;

• w stadium usiłowania;

• w stadium dokonania.

Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności karnej

Okolicznością wykluczającą odpowiedzialność karnąodpowiedzialność karnaodpowiedzialność karną za czyn, który w innej sytuacji mógłby być przestępstwem, jest obrona konieczna. Mamy z nią do czynienia, gdy odpieramy bezprawny i bezpośredni zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem (życie, bezpieczeństwo ludzi, mienie). Sposób obrony musi być jednak współmierny do niebezpieczeństwa wywołanego przez zamach.

Przesłanką wykluczającą odpowiedzialność jest też działanie w stanie wyższej konieczności, czyli sytuacja, w której bronione było dobro chronione prawem (życie, zdrowie, mienie), a dobro poświęcone ma wartość niższą od ratowanego (np. wejście bez pozwolenia do cudzego mieszkania, w którym wybuchł pożar).

Ponadto Kodeks karny za okoliczność wyłączającą odpowiedzialność uznaje eksperyment naukowy (pod warunkiem, że jest on przeprowadzony za zgodą uczestnika, który może odstąpić od niego na każdym etapie, a spodziewana korzyść eksperymentu ma istotne znaczenie poznawcze), błąd co do okoliczności, usprawiedliwioną nieświadomość bezprawności czynu oraz niepoczytalność sprawcy.

Kary i środki karne

Kodeks karny przewiduje następujące kary dla osób uznanych za winne popełnienia czynów zabronionych:

• kara grzywny;

• kara ograniczenia wolności;

• kara pozbawienia wolności (do 15 lat, 25 lat oraz dożywotnio).

Jednocześnie sąd może zastosować – jako dodatkową dolegliwość wobec sprawcy – środek karny.

Katalog środków karnych obejmuje:

Wymiar kary

Kwestie wpływające na wyrok

Wobec osób nieletnich lub młodocianych (od 17. do 21. roku życia) zasadniczo stosuje się kary w celu wychowawczym. Nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec sprawcy, który w chwili popełniania czynu nie ukończył 18. roku życia.

W przypadkach przewidzianych w ustawie sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, również wobec małoletniego. Polega ono na wymierzeniu kary poniżej dolnego zagrożenia albo zastosowaniu kary łagodniejszego rodzaju.

Wymiar kary może zostać zaostrzony w wyniku powrotu do przestępstwa (recydywa), czyli sytuacji, w której sprawca ponownie dopuszcza się czynu podobnego do tego, za który został skazany w ciągu ostatnich pięciu lat i za który odbył karę co najmniej sześciu miesięcy pozbawienia wolności.

Sąd może też zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności, jeśli nie przekracza ona jednego roku. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który może trwać co do zasady od roku do trzech lat. W tym czasie skazany podlega dozorowi kuratora, musi powstrzymywać się od nadużywania alkoholu i przyjmowania narkotyków, musi również przestrzegać porządku prawnego. Jeżeli w okresie próby skazany popełni przestępstwo, sąd może (a w niektórych przypadkach musi) zarządzić wykonanie zawieszonej wcześniej kary.

Świadek koronny

Świadek koronny to sprawca przestępstwa, który w zamian za uniknięcie lub złagodzenie odpowiedzialności karnej składa zeznania obciążające znacznie poważniejszych przestępców. Instytucja ta wprowadzona została w Polsce w drodze Ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym. Status taki może otrzymać sprawca niektórych najpoważniejszych przestępstw popełnionych w zorganizowanej grupie lub związku (np. zamach na prezydenta, zabójstwo, szantaż, handel narkotykami, fałszowanie pieniędzy). Statusu takiego nie może jednak otrzymać osoba, która popełniła zabójstwo, a także założyciel grupy przestępczej. Świadkiem koronnym może być podejrzany, który w postępowaniu przygotowawczym złożył wyjaśnienia mogące przyczynić się do ujawnienia przestępstwa i wykrycia pozostałych sprawców oraz zobowiązał się złożyć wyczerpujące wyjaśnienia przed sądem.

Zgodę na przyznanie statusu świadka koronnego wydaje sąd na wniosek prokuratora, zaaprobowany przez prokuratora apelacyjnego i po przesłuchaniu tej osoby. Świadek koronny nie może zeznawać incognito. Może jedynie wnosić o wyłączenie jawności rozprawy. Sprawę przeciwko świadkowi koronnemu umarza się w odrębnym postępowaniu. Taki świadek i osoby mu najbliższe mogą zostać objęci szczególną ochroną (zmiana tożsamości i miejsca zamieszkania, wyjazd za granicę, pomoc finansowa).

Słownik