Głowa państwa

Większość współczesnych państw to republiki. Na ich czele nie stoją monarchowie, ale zazwyczaj prezydenci. O ile monarcha obejmuje tron na zasadzie dziedziczenia, a funkcję głowy państwa pełni dożywotnio, to prezydent wybierany jest w głosowaniu na określoną kadencję (współcześnie od 4 do 7 lat). Nie reprezentuje więc rodu panującego, ale cały naród. Istotna jest zatem procedura jego wyboru, która różnie wygląda w poszczególnych krajach. W każdym przypadku jednak – nawet w republikach autorytarnych – zadbano, aby podkreślała ona przedstawicielski charakter tego organu.

Współcześnie stosowane są trzy procedury wyboru prezydenta państwa

Wybory powszechne bezpośrednie

W takim głosowaniu mają prawo uczestniczyć wszyscy pełnoletni obywatele. Każdy wyborca ma jeden głos i oddaje go na wybraną osobę z listy kandydatów. W większości przypadków warunkiem zwycięstwa w bezpośrednich wyborach prezydenckich jest zdobycie przez kandydata bezwzględnej większościbezwzględna większośćbezwzględnej większości głosów. Jeśli żadna z osób takiej większości nie zdobędzie, przeprowadzana jest – zazwyczaj po dwóch tygodniach – II tura. Uczestniczy w nich dwójka kandydatów, którzy zdobyli w pierwszym głosowaniu najwięcej głosów. Ta osoba, która otrzymuje w II turze większe poparcie, zostaje wybrana na prezydenta. W takiej formule wybory prezydenckie przeprowadzane są wielu krajach – m.in. w Polsce, Francji, Portugalii, Rosji czy w Macedonii Północnej. W tym ostatnim kraju występują jednak dodatkowe wymogi. Aby wygrać w I turze, kandydat musi uzyskać bezwzględną większość głosów osób uprawnionych do głosowania. Z kolei II tura wyborów jest ważna tylko wówczas, gdy frekwencja w niej wyniesie co najmniej 40%. Oznacza to, że wybory mogą zakończyć się bez rozstrzygnięcia.

R1NqnEnZS0BMf1

Ilustracja przedstawia kartę wyborczą w języku angielskim. Na górze jest napis: Rank any numer of options in your order of preference. Pod spodem jest lista nazwisk z kratkami: Joe Smith, John Citizen, Jane Doe, Fred Rubble, Mary Hill. W kratkach przy trzech nazwiskach są wpisane cyfry od 1 do 3.

W Irlandii nie przeprowadza się II tury wyborów za sprawą stosowanego w tym kraju systemu głosowania alternatywnegogłosowanie alternatywnegłosowania alternatywnego. Wyborca oddaje głos nie tylko na jednego, wybranego przez siebie kandydata, ale może uszeregować osoby startujące w wyborach według własnych preferencji – tworzy w ten sposób ich ranking. Jeśli żaden z kandydatów nie otrzyma bezwzględnej większości „pierwszych” głosów, skreśla się z listy tę osobę, która dostała ich najmniej, zaś oddane na nią głosy rozdziela się między pozostałych kandydatów – zgodnie z rankingami tych wyborców, którzy na nią głosowali. Operację powtarza się tak długo, aż jedna z osób kandydujących otrzyma bezwzględną większość głosów.

W niektórych krajach, dotyczy to zwłaszcza Ameryki Łacińskiej, wybory prezydenckie rozstrzygają się w I turze, gdyż nie ma wymogu uzyskania przez jej zwycięzcę bezwzględnej większości głosów. W Meksyku, Wenezueli czy Hondurasie kandydat, który otrzymał ich najwięcej, zostaje wybrany na prezydenta. Nieco inne rozwiązanie stosowane jest w Argentynie. W tym kraju II tury nie przeprowadza się, gdy zwycięzca pierwszej przekroczył próg 45% lub uzyskał co najmniej 40% oraz jednocześnie 10‑punktową przewagę nad kolejnym kandydatem.

Warto wreszcie dodać, że w niektórych krajach prawo dopuszcza rezygnację z przeprowadzania wyborów prezydenckich, gdy zgłosi się do nich tylko jeden kandydat. Zostaje on wówczas nowym prezydentem. Ma to nieraz miejsce w Finlandii oraz na Islandii – w historii tego ostatniego kraju taka sytuacja wystąpiła aż dziewięć razy, ostatnio w 2008 r.

Kraje Unii Europejskiej z bezpośrednimi wyborami prezydenckimi

Wybory powszechne pośrednie

Jest to przypadek Stanów Zjednoczonych. Głosowanie ma charakter powszechny – mogą w nim brać udział wszyscy pełnoletni obywatele USA, a każdy z nich oddaje głos na wybranego przez siebie kandydata. Jednak głosowanie to prowadzi bezpośrednio do wyboru nie prezydenta, ale kolegium elektorskiego – ciała, które kilka tygodni po wyborach powszechnych wyłoni szefa państwa.

R82Ruhx1nhMp41

Ilustracja przedstawia mapę Stanów Zjednoczonych Ameryki z podziałem na stany oraz Dystrykt Kolumbii. Przy każdym z miejscem znajduje się liczba — są to przynależne głosy elektorskie. Rozkład przedstawia się następująco: Alabama 9, Alaska 3, Arizona 11, Arkansas 6, Connecticut 7, Dakota Południowa 3, Dakota Północna 3, Delaware 3, Dystrykt Kolumbii 3, Floryda 29, Georgia 16, Hawaje 4, Idaho 4, Illinois 20, Indiana 11, Iowa 6, Kalifornia 55, Kansas 6, Karolina Południowa 9, Karolina Północna 15, Kentucky 8, Kolorado 9, Luizjana 8, Maine 4, Maryland 10, Massachusetts 11, Michigan 16, Minnesota 10, Missisipi 6, Missouri 10, Montana 3, Nebraska 5, Nevada 6, New Hampshire 4, New Jersey 14, Nowy Jork 29, Nowy Meksyk 5, Ohio 18, Oklahoma 7, Oregon 7, Pensylwania 20, Rhode Island 4, Teksas 38, Tennessee 11, Utah 6, Vermont 3, Waszyngton 12, Wirginia 13, Wirginia Zachodnia 5, Wisconsin 10, Wyoming 3.

Każdy stan ma przydzieloną mu określoną liczbę elektorówelektorzyelektorów (równą liczbie jego przedstawicieli w Kongresie), których w całym kraju jest 538. Co do zasady, kandydat na prezydenta, który wygrywa w danym stanie, uzyskuje w kolegium elektorskim wszystkie miejsca przyznane temu stanowi. Inaczej mówiąc, na elektorów z tego stanu zostają wybrane te osoby, które popierają zwycięskiego w tym stanie kandydata na prezydenta. Kiedy znany jest już skład kolegium, wybory prezydenckie uznaje się de facto za rozstrzygnięte.

Ten skomplikowany system wynika w dużej mierze z federacyjnego charakteru Stanów Zjednoczonych. W świetle amerykańskiej konstytucji, Prezydenta USA wybierają bowiem nie tyle obywatele, co stany. Sami obywatele – obsadzając miejsca w kolegium elektorskim – decydują jednak o wyborze, którego dokona ich stan. Możliwe jest więc, że ostatecznym zwycięzcą wyborów prezydenckich zostaje kandydat, który w skali całego państwa otrzymał mniej głosów niż jego rywal. Warunkiem sukcesu jest bowiem uzyskanie większości miejsc w kolegium elektorskim, do czego z kolei prowadzi zwycięstwo w kluczowych stanach.

Wybory przeprowadzane przez parlament

W wielu krajach wybory prezydenckie nie mają charakteru powszechnego. Wiąże się to zazwyczaj z niewielkimi prerogatywami głowy państwa, ograniczającymi się nieraz do funkcji reprezentacyjnych. Prezydenta wybiera wówczas parlament, choć z reguły stosowane są przy tym specjalne procedury, różniące się od zwykłego trybu pracy legislatywylegislatywalegislatywy.

Przykładowo, w Grecji do wyboru prezydenta wymagana jest w parlamencie większość 2/3 głosów. Jeśli jednak głowa państwa nie zostanie wybrana w dwóch kolejnych głosowaniach, ta poprzeczka zostaje obniżona do 60%. W przypadku niewybrania prezydenta w III turze, grecki parlament jest rozwiązywany i odbywają się nowe wybory legislatywy. Po ukonstytuowaniu się nowej izby procedura wyboru prezydenta jest kontynuowana. W ostatnim, szóstym głosowaniu wymagana jest już tylko zwykła większość.

Niekiedy w wyborach prezydenckich biorą udział, poza członkami parlamentu, przedstawiciele władz regionalnych. Jest to praktykowane przede wszystkim w krajach zdecentralizowanych. Niemieckiego prezydenta wybierają deputowani do BundestaguBundestagBundestagu oraz, w takiej samej liczbie, reprezentanci parlamentów krajów związkowych (landtagów)landtaglandtagów). We Włoszech członkowie obu izb parlamentu są z kolei uzupełniani przez osoby reprezentujące rady generalne 20 regionów. W obu krajach ciała elektorskie wybierające prezydenta liczą więc po ponad 1000 osób.

RtlSH5VuCZmZK

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę, który stoi przy mównicy i przemawia. Ma podłużną twarz ze zmarszczkami, siwe, zaczesane do tyłu włosy, krzaczaste brwi oraz założone okulary w cienkich oprawkach. Ubrany jest w garnitur z niebieskim krawatem. Tło za mężczyzną jest rozmazane. Stoją tam dwaj mężczyźni w garniturach i maseczkach na twarzy, a także flagi Włoch i Unii Europejskiej. Dalej jest lustro, w którym odbija się duży żyrandol.

Kraje Unii Europejskiej z wyborami prezydenta przeprowadzanymi przez parlament

Słownik